Φυτά στους αγρούς και τους κήπους της παλιάς Κοζάνης – -Τα γκόγκανα & η γκογκανιά ( αγριοτριανταφυλιά-κυνόροδον-R.Canina)

Μάρθα Στ. Καπλάνογλου Γεωπόνος Τ.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Γκουγκανιά
Η γκουγκανιά είναι το γνωστό φυτό – θάμνος αγριοτριανταφυλλιά, το οποίο το βρίσκουμε και ως σκυλόροδον, ,κυνόροδον ή μαλλιαρόκωλα ή και επιστημονικά λέγεται Roza canina
Γκόγκανου (του) : Λέγεται ο καρπός της γκογκανιάς (άγριας τριανταφυλλιάς), μικρός ωοειδής και στυφός .
Τα γκόγκανα ή κυνόροδα έχουν πολλές θεραπευτικές ιδιότητες.
Όμως παρ’ όλα αυτό ΄στην περιοχή της Κοζάνης είχαν παρεξηγηθεί. Γκόγκανο, στην κοζανίτικη διάλεκτο είναι το κόκκαλο.
Είχαν, όμως και μεταφορική,απαξιωτική έννοια για ορισμένους ανθρώπους.
Έτσι χαρακτηρίζεται : Γκουγκανιά
1. Ο αχώνευτος
2. Αυτός που δεν τρώγεται με τίποτα
3. Για τον πολύ φτωχό, συνήθιζαν να λένε την φράση : «είνι να τουν κλέν οι γκουγκανιές»
Γκόγκανο = Μαλλιαρόκωλα
Σε άλλες περιοχές, όπου το λένε Μαλλιαρόκωλα ,αντίθετα, έχει την έννοια της δύναμης και της σκληράδας .
Στη λαϊκή παράδοση έχει καταγραφεί η παροιμία “ηύρε τα μαλλιαρόκωλα” η ” βρήκε το δάσκαλό του”. που σημαίνει ότι αυτός που είναι ιδιαίτερα σκληρός και δυνατός κάποια στιγμή θα πέσει στα ισχυρά αγκάθια της αγριοτριανταφυλλιάς.
ΤΟ ΦΥΤΟ
Συστηματική κατάταξη
Η αγριοτριανταφυλλιά (επιστ. ονομ. Rosa canina) είναι θάμνος, που ανήκει στο γένος των Ρόδων (Rosa).
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida)
Υφομοταξία: Ροδίδες (Rosidae)
Τάξη: Ροδώδη (Rosales)
Οικογένεια: Ροδοειδή (Rosaceae)
Γένος: Ρoδή (Rosa)
L.Είδος: Ρ. η κυνορρόδη (Rosa canina)
ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
– Το φυτό
Ψηλός αναρριχώμενος φυλλοβόλος θάμνος φτάνει σε ύψος τα 5 μέτρα. Μπορεί να φτάσει και σε μεγαλύτερα ύψη, αναρριχώμενο στους κορμούς ψηλών δέντρων.
-Βλαστοί
Οι βλαστοί είναι καλυμμένοι με μικρά, αιχμηρά αγκαθάκια ,που βοηθούν στην αναρρίχηση.
–Φύλλα
Τα φύλλα είναι πεπλατυσμένα , με 5-7 μικρά φιλαράκια.
-Ανθή
Τα άνθη της είναι συνήθως ανοιχτά ροζ, αλλά περιλαμβάνουν μια ποικιλία από σκούρο ροζ έως λευκό. Έχουν διάμετρο 4-6 εκατοστά με πέντε πέταλα και δίνουν , κόκκινο πορτοκαλί καρπό ή σε σχήμα οβάλ, 1,5-2 εκατοστών.
Το τριαντάφυλλο ανθίζει μόνο μία φορά τον Ιούνιο, ονομάζεται. Αν ανθίσει ξανά μετά τον Ιούνιο, έχουμε”επανάληψη ανθοφορίας”.
– Καρπός
Κατά την ωρίμανση δημιουργείται ο καρπός, με κόκκινο-πορτοκαλί χρώμα.
Ένα άγριο τριαντάφυλλο, με βρώσιμα φρούτα!

ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΦΥΤΟΥ
-Έδαφος
Η αγριοτριανατφυλλία απαιτεί ελαφρά (αμμώδη), μεσαία (αργιλώδη) και βαριά (πηλό) εδάφη, προτιμά καλά στραγγιζόμενα εδάφη
Κατάλληλο pH, το 6-7 δηλαδή όξινα, ουδέτερα και βασικά (αλκαλικά) εδάφη. Προτιμά υγρό ή υγρό έδαφος Φυτέψτε σε έδαφος που είναι εύφορο, δροσερό, καλά στραγγιζόμενο, πλούσιο σε
-Ηλιοφάνεια
Μπορεί να αναπτυχθεί σε ημισκιά (ελαφρά δάση) ή χωρίς σκιά.
— Αντοχή στον άνεμο
Το φυτό μπορεί να ανεχθεί δυνατούς ανέμους, αλλά όχι έκθεση στη θάλασσα.
— Κλίμα
Αναπτύσσεται σε δροσερό κλίμα, και αυτό το βοηθάει να συσσωρεύει την βιταμίνη B και βιταμίνη Β2 .Σε περιοχές, με πολύ υψηλές θερμοκρασίες αδυνατεί να συγκεντρώσει αρκετά θρεπτικά στοιχεία κατάλληλα και για την χρήση του για ιατραφαρμακευτικούς σκοπούς. Αντέχει σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες.
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
–Πολλαπλασιασμός
Γίνεται με μοσχεύματα σκληρού ξύλου,όχι από νέα βλαστάρια,αλλά και με παραφυάδες που ξεπετάγονται από την ρίζα του φυτού.
Εξ’ άλλου αυτός είναι και ο φυσικός τρόπος επέκτασης του φυτού στους αγρούς ή τα ρέματα που βρίσκεται.
Πολλαπλασιασμός του φυτού μπορεί να γίνει και με σπόρους, η βλάστηση όμως και η ανάπτυξη του φυτού καθυστερεί και μπορεί να διαρκέσει και πάνω από 2 χρόνια.
–Ποικιλίες
Υπάρχουν διάφορες ποικιλίες γκογκανιάς στην περιοχή μας και στην υπόλοιπη Ελλάδα μερικές μάλιστα χωρίς αγκάθια .Όπως οι R.Dumalis ,R.Damascena,R. corymbifera, R. rugosa”Rubra”,R. montana k.a.
— Άρδευση
Σε περιπτώσεις συστηματικής καλλιέργειας, αν θέλουμε να αυξήσουμε την παραγωγή μπορούμε να ποτίζουμε της άγριοτριανταφυλλιές, με άφθονο νερό αλλά όχι πολύ συχνά, έτσι ώστε οι ρίζες να πάρουν νερό, βαθύτερα.
— Λιπάνσεις
Είναι φυτά που δεν χρειάζονται ξεχωριστή λίπανση, καθώς δεν έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις για αυτό και τα βλέπουμε να αναπτύσσονται σε άγονα μέρη.
Προληπτικά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε σύνθετα λιπάσματα τύπου 12-12-17-2 ή κοπριά για ενίσχυση των φυτών.
— Ζιζάνια
Το έδαφος κάτω και γύρω από τις αγριοτριανταφυλλιές πρέπει να είναι καθαρό,έτσι ώστε να αποφεύγουν ανταγωνισμό, από ζιζάνια, στη λήψη νερού και θρεπτικών στοιχείων.
–Κλαδέματα
Δεν πρέπει να γίνεται αυστηρό κλάδεμα όλων των βλαστώ, διότι τα άνθη εμφανίζονται σε βλαστούς της προηγούμενης χρονιάς.
Εκείνο που χρειάζεται, είναι η απομάκρυνση των ξεραμένων ή άρρωστων κλαδιών
— Εχθροί και ασθένειες
Προβλήματα μπορεί να εμφανισθούν στα φυτά από αφίδες και άλλα έντομα, αλλά και μυκητολογικές προσβολές που δημιουργούν μαύρες κηλίδες στα φύλλα.
— Συγκομιδή καρπού
Το φυτό ανθοφορεί την άνοιξη, αλλά η ωρίμανση των καρπών που έχουν ενδιαφέρον για τον άνθρωπο, γίνεται μέσα στον Σεπτέμβριο
Ο καρπός μπορεί να χρησιμοποιηθεί νωπός ή αποξηραμένος και είναι κατάλληλος για συγκομιδή, όταν πάρει το κατάλληλο μέγεθος και σχήμα που βέβαιος έχει και το κατάλληλο χρώμα, που μπορεί να είναι πορτοκαλί ή κόκκινο αναλόγως της ποικιλίας
— Επεξεργασία του καρπού
Μετά την συλλογή οι καρποί πλένονται και τοποθετούνται σε απορροφητικό χαρτί, για στέγνωμα στον ήλιο.
Από τους καρπούς, αφαιρείται, με ψαλίδι, το μικρό κοτσανάκι του πάνω μέρος αλλά και το κάτω μέρος στο σημείο, που καταλήγει ο καρπός και τοποθετούνται και πάλι σε αντικολλητικό χαρτί για να στεγνώσουν στον ήλιο τους σκεπάζουμε με ένα τούλι, για να μην πέσουν πάνω τους έντομα και κάνουν ζημιά ( ο χρόνος αποξήρανσης διαρκεί 4 εβδομάδες ),φυσικά σε βροχερό καιρό ή πολύ υγρό, οι καρποί μετά από απόσυρση στο εσωτερικό της αποθήκης επανατοποθετούνται για στέγνωμα, όταν ο καιρός γίνει κατάλληλος και φύγει η υγρασία
Υπάρχει και ένας ακόμη τρόπος για την επεξεργασία του καρπού από την στιγμή που έχει αφαιρεθεί το πάνω και κάτω μέρος του καρπού.
Τότε κόβεται ο καρπός στην μέση και αφαιρούμε τους σπόρους, με πίεση του καρπού ή γάντια και με μια οδοντογλυφίδα για να μην έρθουμε σε επαφή με τους σπόρους, που περιβάλλονται από ένα χνούδι που προκαλεί αλλεργικά προβλήματα σε ορισμένους ανθρώπους
Οι σπόροι φυλάσσονται για την περίπτωση, που θέλουμε να κρατήσουμε τους σπόρους για πολλαπλασιασμό του φυτού.
Οι καρποί χωρίς τους σπόρους αφήνονται, όπως στην προηγούμενη περίπτωση,στον ήλιο για αποξήρανση
Μετά την αποξήρανση, οι καρποί τοποθετούνται σε χάρτινες πλαστικές σακούλες κλείνονται και τοποθετούνται σε μια αποθήκη που δεν έχει υγρασία
Εκτός από την αποθήκευση αποξηραμένων καρπών ,μπορεί να γίνει κονιοποίηση του καρπού και φύλαγμα της σκόνης σε γυάλινα βάζα για τελική χρησιμοποίησης
ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΟΦΕΛΗ
Περιέχει βιταμίνες Α, Β, C, E και Κ, πηκτίνη, φλαβονοειδή, καροτένια και οργανικά οξέα.
Έχει ψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη C, περισσότερη και από τα εσπεριδοειδή και τα ακτινίδια .
Έχει αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές ιδιότητες, είναι τονωτικό, βοηθά στην αντιμετώπιση του κρυολογήματος, της αναιμίας και της διάρροιας.
Συντελεί στην καλή απορρόφηση του σιδήρου και του ασβεστίου
ΙΑΤΡΟΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Τα κυνόροδα έχουν πολλές θεραπευτικές ιδιότητες. για τις οποίες υπάρχει αναφορά από παλιά.
Ο Ρωμαίος φιλόσοφος Πλίνιος συνιστούσε στους ασθενείς του,τη χρήση του κυνορόδου ως καθαρτικού και διουριτικού.
Στον μεσαίωνα χρησιμοποιήθηκαν για καρδιαγγειακές παθήσεις και στη θεραπεία της αρθρίτιδας.
Οι Ινδιάνοι της Αμερικής τα χρησιμοποιούσαν για να θεραπεύσουν τις λοιμώξεις, το κρυολόγημα, τον πυρετό, τα στομαχικά προβλήματα και την διάρροια.
Η λαϊκή ιατρική τα χρησιμοποιεί κατά διάφορους τρόπους.
Το τσάι με κυνόροδα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη θεραπεία διαταραχών όπως η χρόνια διάρροια, αλλεργίες, άσθμα, βροχγίτιδα και το άγχος. Μπορεί επίσης να ανακουφίσει την δυσκοιλιότητα, καθαρίζοντας τα έντερα και να βοηθήσει στη μείωση της χοληστερόλης.
Τα κυνόροδα χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία κρυολογημάτος και της γρίπης. και την θεραπεία ορισμένων φλεγμονωδών διαταραχών όπως η οστεοαρθρίτιδα και η ρευματοειδή αρθρίτιδα.
Αντιμετωπίζει τις εξάψεις που προκαλούνται από ορμονικές αλλαγές από την εμμηνόπαυση
Το ροδέλαιο περιέχει βιταμίνη Ε, C, Α, Β καροτένιο και λιπαρά οξέα.
Βοηθάει στην αντιγήρανση, λόγω των αντιοξειδωτικών στοιχείων που περιέχει διεγείροντας την παραγωγή του κολλαγόνου.
Βοηθάει στη μείωση των λεπτών γραμμών και ρυτίδων.
Αποτρέπει ή θεραπεύει την ακμή
Το κυνόροδο περιέχει λιποϊκό οξύ, και αυτό βοηθάει το δέρμα να διατηρήσει την ελαστικότητα και την νεανική του εμφάνιση
Τα κυνορόδα περιέχουν λυκοπένιο η παρουσία του οποίου μπορεί να έχει προληπτική δράση για τον καρκίνο του προστάτη
ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ
Οι καρποί, αν και δεν είναι τοξικοί, είναι προτιμότερο να μην τρώγονται ωμοί.
Σε ορισμένους ανθρώπους δημιουργεί αέρια, χαλαρά κόπρανα καθώς και αλλεργίες .
Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στις ευαίσθητες περιόδους της ζωής της γυναίκας και δεν συνιστάται η χρήση τους στην διάρκεια της εγκυμοσύνης και γαλουχίας,χωρίς την έγκριση του γιατρού .
ΧΡΗΣΕΙΣ
Η συλλογή καρπών από αγριοτριανταφυλλiες θέλει προσοχή, καθώς δεν πρέπει να βρίσκονται σε μέρη, που μπορούν να έχουν ψεκασθεί με δηλητήρια ή μολυνθεί από διάφορα λύματα ή διέρχονται πολλά αυτοκίνητα, αφήνοντας τα καυσαέρια,των οποίων η αιθάλη τους επικάθεται πάνω στα φύλλα και τους καρπούς.
Γίνονται ωραιότατες μαρμελάδες και οι καρποί μπορούν να χρησιμοποιηθούν για παρασκευή τσαγιού .
Ακόμη, χρησιμοποιείται στην παρασκευή πίτας, στιφάδου και κρασιού.
Τα άνθη μπορούν να μετατραπούν σε σιρόπι, ή να καταναλωθούν σε σαλάτες, ή ζαχαρωτά ή να διατηρηθούν σε ξύδι, μέλι και κονιάκ.
Ενδιαφέρουσες είναι οι χρήσεις του γκόγκανου, σε μορφή τροφίμου η ποτού που μπορεί να αποδώσουν στον άνθρωπο μεταξύ των άλλων και την μεγάλη ποσότητα της βιταμίνης C που περιέχουν και που ανταγωνίζονται τα εσπεριδοειδή και τα ακτινίδια
Με την απόσταξη, παράγεται ροδέλαιο.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.