Φυτά από τους αγρούς και τις παλιές αυλές της Κοζάνης: «Του Καβακ» -Καβάκι – Λεύκα – Αιγειρα – Αχερωίς – Λεύκη η Μέλαινα – Populus nigra

By Voula Z on 27/10/2020

ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
–Φυτό Η λεύκα είναι φυλλοβόλο δένδρο ταχυαυξές, με μεγάλη παραβλαστικότητα
— Κορμός
Φυλλοβόλο δέντρο φθάνει τα 30 μ. ύψος και 20 μ. διάμετρο. Φτάνει στην ωριμότητα στα 100 χρόνια και μετά παρακμάζει.
Οι νεαροί κλαδίσκοι έχουν αρχικά, χρώμα κιτρινο-καστανό, αργότερα γκριζωποί, ενώ οι οφθαλμοί σκουρόχρωμοι και κολλώδεις, με αρωματική μυρωδιά.
–Φύλλα
Οι λεύκες φέρουν λοβωτά φύλλα,με γυαλιστερή ανοιχτοπράσινη την επάνω επιφάνεια και λευκή χνοώδη, την κάτω.
Το καβάκι έχει φύλλα που έχουν τριγωνικό ή ρομβοειδές σχήμα, με οδοντωτές παρυφές. Η άνω επιφάνεια είναι βαθυπράσινη και η κάτω ανοιχτοπράσινη
— Άνθη
Το καβάκι είναι δίοικο είδος, δηλαδή, χωρίς αυτογονιμοποιούμενα άνθη.
Ανθίζει τον Μάρτιο και τον Απρίλιο. Τα αρσενικά και τα θηλυκά άνθη δημιουργούν μεγάλους κρεμαστούς ιούλους. Τα θηλυκά φυτά, όταν ανθίζουν, τέλη Μαρτίου με αρχές Απριλίου, παράγουν λευκούς σπόρους που μοιάζουν με βαμβάκι, το οποίο διασπείρεται, σε μεγάλη απόσταση δημιουργώντας μεγάλα προβλήματα
–Καρπός
Οι καρποί τους καλύπτονται από λευκό χνούδι
— Σπόρος
Περιέχουν τριχωτά σπέρματα, που μεταφέρονται, από τους ανέμους σε μεγάλες αποστάσεις. Ωριμάζουν πολύ νωρίς (Απρίλιο και Μάιο)
— Ρίζες
Το ριζικό του σύστημα είναι πασσαλώδες, με πάρα πολλές πλάγιες και επιπόλαιες ρίζες.
ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ
Τη Μαύρη λεύκα ή Καβάκι ,στην Ελλάδα, τη συναντάμε σχεδόν παντού, σε όχθες ρεμάτων, ποταμών, λιμνών, σε άκρες δρόμων και σε παρυφές αγροτικών καλλιεργειών, σε υψόμετρα από 0 έως 1200 μ.
Ανθεκτικό στη ρύπανση της ατμόσφαιρας
–Έδαφος
Ευδοκιμεί σε γόνιμα, πολύ υγρά εδάφη Το βέλτιστο φάσμα τιμών pH για την ανάπτυξή της κυμαίνεται μεταξύ 5,5 και 7,5.Η Λεύκη η μέλαινα, Λεύκη μαύρη ή καβάκι ζει σε χαλαρά, μέτρια έως πολύ βαριά εδάφη, καλά αποστραγγιζόμενα. Αναπτύσσεται επίσης σε όξινα, ουδέτερα και αλκαλικά εδάφη Αναπτύσσεται λιγότερο σε υγρά, φτωχά, όξινα εδάφη και λεπτά ξηρά εδάφη. Βρίσκεται σε νωπά εδάφη, μέσα σε δάση και παράπλευρα ρευμάτων. — Ηλιοφάνεια Ευδοκιμεί σε ηλιόλουστες θέσεις,όχι όμως στη σκίαση ,και δεν ανέχεται άλλα δένδρα κοντά του
–Κλίμα
Αντέχει σε χαμηλές θερμοκρασίες κάτω των -20 °C. Πολύ ανθεκτικό στις παραθαλάσσιες φυτεύσεις, αναπτύσσει επιφανειακές ρίζες που δημιουργούν προβλήματα σε παρακείμενες κατασκευές Αντέχει στην ξηρασία
— Αντοχή στον άνεμο
Αντέχει στους ισχυρούς ανέμους . Είναι σχετικά ανθεκτικά στον άνεμο, αν δεν μεγαλώνει σε εκτεθειμένα υψίπεδα μέρη.
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
Η λεύκα χρησιμοποιείται, κυρίως, για τη γρήγορη αναδάσωση περιοχών που είναι υγρές, αλλά ακατάλληλες για άλλη καλλιέργεια
— Προετοιμασία εδάφους
Η προετοιμασία του αγρού για την εγκατάσταση της φυτείας είναι όμοια με αυτή που πραγματοποιείται στην ιτιά.
Φύτευση
Η φύτευση γίνεται νωρίς την άνοιξη. Η πυκνότητα φύτευσης κυμαίνεται μεταξύ 1000 και 1200 μοσχεύματα/στρέμμα.
Τα μοσχεύματα είναι μήκους 20-25cm, διαμέτρου 1εκ. και φέρουν ακραίο οφθαλμό.
–Πολλαπλασιασμός
Για συστηματική καλλιέργεια καλόν είναι να προμηθευόμαστε φυτά από αναγνωρισμένα φυτώρια, όπου το πολλαπλασιαστικό υλικό είναι υγιές.
Πολλαπλασιάζεται εύκολα με μοσχεύματα. απαραίτητη η απολύμανση των υλικών που χρησιμοποιούνται για την στρωμάτωση των μοσχευμάτων.
Απολύμανση των ψαλιδιών κλαδέματος με φορμόλη 5% ,σε νερό. Να παρακολουθείται η ανάπτυξη των μοσχευμάτων και τυχόν εμφάνιση από προσβεβλημένα δενδρύλλια, πρέπει να οδηγούνται προς καταστροφή
— Ποικιλίες
1. Λεύκη η μέλαινα (Populus nigra) το γνωστό καβάκι, που φυτρώνει μόνη της στις όχθες των ποταμών και σε υγρούς τόπους ,σ’ όλη την Ελλάδα κι έχει κόμη ,σχεδόν πυραμιδοειδή. Είναι η λεύκη στην οποία αναφερόμαστε σήμερα.
2 Λεύκη η λευκή (Populus alba) με φλοιό άσπρο, που το ξύλο της χρησιμοποιείται στη βιομηχανία κυτταρίνης
3. Η Λεύκη η τρέμουσα (Populus tremula). Αναφέρεται και ως λεύκη η τρεμόφυλλος. Δέντρο με ύψος ως 25 μέτρα. Η κόμη του είναι αραιή και σφαιρόμορφη.
4. Λεύκη η αργυρόφυλλος Συναντάται, επίσης και η ονομασία λεύκη η αργυρόφυλλος. Φυλλοβόλο δέντρο, με κορμό μεγάλο και φλοιό γκριζωπό. Φθάνει τα 20 μ. ύψος και 12 μ. διάμετρο. Παρουσιάζει διφυλλία.
— Άρδευση
Είναι απαραίτητη, ιδιαίτερα, σε ξηρές περιοχές. Μ’ αυτά επιτυγχάνουμε γρήγορη ανάπτυξη των δένδρων. Γίνονται κυρίως τα δύο πρώτα χρόνια στην ξηρή περίοδο που δεν έχουμε βροχές. — Λίπανση λεύκας Η λεύκα δεν είναι τόσο απαιτητική σε λίπανση.
— Καταπολέμηση ζιζανίων
Η καταπολέμηση των ζιζανίων αποτελεί την πιο σημαντική καλλιεργητική εργασία, κατά την περίοδο εγκατάστασης της φυτείας
. –Καταπολέμηση ασθενειών
Η λεύκα είναι δένδρο, που είναι ευαίσθητο σε κάποιες ασθένειες μυκητολογικής φύσεως. Προσβολή ρίζας λεύκας από καρκίνο
Στο υπέργειο ή το ριζικό μέρος των φυτών, εμφανίζονται πολλές φορές όγκοι διάφορης μορφολογίας και μεγέθους, που είναι δυνατόν να οφείλονται σε ζωϊκούς οργανισμούς (έντομα, ακάρεα, νηματώδεις), σε μύκητες, βακτήρια, ιούς.
— *Σκωρίαση Προσβολή φύλλου λεύκας .Οι σκωριάσεις των καλλωπιστικών δένδρων οφείλονται σε ένα είδος παθογόνου μύκητα του Μelampsora allii – populina, που προσβάλλει την λεύκα.
Στο πάνω μέρος του ελάσματος των φύλλων εμφανίζονται μικρές, κίτρινες, και αργότερα καστανές κηλίδες, ενώ στις αντίστοιχες θέσεις της κάτω επιφάνειας σχηματίζονται πορτοκαλοκίτρινες κηλίδες διάστικτες από μικροσκοπικές καστανές φλύκταινες (μοιάζουν με στίγματα).
–*Έλκος Προσβολή κορμού Η ασθένεια που οφείλεται στο μύκητα Cytospora chrysosperma, προσβάλλει την λεύκα και προκαλεί ξηράνσεις των κλαδίσκων και του κορμού. Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ασθένειας αυτής είναι ότι προκαλεί έλκος στο κορμό της λεύκας
–*Σεπτωρίαση Η κηλίδωση των φύλλων οφείλεται σε διάφορα είδη του γένους Septoria και είναι διαδεδομένη σ’ όλες σχεδόν τις περιοχές του κόσμου. Η ασθένεια ,σε έντονες προσβολές, μπορεί να προκαλέσει σοβαρή φυλλόπτωση. Η ασθένεια αυτή εμφανίζεται στα φύλλα, υπό μορφή μικρών στρογγυλών ή και με γωνίες κηλίδων, διαμέτρου 1 – 3μ
–Συλλογή
Για θεραπευτικούς λόγους χρησιμοποιείται, κύρια, ο φλοιός του δέντρου. Έχουν όμως θεραπευτική δράση άνθη, βλαστοί και φύλλα του δέντρου.
Ο φλοιός συλλέγεται την άνοιξη. Κατά την συλλογή, φροντίζουμε να μην τον αφαιρέσουμε, σε μορφή δακτυλίου, γύρω από τον κορμό, γιατί τότε σκοτώνουμε το δέντρο.
Σε συστηματική καλλιέργεια για εκμετάλλευση του ξύλου απαιτείται η χρήση μηχανημάτων συγκομιδής κατάλληλων να διαχειριστούν αποτελεσματικά μεγάλου όγκου βλαστούς. .Λόγω της μεγάλης, τόσο σε επιφάνεια όσο και σε βάθος, έκτασης που καταλαμβάνει το ριζικό σύστημα της λεύκας, απαιτείται η χρήση εκσκαφέα μεγάλου κυβισμού.
ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ
Μέρος του φυτού με ενεργές ουσίες Φλοιός, λουλούδια, βλαστοί, φύλλα Ενεργές ουσίες : Σαλικιλίνη, ποπουλίνη (φαινολικοί γλυκοζίτες), φλαβονοειδή, αιθέριο έλαιο, τανίνες, λαϊκοσίδη (βενζοϊκή σαλικίνη), παράγωγα φλαβόνης, γαλλικό οξύ, αλκάλια , Καφεϊκό οξύ,Λιπαρά οξέα
ΙΑΤΡΟΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Η Μαύρη λεύκα ως βότανο εμφανίζει, επίσης, αντιφλεγμονώδεις, στυπτικές, εφιδρωτικές, αποχρεμπτικές και επουλωτικές ιδιότητες. Δρα ως , αντισηπτικό, αναλγητικό και χολαγωγό, αντιφλεγμονώδες,αντιοξειδωτικό. Είναι πολύ αποτελεσματικό βότανο για ανορεξία, αρθρίτιδα, χιονίστρες.
Η χρήση της είναι παρόμοια με αυτή της Μαύρης Ιτιάς.
Όλες οι ποικιλίες έχουν, περίπου, τις ίδιες φαρμακευτικές ιδιότητες, διαφέρουν, μόνο, στην αποτελεσματικότητα π.χ. η Λεύκη η μέλαινα έχει εντονότερη δράση από την Λεύκη την τρέμουσα
. — Αρθρίτιδα
-Ρευματισμοί Είναι εξαιρετικό ίαμα για την θεραπεία της αρθρίτιδας και των ρευματισμών, όταν υπάρχει έντονος πόνος και οίδημα. Το αφέψημα του φυτού χρησιμοποιείται ως διουρητικό, κατά της ουρικής αρθρίτιδας, της κυστίτιδας και των ρευματισμών. Για την ρευματοειδή αρθρίτιδα συνδυάζεται καλά με Τσιμιτσιφούγκα(Κορίανδρος ο βοτρυοειδής), Μηνύανθο( ή τριφύλλι του νερού) και σπόρους Σέλινου.
— Αναλγητικό
Συνιστάται ως αναλγητικό, στην αντιμετώπιση για πόνους των μυών και πόνους, κατά την εμμηνορρυσία.
— Διεγείρει την πέψη.
Ως χολαγωγό διεγείρει την πέψη και ιδιαίτερα την λειτουργία του στομάχου και του ήπατος, όταν υπάρχει ανορεξία. Ως διεγερτικό πέψης συνδυάζεται με Χελώνη και Υδραστίδα.
— Διάρροια Ως στυπτικό βοηθά στη θεραπεία της διάρροιας.
Οι επί μέρους χρήσεις του δένδρου
Ειδικότερα από τα μέρη του δένδρου χρησιμοποιούνται:
— Τα μπουμπούκια
Τα μπουμπούκια της λεύκας χρησιμοποιούνται για τις αιμορροΐδες, ως επουλωτικά, διουρητικά και αποχρεμπτικά, καθώς και ως εφιδρωτικά, σε περιπτώσεις ρευματισμών και φλεγμονών ουροδόχου κύστης. Χρησιμοποιούνται ακόμη για να αυξήσουν την αμυντική ικανότητα του οργανισμού έναντι της υπεριώδους ακτινοβολίας.
— Οι οφθαλμοί (μάτια)
Οι οφθαλμοί (μάτια) του δέντρου έχουν χρησιμοποιηθεί, κατά της πολυαρθρίτιδας, ενώ στη φαρμακοποιία ήταν ενδεδειγμένα για τις παθήσεις των αγωγών του ουροποιητικού συστήματος, για τη βρογχίτιδα και τους ρευματισμούς.
— Τα άνθη
Τα άνθη παρασκευάζονται ως έγχυμα (15 γραμμάρια ανθέων σε 500 ml βραστού νερού για 30 λεπτά). Το ίδιο έγχυμα μπορεί να γίνει με κρασί και ζάχαρη, σε δόση τριών ποτηριών του κρασιού την ημέρα. Με τα άνθη, επίσης, γίνεται μια γνωστή πομάδα ή αλοιφή για εξωτερική χρήση, σε αιμορροΐδες, πόνους πληγών, ενώ στην αισθητική χρησιμοποιείται για την περιποίηση των μαλλιών.
— Τα φύλλα και το φρέσκο ξύλο
Στην ομοιοπαθητική χρησιμοποιούν βάμμα από τα φύλλα και το φρέσκο ξύλο της Λεύκης της τρέμουσας, εναντίον των φλεγμονών της ουρήθρας και της ουροδόχου κύστης, για τις εγκύους.
— Τα φύλλα και οι βλαστοί
Τα φύλλα και οι βλαστοί σε αφέψημα βοηθούν εξωτερικά ως επουλωτικό και καταπραϋντικό.
— Ο φλοιός
Ο φλοιός παρασκευάζεται ως αφέψημα. Ρίχνουμε 1-2 κουταλιές του τσαγιού ξηρό φλοιό σε ένα φλιτζάνι νερό και το σιγοβράζουμε για 10-15 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε τρεις φορές την ημέρα. Για περιπτώσεις ανορεξίας το πίνουμε 30 λεπτά πριν το γεύμα.Υπό μορφή βάμματος η δοσολογία είναι 2-4 ml τρεις φορές την ημέρα.
ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ
Δεν έχουν αναφερθεί σοβαρές παρενέργειες. Παρ’ όλα αυτά θα πρέπει να υπάρχει ιδιαίτερη ΠΡΟΣΟΧΗ και επιφύλαξη στην χρήση του βοτάνου, από κάποιες ομάδες ανθρώπων που έχουν ξεχωριστές ευαισθησίες όπως :
— Οχι σε αλλεργικούυς στην ασπιρίνη
Η κατανάλωση του φυτού πρέπει να αποφεύγεται σε ασθενείς με ευαισθησία σαλικυλικού οξέος. Άτομα που είναι ευαίσθητα στην ασπιρίνη είναι καλό να την αποφεύγουν.
— Όχι παιδιά μικρότερα των 16 ετών.
Η κατανάλωση του φυτού πρέπει να αποφεύγεται σε παιδιά κάτω των δεκαέξι ετών, λόγω της σπάνιας αλλά πιθανής εμφάνισης του συνδρόμου Reye*.
*Το σύνδρομο Reye εμφανίζεται συνήθως σε παιδιά ηλικίας 3 έως 12 ετών και χαρακτηρίζεται από οξεία εγκεφαλοπάθεια και λιπώδη διήθηση του ήπατος και πιθανώς του παγκρέατος, της καρδιάς, των νεφρών και των λεμφαδένων.
Η αιτία της νόσου είναι άγνωστη, αλλά από επιδημιολογικές μελέτες αποδεικνύεται συσχέτιση με αυξημένη χρήση ασπιρίνης και άλλων σαλικυλικών.
— Όχι παράλληλα με χορήγηση αντιπηκτικών
Επίσης, πρέπει να αποφεύγεται η ταυτόχρονη χορήγηση του φυτού με άλλα αντιπηκτικά.
— ΠΡΟΣΟΧΗ –
Η παρουσίαση των βοτάνων σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί συνταγή και έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα.
Η χρήση παρασκευασμάτων βοτάνων δεν συνιστάται χωρίς τη συμβουλή του γιατρού ή του φαρμακοποιού σας.
Οι ουσίες που περιέχουν ενδέχεται να αλληλεπιδράσουν με τα εγγεγραμμένα φάρμακα που ήδη παίρνει ο ασθενής, εξαλείφοντας έτσι τη θεραπευτική αποτελεσματικότητά τους ή προκαλώντας τοξικότητα.
Μπορούν επίσης να επιβαρύνουν περαιτέρω τις εξασθενημένες ζωτικές λειτουργίες του σώματος εκθέτοντας έτσι τον ασθενή σε αυξημένη νοσηρότητα και απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις.
ΧΡΗΣΕΙΣ
Χρησιμοποιείται ευρέως στην ιατρική, σε ανεμοφράχτες και για χαμηλής ποιότητας ξυλοκατασκευές
.– Καλλωπιστική χρήση
Χρησιμοποιείται για δημιουργία πράσινου, σε πάρκα και σε πλατείες.
— Ξυλεία
Το ξύλο της είναι γενικά άσπρο, ελαφρό, μαλακό, δουλεύεται πολύ εύκολα, δεν είναι όμως πολύ γερό.
— Χαρτοποιία
Χρησιμοποιείται στη χαρτοποιία για την παραγωγή κυτταρίνης,αλλά και για την κατασκευή σπιρτόξυλων και άλλων μικροαντικειμένων.
–Βιομάζα
Χρησιμοποιείται, τέλος, για παραγωγή βιομάζας.