Ποντιακές λέξεις με Αρχαιοελληνική προέλευση – Άψιμον, Ξαμμένον , Αφορισμένον , Αγγελτ’ς,Παραπετώ , Ρούξον

Δέσποινας Μιχαηλίδου -Καπλάνογλου

Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου προέρχονται από Ποντιακούς στίχους τραγουδιών

ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ

Εγάπ’ έν’ άμον άψιμον

Εγάπ’ έν’ άμον άψιμον΄Και σίδερον ξαμμένον

Ν’ αηλί εκείνο την καρδι͜άν Όθεν έν’ καρφωμένον

Αφορισμένον έχ’ ατό Ση στράταν θ’ απαντώ σε

Παρέμ’ να έσ’ τραντάφυλλον Σο χέρι μ’ να κρατώ σε

Τα μαγουλόπα σ’ κόκκινα, κόκκινα άμον τσιλίδι͜α

Έλα ρούξον σ’ εγκαλιόπο μ’’ ευτάς άλλα τσ̌αλίμι͜α

Με το γλυκύν το φίλεμα σ’Σον ουρανόν εβγαίνω

Με τους αγγέλτς παραπετώ κι ύστερα κατηβαίνω.

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ

Η αγάπη είναι σαν φωτιά

Η αγάπη είναι σαν φωτιά και σίδερο πυρακτωμένο

Αλλοίμονο εκείνη την καρδιά όπου είναι καρφωμένο.

Αφορισμένο( απομακρυσμένο) το έχω ,στο δρόμο θα σε συναντήσω,

τουλάχιστον να ήσουν τριαντάφυλλο και να σε κρατούσα στο χέρι μου.

Τα μάγουλα σου κόκκινα ,κόκκινα σαν πυρωμένα κάρβουνα,

Έλα πέσε στην αγκαλιά μου, μη κάνεις αλλά νάζια .

Με το γλυκό σου το φιλί , αναβαίνω στον ουρανό

Με τους αγγέλους πετώ ψηλά και ύστερα κατεβαίνω.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

Άψιμον , Ξαμμένον , Αφορισμένον , Αγγελτ’ς ,Παραπετώ , Ρούξον.

********************************************

1.Άψιμον

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Άφτω ,άπτω

Ετυμολογία : άφτω < αρχαία ελληνική ἅπτω

ἅπτω < ινδοευρωπαϊκή ρίζα *ap- (αγγίζω)

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Αγγίζω,ανάπτω .

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Αψιμόλιθον -αψιμόπον – αψιμοκόλοθον

*****************************************************

2.Ξαμμένον

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνική λέξη : Εξάπτω ,εξάπτομαι.

Ετυμολογία εξάπτομαι , στ.μέλλ.: θα εξαφθώ, αόρ.: εξάφθηκα, μτχ.π.π.: εξημμένος

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Πυρωμενο., θυμώνω, νευριάζω, “ανάβω”

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Ανάβω , αρπάζομαι , εκνευρίζομαι , ερεθίζομαι .

*****************************************************

3.Αφορισμένον

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Αφορίζω , από και ορίζω .

Ετυμολογία αφορίζω < από + ορίζω

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Αποχωρίζω ,διώχνω από την εκκλησιά.

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Αφορισμός ,αφοριστικός.

********************************************

4. Αγγελτ’ς

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Άγγελος.

Ετυμολογία : Άγγελος < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική ἄγγελος

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Άγγελοι

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Αγγελικά ,διάγγελμα.

*****************************************************

5. Παρά πετώ

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνική λέξη : Πετιέμαι ,παρά + πετώ

Ετυμολογία Πετιέμαι < παθητική φωνή του ρήματος πετάω/ πετώ

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Πετώ ψηλά , παρατώ, εγκαταλείπω.

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Παραπεταμένος

*****************************************************

6. Ρούξον

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Ρίπτω

Ετυμολογία Ρίχνω < μεσαιωνική ελληνική ρίφνω < αρχαία ελληνική Ρίπτω

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Ρίχνω

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Ρούζω -ροίζω και προκαλώ την πτώση ενός αντικειμένου

από απροσεξία.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.