Είτε το λένε καθαρά, είτε το κραυγάζουν με αγωνία, είτε το εννοούν χωρίς να το λένε με σαφήνεια, λίγο-πολύ όλες οι αναλύσεις των ημερών για την Κύπρο συμπίπτουν τουλάχιστον σε αυτό:
το παραγωγικό μοντέλο της Κύπρου εξαντλήθηκε και δεν τραβάει πλέον.
Το τέλος αυτού του μοντέλου για την Κύπρο σημαίνει και το τέλος του μοντέλου του “καπιταλισμού-καζίνο”.
Το μοντέλο αυτό τελειώνει όχι μόνο για την Κύπρο, αλλά και γενικότερα.
Η Κύπρος είχε επενδύσει σε αυτό το μοντέλο. Η επιτυχία των Κυπρίων να παίξουν με τους κανόνες ενός παιχνιδιού που τέλειωνε, ήταν τελικά και η αιτία της πτώσης τους. Και τώρα;
Δεν είναι η πρώτη φορά που αναγκάζονται να επανεφεύρουν τον ρόλο τους. Το κυπριακό οικονομικό θαύμα και η ανάκαμψη μετά την τουρκική εισβολή… Τι είναι κοινό σε αυτά; Η δημιουργικότητα, η εργατικότητα, η εφευρετικότητα και η ικανότητα προσαρμογής – το τσαγανό του κυπριακού λαού. Έπειτα από ένα ισχυρό σοκ, είχαν το τσαγανό να μη μεμψιμοιρούν και να μετράνε το τι έχασαν, αλλά να προσπαθούν να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους όπως καλύτερα μπορούσαν.
Η τελευταία καταστροφή θα σημάνει σίγουρα ότι τα χρήματα θα φύγουν από την Κύπρο. Αλλά θα μείνουν οι άνθρωποι. Όποιος νόμιζε πως ο πλούτος της κυπριακής οικονομίας ήταν οι καταθέσεις των υπέρ-πλουσίων, κάνουν μεγάλο λάθος. Ο πλούτος της Κύπρου ήταν πάντα οι άνθρωποι.
Αυτός ο «ανθρώπινος παράγοντας» στην κυπριακή ανάπτυξη έχει υψηλές δεξιότητες και υψηλή εκπαιδευτική στάθμη. Ακόμα και αυτή η εμπειρία, στα χαρακώματα του καπιταλισμού του καζίνου, θα είναι πολύτιμη, άπαξ και αντληθούν τα σωστά διδάγματα. Εξάλλου, οι προοπτικές του φυσικού αερίου σημαίνουν ότι η περίοδος των ισχνών αγελάδων μάλλον δεν θα κρατήσει πολύ και θα είναι μικρότερη από τα μυθικά 7 χρόνια…
Άρα, η σωτηρία της Κύπρου ανάγεται στην αναπροσαρμογή και επανεφεύρεση του παραγωγικού ρόλου του νησιού στο παγκόσμιο και περιφερειακό οικονομικό σύστημα. Αυτό θα γίνει αν αφεθεί ο ανθρώπινος παράγοντας να ξαναμοιραστεί ανάμεσα στις διαφορετικές οικονομικές δραστηριότητες. Αυτό σημαίνει ότι ο χώρος της εργασίας και της κοινωνικής πολιτικής πρέπει να τύχει ιδιαίτερης προσοχής και να σκαρφαλώσει στην ιεραρχία των προτεραιοτήτων…
Πρόσφατα η Κύπρος προχώρησε σε δραστική μεταρρύθμιση των συντάξεων. Κυρίαρχος άξονας της αλλαγής αυτής, αλλά και των άλλων που θα ακολουθήσουν, ήταν η αρχή της ανακατανομής των δαπανών από μια προσήλωση στη θεραπεία των πληγών της εισβολής του 1974, προς την ανακούφιση της νέας καταστροφής – την κατάρτιση κι εκπαίδευση των νέων ανέργων ώστε να μπορούν αυτοί πρώτοι να στελεχώσουν το νέο αναπτυξιακό πρότυπο.
Η ζωή με το Μνημόνιο δεν είναι εύκολη. Αλλά αν συγκρίνουμε την Ελλάδα με την Ιρλανδία, θα βγάλουμε μερικά συμπεράσματα: Η Ιρλανδία προχώρησε γρήγορα και τώρα βρίσκεται στην έξοδο του Μνημονίου, επειδή είχε ένα πλήρες και ευέλικτο δίχτυ κοινωνικής προστασίας. Η Ελλάδα ούτε είχε, ούτε απέκτησε. Αποτέλεσμα, η Ιρλανδία κοιτούσε μπροστά, ενώ η Ελλάδα αποτελματώθηκε σε έναν βούρκο αντεγκλήσεων και μεμψιμοιρίας. Το βασικό δίδαγμα είναι ότι η πραγματική κοινωνική προστασία είναι μια επένδυση που αποδίδει στις δύσκολες στιγμές, και όχι κάτι που απλώς ξαναμοιράζει την ευημερία.
Το δεύτερο σημείο αφορά την ενεργοποίηση και κινητοποίηση ολόκληρης της κοινωνίας. Ο “καπιταλισμός-καζίνο” είχε καταλήξει σε ένα από τα μεγαλύτερα χάσματα μεταξύ ανδρών και γυναικών στις αποδοχές, στην αγορά εργασίας, στην επιχειρηματικότητα και στην αντιπροσώπευση (λιγότερες γυναίκες υπουργοί από το Ιράν, δηλαδή καμία). Φαίνεται ότι αυτού του είδους η δραστηριότητα (τουλάχιστον στην κυπριακή του εκδοχή) απαιτούσε μεγάλες δόσεις αρρενωπότητας και τεστοστερόνης. Η στροφή που πρέπει να κάνει η Κύπρος σίγουρα θα κερδίσει από το τέλος της υποχρεωτικής εφεδρείας του μισού πληθυσμού.
Η Φινλανδία του 1992 είδε τον βασικό της οικονομικό ρόλο, τη διαμεσολάβηση μεταξύ Δύσης και Σοβιετικής Ένωσης να εξαφανίζεται εν μια νυκτί. Αποτέλεσμα, χτυπήθηκε από μια απότομη ύφεση – μεγαλύτερη από την πιθανολογούμενη για τη σημερινή Κύπρο. Αντέδρασε επενδύοντας σε ένα νέο μοντέλο που βασιζόταν στην τεχνολογία και στο πολύ υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο (η Φινλανδία έχει τις υψηλότερες επιδόσεις στη συγκριτική κατάταξη της έρευνας PISA για την ποιότητα της παιδείας).
Ο κυπριακός λαός, το 1974, απέδειξε σε δυσκολότερες συνθήκες – και όταν όλος ο υπόλοιπος κόσμος βούλιαζε στο στασιμο-πληθωρισμό – ότι είχε τον δυναμισμό και τις ικανότητες να κάνει το θαύμα. Σαράντα χρόνια μετά, τα χρήματα φεύγουν από την Κύπρο. Αλλά, ευτυχώς, μένουν οι άνθρωποι.
Αντιγόνη Λυμπεράκη και Πλάτων Τήνιος
____________________
*Η Αντιγόνη Λυμπεράκη είναι καθηγήτρια Οικονομικών στο Πάντειο, μέλος του Δ.Σ. της Action Aid στην Ελλάδα και στην Κένυα.
*Ο Πλάτων Τήνιος είναι οικονομολόγος, Επίκουρος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και Επιστημονικός Συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ.