«Κοζανίτικα και ιδιωματικό θέατρο» της Ματίνας Τσικριτζή Μόμτσιου

Η Ελλάδα των Τοπικών Ιδιωμάτων

Πριν από καμιά τριανταριά χρόνια είχα δώσει ένα σετ από οδηγίες στα Κοζανίτκα, με τίτλο «Πώς να μη σας ζαχαρώνει ο μπακλαβάς» Ξεκινούσε κάπως έτσι (είνι τρανό, δεν του γράφου όλου):

«Βάλτι ψίχα παραπάν λιμόν΄ του ζου΄στου σιρόπ΄. Όχ΄ να του φκιάστι κι ντιπ τιτραπέτσ΄! Ακόμα κι άμα σας ξιφύβγ΄ μιάφρα, μην του φουρλιάζτι. Κέρασέτι του για λιμουνάδα.
Μην τουν κόβτι μι νότιου μαχαίρ΄, δεν κάμ΄… Σιαλβέτα δεν έχτι να του σφουγγίστι;
Μη τουν χάφτι στα μούτκα απ’ του σνι μι του χέρ΄ – πώς φκιάν καμόσοι που πιριλαβαίν τα καπάκια πρώτα κι ύστρα τα παρακάτ΄ τα στρώματα… Θα τουν γιουμώστι σάλια αγλείφουντας, κι ξέρτι τι λέει η Χημεία για τα σάλια στου μπακλαβά!… Του νού σας!»
…………………………………………………….
Άμα το δημοσίευα ξανά σήμερα … οι παραπάν οι μπακλαβάδις θα ήταν ζαχαρουμένοι! Λίγοι θα καταλάβαιναν και θα αξιοποιούσαν όλη αυτή η συμπυκνωμένη μαγειρική σοφία!!! Τόσο πολύ απομακρύνθηκε ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού από το Κοζανίτικο ιδίωμα της αμέσως προηγούμενης φάσης. Πού να πάμε και παραπίσω…

Σε τι γλώσσα θα γράφουν λοιπόν όσοι ασχολούνται με το ιδιωματικό θέατρο, όταν το κοινό-στόχος θα πάψει να έχει τη βιωματική σχέση μαζί του που έχουν αρκετοί συμπολίτες μας ακόμη;

Μήπως δεν θα θεωρείται σημαντική αυτή η μορφή θεατρικής έκφρασης σε λίγα χρόνια, και θα εξαφανιστεί σιγά-σιγά; Και πόσο αυτό εξαρτάται από την αίσθηση που έχουμε σήμερα για την σπουδαιότητα του ιδιωματικού θεάτρου ώστε να πιστέψουμε ότι αξίζει να το προστατέψουμε;

ΛΟΓΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ
Η χρήση τους θα προσέδιδε ζωντάνια, δύναμη και κυρίως ρεαλισμό , όπου αυτός ο τελευταίος είναι επιθυμητός. Επιπλέον θα αποδείκνυε ότι ο κόσμος του θεάτρου γενικά αποδέχεται και προβάλει τη γλωσσική πολυμορφία στο βαθμό που ένας τέτοιος χώρος πρέπει να έχει ανοιχτούς ορίζοντες σε όλα τα επίπεδα, μεταξύ άλλων και στο επίπεδο του θεατρικού κειμένου. Θα βοηθούσε τέλος και στην κατανόηση της συνολικής πνευματικής παραγωγής της χώρας μέσα από την βαθύτερη γνώση της περιφερειακής της διάστασης, στη γλώσσα που εκφράζει κι όσους δημιουργούς επιλέγουν σαν όχημα τα ιδιώματα.

ΤΙ ΙΔΙΩΜΑΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΜΕ?
Είναι πράγματι πολύ ενδιαφέρον να δούμε τη θεατρική ποικιλομορφία να εμπλουτίζεται συνεχώς περισσότερο, με καινούργιους κώδικες επικοινωνίας πέρα από την Κοινή. Με έργα που είτε θα γράφονται εξ ολοκλήρου στο ιδίωμα, είτε θα εισάγουν χαρακτήρες – αυθεντικούς ομιλητές κάποιου ιδιώματος.

Σε ποια μορφή θα γράφουν λοιπόν όσοι ασχολούνται με την ιδιωματική θεατρική παραγωγή?

Τι φάση περνάνε τα ιδιώματα αυτή τη στιγμή?

Τα Κοζανίτικα π.χ. έχουν μείνει στην εποχή που τα απέδιδαν γραπτά ο Νάσης Αλευράς, ο Ζήνων Πιτένης, ο Λεωνίδας Παπασιώπης, ο Μήτσος Διάφας, ο Βασίλης Φόρης και οι υπόλοιποι της δεκαετίας του 50? Έχουν μείνει εκεί που τα συνάντησαν και τα απογείωσαν οι εκπρόσωποι της δικής μας της γενιάς, ο Στράτος ο Ηλιαδέλης, ο Γιάννης ο Βανίδης, ο Λάζος ο Κουζιάκης, η Άννα η Ρεπανά, η Λόλα η Κουζιάκη, ο Γιάννης ο Κορκάς, η γράφουσα κι ένα σωρό άλλοι? Κι ανάμεσά τους κι αυτοί που προαναφέρθηκαν ως εκπρόσωποι του ιδιωματικού θεάτρου στην πόλη μας?

Σίγουρα όχι. Δεν ξέρω αν μπορεί να χαρακτηριστεί φάση του ιδιώματος αυτό που μιλάει η σημερινή γενιά χρηστών, που ούτως ή άλλως αποτελεί ένα μέρος μόνο του γενικού πληθυσμού του τόπου, σε αντίθεση με το παρελθόν. Θα πρέπει να μας το πουν οι γλωσσολόγοι. Αν δηλαδή μπορεί να θεωρηθεί Κοζανίτικο ιδίωμα αυτός ο κώδικας που διατηρεί αρκετά από τα στοιχεία προφοράς αλλά περιορισμένο μόνο μέρος του παλιότερου λεξιλογίου, σε συνύπαρξη με αμέτρητες λέξεις της Κοινής, πολλές από τις οποίες είναι πλέον δάνεια από την Αγγλική. Φαντάζομαι το ίδιο θα ισχύει κ για τα υπόλοιπα ιδιώματα.

ΦΑΣΗ ΙΔΙΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΟ
Ως προς τη χρήση του πάντως για παραγωγή θεατρικού λόγου, τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα νομίζω.

Αν το έργο θέλει να απεικονίζει μια ρεαλιστική όψη της κοινωνίας και η πλοκή του τοποθετείται περίπου πριν από τη δεκαετία του 70, οπότε και κυριάρχησε η Κοινή, τότε το ιδίωμα θα πρέπει να χρησιμοποιείται στη μορφή που το βλέπουμε στα περισσότερα κείμενα. Και θα απευθύνεται σε περιορισμένο ακροατήριο.

Αν όμως εμφανίζεται ως ρεαλιστικό και φέρει επί σκηνής την σύγχρονη πραγματικότητα τότε θα είναι πιο κοντά στην Κοινή. Και θα απευθύνεται σε πιο ευρύ ακροατήριο.

Είναι αυτονόητο βέβαια ότι η γλώσσα που θα χρησιμοποιούν οι χαρακτήρες θα εξαρτάται από το τι ιδιότητες τους προσδίδουν οι συγγραφείς. Και όσοι είναι από 70 και κάτω φαίνεται μάλλον απίθανο να μιλάνε όπως οι παππούδες τους το 1950! Εκτός αν μας πείθει ο συγγραφέας ότι βρίσκονται σε μια γλωσσική γυάλα και δεν επηρεάστηκαν ούτε από την μόρφωσή τους (η συντριπτική πλειοψηφία τελείωσε τουλάχιστον το γυμνάσιο) ούτε από τα ΜΜΕ ούτε από το τι ακούνε γύρω τους.

Η άποψη μου ως μη ειδικού μεν αλλά ως μέλους αυτής της γλωσσικής ομάδας είναι ότι οι σημερινοί χρήστες μιλάνε μια μορφή ιδιώματος κυρίως όταν βρίσκονται μαζί με άλλους χρήστες. Κι αυτό γιατί θέλουν να ζεστάνουν την ψυχή τους, διατηρώντας ακόμη στοιχεία κοινής ζωής που τους κάνει να αισθάνονται ότι ανήκουν σε μια ομάδα. Όσο πιο μικρή, τόσο πιο ζεστή…

…………………………………………………………………………
Πουλλά σας είπα πάλι Κυριακιάτκα.
Η συνέχεια στου άλλου του επεισόδιου (τιλιφταίου).
Άντι να σκουθούμι τώρα να μάσουμι ψίχα ήλιουν μι δόντια.
Ψόφους – ξιψόφους, ηΧιόνη δεν είνι σαν τα πρώτα τα τρανά τα ντουρλάπια
Ντιπ δεν μας παίδιψιν ιμάς στην Κοζάνη
Λέτι να ΄νι αξαδέλφ΄μι τς θκές μας τς Χιονίες, κι να μας αλυπήθκιν?

Ματίνα Τσικριτζή Μόμτσιου

Θεατρική Σκηνή Κοζάνης

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.