“Ζωντανό” το έθιμο των φανών από το 1700 στην Κοζάνη

By Λένα Πλόσκα on 26/02/2017

Ζει κάθε χρόνο μέσα από το κέφι των κατοίκων και των επισκεπτών, οι οποίοι διαβεβαιώνουν ότι το έθιμο των Φανών που κυριαρχεί στην Κοζανίτικη αποκριά δεν είναι αναβίωση, αλλά ένα ζωντανό έθιμο που επαναλαμβάνεται με συνέπεια κάθε χρόνο εδώ και πάνω από τριακόσια χρόνια!

Το “μυστικό” της επιτυχίας είναι πιθανότατα το ότι δεν υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές.
Όλοι μπαίνουν στο χορό γύρω από τη φωτιά. Κανείς δεν χρειάζεται συστάσεις. Όλοι γλεντούν μαζί με τους παρευρισκόμενους και αυτό το στοιχείο της συμμετοχής των ανθρώπων εξασφαλίζει την επιτυχία της Κοζανίτικης αποκριάς. “Άλλωστε στην παρέα της αποκριάς δεν χρειάζεται εισιτήριο, μόνο ανοιχτή καρδιά” εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο αντιδήμαρχος Πολιτισμού του Δήμου Κοζάνης, Χάρης Γελαδάρης.

Στην ερώτηση από πότε αναβιώνει το έθιμο των φανών, η απάντησή του είναι κατηγορηματική: “το έθιμο δεν αποτελεί αναβίωση. Συνεχίζεται από γενιά σε γενιά. Δεν είναι κάτι που πέθανε και το αναβιώνουμε. Είναι κάτι που εξακολουθεί να παραμένει ζωντανό από το 1700, οπότε οι ιστορικές πηγές τοποθετούν χρονικά την έναρξη του καρναβαλιού, που αποτελεί μετεξέλιξη της αγροτικής αποκριάς”.

Κεντρικό στοιχείο της αποκριάς, όπως λέει, είναι οι φανοί, δηλαδή οι φωτιές που συμβολίζουν τον εξαγνισμό, τη λατρεία της φύσης που ανανεώνεται και ξαναγεννιέται σηματοδοτώντας το καλωσόρισμα της άνοιξης και την έναρξη της καρποφορίας της γης. Κυρίαρχος είναι ο ρόλος του κορυφαίου τραγουδιστή, ο οποίος τραγουδά συγκεκριμένα τραγούδια που λέγονται μόνο την Κυριακή της Μεγάλης Αποκριάς. Οι παρευρισκόμενοι σχηματίζουν έναν κύκλο γύρω από τη φωτιά και τον κορυφαίο τραγουδιστή και με ρυθμικό τρόπο επαναλαμβάνουν τα λόγια του υπό το χτύπημα των χεριών τους.

Τα τραγούδια της Μεγάλης Αποκριάς χωρίζονται σε κατηγορίες: είναι τραγούδια ηρωικά με αναφορές σε μεγάλους ήρωες του τόπου, ερωτικά για την αγάπη, τον έρωτα και την ξενιτιά αλλά και “ξινέντροπα” όπως τα αποκαλούν στην Κοζάνη, δηλαδή ξεδιάντροπα, αθυρόστομα από πολύ έως πάρα πολύ, έως πάρα πάρα πολύ και τραγουδιούνται αργά το βράδυ, “τις ώρες δηλαδή που τα παλιά τα χρόνια οι γυναίκες με τα παιδιά επέστρεφαν στα σπίτια τους” σημειώνει ο κ. Γελαδάρης. Ο ίδιος ανασύρει τις παιδικές του αναμνήσεις όταν επέστρεφε στο σπίτι και γνώριζε ότι το γλέντι θα συνεχιστεί με αθυροστομίες.
“Η αποκριά εμπεριέχει το στοιχείο της σάτιρας, της ανατροπής σε όλα τα δεδομένα μιας κοινωνίας, σε όλους της τους θεσμούς σε κάθε επίπεδό τους και σε κάθε εκπρόσωπό τους. Σε κάθε περίπτωση, όμως, υπάρχει πάντα το έθιμο της συνάντησης της Καθαράς Δευτέρας, κατά την οποία ο ένας συγχωρεί τον άλλον για όσα έγιναν τις προηγούμενες μέρες, ώστε όλοι, απαλλαγμένοι από την ευθύνη των πράξεών τους, να μπουν ομαλά στην περίοδο της Σαρακοστής” προσθέτει.
Για τη μεταφορά του εθίμου των φανών και σε άλλες περιοχές αναφέρει ότι δεν υπάρχει κάποιος “τοίχος” που να την εμποδίζει και δεν έχει σημασία τι έχει υιοθετήσει κάθε τόπος και γύρω από ποια όρια ξαναζεί ένα έθιμο. Εκείνο που είναι το πιο σημαντικό είναι ότι οι φανοί “ζουν” κάθε χρόνο στην Κοζάνη με μεγάλη επιτυχία, όπως καταγράφουν οι ιστορικές πηγές που επιβεβαιώνουν τη διαχρονικότητά τους.

Τα δεδομένα για τη φετινή αποκριά είναι περισσότερο από θετικά καθώς τα πρώτα μηνύματα από την Τσικνοπέμπτη αλλά και από τις κρατήσεις ξενοδοχείων και ενοικιαζόμενων δωματίων έχουν ξεπεράσει κάθε πρόβλεψη.
“Γνωρίζουμε ότι το διήμερο της Μεγάλης Αποκριάς μας επισκέπτονται 70 με 80.000 άνθρωποι. Και φέτος για τις συγκεκριμένες μέρες υπάρχει απόλυτη πληρότητα σε ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια στην Κοζάνη, την ευρύτερη περιοχή αλλά επίσης και την Καστοριά, το Βελβεντό και τα Σέρβια που βρίσκονται σε μικρή απόσταση από την πόλη μας” αναφέρει ο αντιδήμαρχος.
Δεν παραλείπει, μάλιστα, να τονίσει ότι σε δύσκολους καιρούς όπως αυτοί που ζούμε σήμερα, ο κόσμος έχει περισσότερη ανάγκη από ποτέ να ξεφύγει, γεγονός που προδιαγράφεται ελπιδοφόρο και για την επιτυχία της φετινής διοργάνωσης.