Κρήνη της Ερυθραίας – Τσεσμέ- Κίσσος – Κίσος – Κύσσος – Εμβατόν – Καούστης – Φοινικούς – Στυλάριον- Περαία – Λινοπεράματα – Tsesme – Çeşme – Cheshme – Hosabad

Σταύρου Π. Καπλάνογλου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η κοινότητα Κρήνης (Çeşme) αποτελεί έναν παραθαλάσσιο οικισμό και το δυτικότερο λιμάνι της Μικράς Ασίας
Η Κρήνη αναπτύσσεται, με τρόπο αμφιθεατρικό, μεταξύ δύο λόφων και κατά μήκος του παραλιακού μετώπου
Το αστικό κέντρο και το λιμάνι της περιοχής κατά την αρχαιότητα βρίσκονταν στην Ερυθρά (σημερινή Ildırı ), σε έναν άλλο κόλπο στα βορειοανατολικά του Çeşme.
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά της χερσονήσου της Ερυθραίας, σε απόσταση 8,3 ναυτικών μιλίων νοτιοανατολικά της Χίου. Αποτελεί Δήμο της ευρύτερης Περιφέρειας της Σμύρνης και απέχει 85χλμ. από την πόλη. σε ακρωτήριο στην άκρη της χερσονήσου που φέρει το ίδιο όνομα και που επεκτείνεται στην ενδοχώρα για να σχηματίσουν ένα σύνολο με την ευρύτερη χερσόνησο του Καραμπουρούν
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟ 1922
Το σύνολο του καζά του Τσεσμέ το 1922 είχε πληθυσμό 60.000 κατοίκους από τους οποίους οι 52.000 ήταν ελληνορθόδοξοι Ρωμιοί και οι 8.000 ήταν μουσουλμάνοι Τούρκοι.
Η πόλη του Τσεσμέ είχε 17.000 κατοίκους από τους οποίους οι 15.000 χριστιανοί και οι 2.000 μουσουλμάνοι.
Στις αρχες του 20ου αιωνα αριθμούσε περίπου 17.000 κατοίκους εκ των οποίων οι 12.000 Έλληνες.
Λιγο πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή είχε 19.000 κατοίκους, από τους οποίους οι 17.000 ήταν Έλληνες.
Η πόλη ανέκαμψε ξανά τον 19ο αιώνα, με την άφιξη μεταναστών από την Πελοπόννησο (γνωστοί ως «Μωραΐτες») και τα νησιά του Αιγαίου
Ο πληθυσμός της πόλης αυξήθηκε σημαντικά μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα

ΤΟ ΟΝΟΜΑ
— Εμβατόν – Καούστης – Φοινικούς
«Ἐμβατὸν» ήταν, πιθανόν, το αρχαίο του όνομα, αργότερα μετονομάστηκε σε «Δήμο Κισσούς», ενώ αργότερα έλαβε το όνομα «Καούστης» και «Φοινικούς» το τελευταίο πιθανόν από τους φοίνικες που υπήρχαν στην περιοχή
–Δήμος Κισσούς
-Αυτό ήταν το πιο γνωστό αρχαίο όνομα με διάφορες παραλλαγές όπως Κύσσος και Κίσσος ,Κίσος και κατά την εποχή των Ρωμαίων ονομαζόταν Κυσός
— Στυλάριον , Περαία, Πέραμα και Πέρατα , Λινοπεράματα
«Στυλάριον»,-Οι Χίοι την ονόμαζαν Περαία, Πέραμα και Πέρατα,Οι Βυζαντινοί TO ονόμαζαν το συνοικισμό Λινοπεράματα
— Çeşme (Cheshme )
Το όνομα “Çeşme” σημαίνει “σιντριβάνι” και ίσως αντλεί αναφορά από τις πολλές οθωμανικές βρύσες που είναι διάσπαρτες σε όλη την πόλη
Το όνομα “Çeşme” σημαίνει και άνοιξη, στην Περσική γλώσσα που ουσιαστικά της Τουρκικής γλώσσας.
Το όνομά Κρήνη που εμφανίζεται το 1528 μ.Χ. ουσιαστικά είναι μετάφραση της Τουρκικής λέξεις
— Hosabad
Hosabad Έτσι αναφέρει την πόλη ο περιηγητής Evliya Celebi Έζησε το 1611 – 1682
— Κρήνη
Είναι το όνομα του οικισμού το 1922
ΙΣΤΟΡΙΑ
Η ιστορία του αρχαίου Κίσσου Κύσος. επισκιάζεται από την ιστορία της Ιωνικής πόλης Ερυθραί (Ερυθρές ) που βρίσκεται βορειότερα σε μικρή απόσταση .όπου υπήρχε ο Ελληνικός οικισμός Λιθρι που σήμερα λέγεται Ildırı,
Πριν από τη Σμύρνη, το Τσεσμέ ήταν το κυρίαρχο λιμάνι της περιοχής. Τα εμπορεύματα εκφορτωνόταν από τις καμήλες εδώ για να εξαχθούν στην Ευρώπη με πλοίο μέσω του Αιγαίου και της Μεσογείου. .
Για την παλιά ιστορία θα τα πούμε στην επόμενη δημοσίευση για την Ιωνική πόλη .
— Βυζαντινή εποχή
Η πόλη στη σημερινή θέσης της άρχισε να αναπτύσσεται κατά τους Βυζαντινούς χρόνους.
— Γενοβέζοι
Η πόλη έζησε τη χρυσή περίοδό της τον 14ο αιώνα, όταν δόθηκε στους Γενοβέζους.
Οι Γενοβέζοι κατασκεύασαν στην πόλη ένα φρούριο, το οποίο στη συνέχεια ανακαινίστηκε από τους Οθωμανούς.
— Οι Οθωμανοί
Η πόλη κατελήφθη το 1508 από τον Βαγιαζήτ Β΄.
— Η ναυμαχία του Τσεσμέ,
Kατά τη διάρκεια των Ορλωφικών στον θαλάσσιο χώρο της πόλης δόθηκε η ναυμαχία του Τσεσμέ, η οποία έληξε με νίκη του ρωσικού ναυτικού.
Η ναυμαχία του ΤΣΕΣΜΕ (ελληνικά Κρήνη) έλαβε χώρα στις 26 Ιουνίου του έτους 1770 κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου 1768-1774 στον ομώνυμο όρμο απέναντι από τη Χίο.
Στις 24 Ιουνίου επιτέθηκε εναντίον του ρωσικού στόλου, από την πλευρά της Χίου βορειοδυτικά του Τσεσμέ, ο τουρκικός στόλος αποτελούμενος από 16 θωρηκτά, 6 φρεγάτες, 6 ιστιοφόρα κωπηλατικά πολεμικά, 13 γαλέρες και 32 γαλιότες, υπό τη διοίκηση του καπουδάν πασά Χασάν Μπέη.
Ο Ρωσικός στόλος αποτελείτο από 9 θωρηκτά, 3 φρεγάτες και 1 κανονιοφόρο υπό τη διοίκηση του κόμη Α.Γ. Ορλώβ.
Στη μάχη που ακολούθησε βυθίστηκε η ναυαρχίδα του τουρκικού στόλου με την οποία ενεπλάκη το ρωσικό θωρηκτό “Ευστάθιος”.
Μετά από αυτό, ο τουρκικός στόλος σε κατάσταση πανικού κατέφυγε στον κόλπο του Τσεσμέ.
Εκεί όμως δέχθηκαν την επίθεση από τον Ελληνα μπουρλοτιέρη Ιωάννη Βαρβάκη και πολλά πλοία του Οθωμανικού στόλου, καθώς ήταν κολλημένα το ένα δίπλα στο άλλο ανατινάχτηκαν…η σαρωτική πυρκαγιά που ακολούθησε εξόντωσε τον Τουρκικό στόλο σχεδόν στο σύνολό του. Διασώθηκε μόνο 1 θωρηκτό και 5 γαλέρες, οι οποίες τελικά κυριεύτηκαν από το ρωσικό στόλο.
Οι Τούρκοι έχασαν στη μάχη 10.000 περίπου ναύτες, ενώ μόνον 11 Ρώσοι έπεσαν στο καθήκον. Μετά από αυτή την εξέλιξη, ο ρωσικός στόλος απέκτησε απόλυτη κυριαρχία στο Αιγαίο.
— Η ανάκαμψη της πόλης
Η πόλη ανέκαμψε ξανά τον 19ο αιώνα, με την άφιξη μεταναστών από την Πελοπόννησο (γνωστοί ως «Μωραΐτες») και τα νησιά του Αιγαίου και πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή είχε 19.000 κατοίκους, από τους οποίους οι 17.000 ήταν Έλληνες.
— Το κάστρο του Τσεσμέ
Η ίδια η πόλη κυριαρχείται από το κάστρο του Τσεσμέ. Ενα κάστρο που κατασκευάσθηκε από τους Γενοβέζους αλλά ενισχύθηκε σημαντικα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του σουλτάνου Bογιαζιτ υου Β’ , .

ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Εκκλησιαστικώς η Κρήνη υπάγονταν ως ενορία στην Επισκοπή Ερυθρών της Μητροπόλεως Εφέσου.
Αργότερα η Επισκοπή αυτή ανυψώθηκε σε Μητρόπολη. Μετά την Οθωμανική κατάκτηση καταργήθηκε και έτσι η Κρήνη βρέθηκε ως ενορία στα όρια της Μητροπόλεως Εφέσου.
Το 1806 ιδρύθηκε η Επισκοπή Κρήνης και Ανέων υπό την Μητρόπολη Εφέσου. Το 1883 η Επισκοπή Κρήνης και Ανέων διαιρέθηκε σε δύο ανεξάρτητες Επισκοπές: α) Κρήνης και β) Ανέων, πάντα υπό την Μητρόπολη Εφέσου. Στις 28 Νοεμβρίου 1902 η Ιερά Σύνοδος αποφάσισε την ανύψωση της Επισκοπής Κρήνης σε Μητρόπολη. Τον Μάρτιο του 1903 εκδόθηκε ο σχετικός Πατριαρχικός Τόμος και η Επισκοπή Κρήνης ανυψώθηκε σε Μητρόπολη.
Οι άλλες Χριστιανικές κοινότητες της Μητρόπολης εκτός φυσικά του οικισμού της Κρήνης (Çeşme) ήταν :
Αγία Παρασκευή , Αγρελιά ,Αλάτσατα ,Αμπάρσεκι ,Αχιρλί ,Βοϊνάκι,Γενί Λιμανί
Γριλιμάνι,Ερυθραί,Θόλος,Κάμπος,Κάτω Παναγιά ,Κερμέ Αλεσί,Κιουτσούκ Μπαχτσέ
Μεγάλο Μουρντουβάν ,Μελί ,Μικρό Μουρντουβάν ,Μοναστήρι ,Ντενίζ Γκιρέν
Οβατσικ ,Ουζούν Κουγ,Πυργί,Ρεΐς Ντερέ,Σαΐπι,Σαζάκι,Σαλμανί,Σαρπουντζίκι
Σύνορα ,Τεκές ,Τεπεμπόζι ,Χασέκι
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΙ ΝΑΟΙ
— Αγ. Χαραλάμπους
Η εκκλησία του Αγ. Χαραλάμπους ήταν ο Μητροπολιτικός ναός έως το 1922 ήταν μια επιβλητική εκκλησιά με διαστάσεις 40 χ 19 μ. χωρητικότητος 3000 ατόμων εθεωρείτο ένας από τους μεγαλύτερους ναούς της Μ. Ασίας .
Ο αρχικός ναός κτίσθηκε το 1818 πυρπολήθηκε λίγα χρόνια αργότερα το 1823 και ξαναχτίσθηκε Παρά το γεγονός ότι μετά το 1922 υπέστη πολλές ζημίες οι Τούρκοι τον διατήρησαν και τον χρησιμοποιούσαν σαν εκθεσιακό χώρο .
Το 2019 αφού ανακαινίσθηκε χρησιμοποιείται ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων.
— O Ευαγγελισμός της Θεοτόκου – Ευαγγελίστρια.(1835),
Ο δεύτερος ναός της πόλης ανεγέρθηκε το 1835. Επρόκειτο για τον τρισυπόστατο ναό
— O Άγιος Παντελεήμονας(1840),
O ναός του Αγίου Παντελεήμονα ανεγέρθηκε το 1840, στη συνοικία Κορακάρη. μεταξύ των ετών 1865 και 1870 οικοδομήθηκε το μαρμάρινο κωδωνοστάσιο του ναού που ειχε 4 ορόφους.
— H Γέννηση της Θεοτόκου ή Ψαριανή Παναγιά (1873)
Το δεύτερο όνομα το πήρε γιατί δημιουργήθηκε από πρόσφυγες Κρηναίους που βρισκόταν στα Ψαρό και από το 1822 επέστρεψαν στην πατρίδα τους αυτό και ο ναός έλαβε την επωνυμία «Παναΐτσα η Ψαριανή». και
— η Αγία Φωτεινή (1881).
— Ταξιάρχης Μιχαήλ -Νεκροταφείο Τσεσμέ
Στις αρχές του 20ου αιώνα δημιουργήθηκε νεκροταφείο στην Κρήνη το όνομα του ναού του ήταν Ταξιάρχης Μιχαήλ
Εκτός από τους προαναφερθέντες ναούς, υπήρχαν και δύο μονές.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Ελληνικό σχολείο υπήρχε στην Κρήνη το 1860 και ενδεχόμενα πολύ πιο μπροστά
Το 1879 χτίστηκε η Κρηναία Σχολή Αρρένων, που διέθετε κτηριακές εγκαταστάσεις για νηπιαγωγείο, πλήρες δημοτικό ( αρχικά αρρεναγωγείο και λίγο αργότερα παρθεναγωγείο ) και ημιγυμνάσιο, με πρόβλεψη αναβάθμισης.
Τα σπουδαία εκπαιδευτήρια, για την επιμόρφωση των Ελληνοπαίδων είχαν τον τίτλο ‘’ Κρηναία Σχολή Αρρένων’’ και αντίστοιχη ‘’Κρηναία Σχολή Θηλέων ‘’, και ήταν αναγνωρισμένα από το Ελληνικό κράτος.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Ο Τσεσμές είχε ιδιαίτερη ναυτιλιακή κίνηση, με το εξαγωγικό κυρίως εμπόριο σταφίδας (που εξαγόταν κυρίως προς τα λιμάνια της Μασσαλίας, της Τεργέστης, της Οδησσού και της Βάρνας).
Σε μεγάλο βαθμοί η απασχόληση των Κρηναίων είχε σχέση με την γεωργία.
Η συντριπτική πλειονότητα των ιδιοκτητών γης ήταν Ελληνορθόδοξοι και μάλιστα , επικρατούσε κατά 60% περίπου η μεγάλη ιδιοκτησίας.
Η γεωργία μαζί με την κτηνοτροφία αλλά και η αλιεία εξακολουθούσαν για χρόνια να αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας.
Η Κρήνη επανέκτησε κάποια από τις πρώτες της λάμψεις ξεκινώντας από τις αρχές του 19ου αιώνα, όταν τα δικά της προϊόντα, κυρίως τα σταφύλια και η μαστίχα , βρήκαν κανάλια εξαγωγής
Η αμπελοκαλλιέργεια για την παραγωγή οίνου και σταφίδων είχε την πρώτη θέση. Ακολουθουσε η ή καλλιέργεια της ελίας
Είχαν γίνει ορισμένες προσπάθειες για την παραγωγή μαστίχας στο Τσεσμέ, όπου οι κλιματολογικές συνθήκες είναι παρόμοιες, αλλά απέτυχαν
ΔΙΩΞΕΙΣ
Οι Έλληνες του Τσεσμέ γνώρισαν αρκετούς οργανωμένους διωγμούς στις αρχές του προηγουμένου αιώνα
Οι διωγμοί στην Ερυθραία άρχισαν στις 12 Μαΐου 1914. Σε δύο μέρες όλοι οι κάτοικοι έπρεπε να εγκαταλείψουν τον τόπο τους Εκδιώχθηκαν όλοι! Επιτρεπόταν να πάρουν μαζί τους μόνο ότι μπορούσαν να κρατήσουν στα χέρια…
Οι Νεότουρκοι κάτω από την καθοδήγηση των Γερμανών άρχισαν τους άγριους διωγμούς ότι δήθεν ήταν ο εθνικός εχθρός που απειλούσε την ακεραιότητα του εδάφους…Μ ε την δικαιολογία αυτή απομάκρυναν χιλιάδες ανθρώπους στέλνοντας στα τάγματα εργασίας και σε εξορίες, δολοφόνησαν, άρπαξαν περιουσίες. εξαναγκάζοντας και όσους ξέφυγαν από τις διώξεις να απομακρυνθούν από τα σπίτια τους θέλοντας να σώσουν τις ζωές τους
Φυσικά το σχέδιο των διώξεων συμπεριλαμβανόταν και αλλοίωση του θρησκευτικού φρονήματος. Έτσι κατά την διάρκεια του διωγμού, που υπέστησαν οι ελληνόφωνοι χριστιανοί της περιοχής κατά τα έτη 1914-1918, πολλοί ναοί καταστράφηκαν
Μετά την πυρπόληση της Σμύρνης οι κάτοικοι του Τσεσμέ πέρασαν στην Ελλάδα στις 16/9/1922 για ν αποφύγουν τους Τσέτες και τις δολοφονικές πράξεις τους
Το 1924 με την ανταλλαγή των πληθυσμών ,Μουσουλμανικοί πληθυσμοί κυρίως από την Βέροια εγκαταστάθηκαν στα σπίτια των Ελλήνων
ΤΟ ΤΣΕΣΜΕ ΣΗΜΕΡΑ
Η πόλη άρχισε να αναπτύσσεται τουριστικά στο τέλος του 20ού αιώνα και σήμερα είναι ένας από τους κύριους προορισμούς στην Τουρκική Ριβιέρα.
Πληθυσμός το 2012 στην πόλη ήταν 21,749 στην περιφέρεια ήταν 34,563 κάτοικοι.
Είναι ένα δημοφιλές θέρετρο διακοπών και το κέντρο της περιοχής, όπου συγκεντρώνονται τα δύο τρίτα του πληθυσμού της περιοχής ,
Eίναι σημαντικό αγροτικό κέντρο, ιδίως καλλιέργειας καρπουζιών που έχουν αντικαταστήσει την καλλιέργεια των αμπελιών