…Τον Αύγουστο του 1943, μια ενέδρα ανταρτών που σημειώθηκε κοντά στο χωριό Βογγόπετρα (Πάδη), οδήγησε στην επιβολή αντιποίνων σε βάρος τεσσάρων χωριών των Σερβίων.
Στις 21 Αυγούστου 1943, δύναμη του εφεδρικού ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον Νικόλαο Σταθόπουλο (Κεραυνό), έστησε ενέδρα στον Άγιο Γεώργιο Βογγόπετρας, σε γερμανικό τμήμα που επέστρεφε από επιδρομή στα Καμβούνια. Κατά τη διάρκεια της ανταλλαγής πυρών σκοτώθηκε ένας Γερμανός στρατιώτης και μερικοί άλλοι τραυματίστηκαν. Οι Γερμανοί διέκοψαν την πορεία τους και εισέβαλαν στη Βογγόπετρα, πυρπολώντας τα λιγοστά σπίτια του χωριού, οι κάτοικοι του οποίου το είχαν εγκαίρως εγκαταλείψει, καταφεύγοντας στο γειτονικό Τρανόβαλτο.
Την ίδια και σκληρότερη μεταχείριση επεφύλαξαν και σε δυο άλλα χωριά που βρίσκονταν πάνω στο δρόμο, το Τρανόβαλτο και το Μικρόβαλτο, στα οποία και εισέβαλαν με προφανή σκοπό να εκδικηθούν για τις απώλειες που είχαν υποστεί από την προηγούμενη ενέδρα του ΕΛΑΣ. Όταν οι κάτοικοι του Τρανοβάλτου άκουσαν τους πυροβολισμούς στη Βογγόπετρα, εγκατέλειψαν το χωριό και κατέφυγαν στο δάσος. Λίγο αργότερα όμως, άλλοι επέστρεψαν στο χωριό και άλλοι κατευθύνθηκαν προς τα Σέρβια. Με την είσοδό τους οι Γερμανοί συνέλαβαν έντεκα άντρες, τους οποίους εκτέλεσαν στις θέσεις «Σταυρός», «Φτέρη», και «Μετόχι». Πυρπολώντας το χωριό, εκτέλεσαν δυο γυναίκες που προσπάθησαν να διαφύγουν για να σωθούν, ενώ μια τρίτη κάηκε ζωντανή, επιχειρώντας να σώσει το φλεγόμενο σπίτι της. Από τους συνολικά δεκαπέντε νεκρούς, οι δεκατρείς ήταν κάτοικοι Τρανοβάλτου, και οι δύο, ένας άντρας και μία γυναίκα, κάτοικοι Προσηλίου, οι οποίοι μετά την πυρπόληση του χωριού, τον Ιούλιο, είχαν καταφύγει με το παιδί τους στο Τρανόβαλτο.
Στη συνέχεια οι Γερμανοί έφτασαν στο γειτονικό Μικρόβαλτο, όπου όσοι από τους κατοίκους είχαν παραμείνει στο χωριό, κυρίως άτομα μεγάλης ηλικίας και γυναικόπαιδα, με επικεφαλής τον πρόεδρο και τον ιερέα, βγήκαν να τους υποδεχτούν στην πλατεία. Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα η πυρπόληση των σπιτιών συνοδεύτηκε από την εκτέλεση έντεκα ηλικιωμένων αντρών μπροστά στα σπίτια και μέσα στο χωριό. Αποχωρώντας πήραν μαζί τους περίπου σαρανταπέντε ομήρους. Κατευθυνόμενοι στην Κοζάνη σταμάτησαν στο Ρύμνιο…
Το γερμανικό τμήμα με τους ομήρους από το Μικρόβαλτο διανυκτέρευσαν στην Αιανή. Οι όμηροι κρατήθηκαν στην εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στην πλατεία του χωριού. Κατά τη διάρκεια της νύχτας μερικοί από τους κρατούμενους κατάφεραν να αποδράσουν από την πίσω πόρτα της εκκλησίας και να γυρίσουν στο χωριό τους. Η απόδραση έγινε αντιληπτή από τους Γερμανούς, οι οποίοι πυροβόλησαν και τραυμάτισαν ένα άτομο, κάτοικο Ρυμνίου. Την επομένη στο δρόμο για την Κοζάνη, τον σκότωσαν στην Κερασιά. Οι υπόλοιποι όμηροι, περίπου δεκατρείς, μεταφέρθηκαν αρχικά στην Κοζάνη και αργότερα στο στρατόπεδο «Παύλος Μελάς» Θεσσαλονίκης, απ’ όπου απελευθερώθηκαν το Φεβρουάριο του 1944. Το τέλος της γερμανικής επιχείρησης αντεκδίκησης βρήκε σχεδόν ολοσχερώς κατεστραμμένα τέσσερα κατά σειρά χωριά, τη Βογγόπετρα, το Τρανόβαλτο, το Μικρόβαλτο και το Ρύμνιο…
Τα αντίποινα δεν ήταν πράξη παράλογης βίας και εκδικητικότητας, αντίθετα ήταν σχεδιασμένα και εξυπηρετούσαν ένα συγκεκριμένο στόχο: την καταπολέμηση της Αντίστασης μέσα από την τρομοκράτηση του πληθυσμού, ώστε να μην αναλάβει ενεργό δράση κατά των κατακτητών, να πάψει να υποστηρίζει τους αντάρτες και εάν είναι δυνατό να στραφεί ενάντια στους αντάρτες εξοπλιζόμενος από τους Γερμανούς. Τα αντίποινα εφαρμόζονται όπου και όταν υπάρχει αντίσταση και αυτό εξηγεί τη διαφορετική «πυκνότητα» των αντιποίνων στη διάρκεια της Κατοχής. Στην αρχή της Κατοχής (1941-1942) τα αντίποινα είναι σποραδικά, ενώ με την ανάπτυξη της Αντίστασης (1943-1944) γίνονται όλο και πιο συχνά και περισσότερο αιματηρά…
Τα ως άνω είναι αποσπάσματα από το βιβλίο «ΤΟ ΑΙΜΑ ΤΩΝ ΑΘΩΩΝ – ΑΝΤΙΠΟΙΝΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΤΟΧΗΣ 1941-1944», του Στράτου Δορδανά, δρ Ιστορίας στο ΑΠΘ και καθηγητή του τμήματος Βαλκανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και αναφέρθηκαν στην ομιλία του προέδρου του Πολιτιστικού-Μορφωτικού Συλλόγου Τρανοβάλτου Γιώργου Βητόπουλου, δικηγόρου, στην εκδήλωση μνήμης που πραγματοποιήθηκε στο μνημείο στη θέση Σταυρός την Κυριακή 25 Αυγούστου 2013.
Επιπλέον αναφέρθηκαν από τον ομιλητή Γιώργο Βητόπουλο, με στοιχεία από την προσωπική του έρευνα, τα θύματα της γερμανικής θηριωδίας 1943-1944 σε Τρανόβαλτο και Λαζαράδες, ως εξής:
1. Αργυροπούλου Βασιλική, σύζ. Ευθυμίου, ετών 50 (21.8.1943 στο Τρανόβαλτο)
2. Αργυρόπουλος Αντώνιος του Ιωάννη, ετών 43 (21.8.1943 στη θέση Φτέρη)
3. Γεωργακοπούλου Ελένη, συζ. Κων/νου, ετών 42 (21.8.1943 στην οικία της στο Τρανόβαλτο)
4. Γκαραβέλας Νικόλαος του Αθανασίου, ετών 48 (21.8.1943 στη θέση Κέδρα)
5. Δεληβάνης Νικόλαος του Ιωάννη, ετών 66 (21.8.1943 στη θέση Φτέρη)
6. Κοζικόπουλος Αντώνιος του Κων/νου, ετών 44 (21.8.1943 έξωθεν Τρανοβάλτου )
7. Παπανικόπουλος Γεώργιος του Ιωάννη, ετών 60 (21.8.1943 στο Τρανόβαλτο)
8. Πασχόπουλος Πάσχος του Γεωργίου, ετών 48 (21.8.1943 στη θέση Φτέρη)
9. Πουλιόπουλος Κων/νος του Νικολάου, ετών 72 (21.8.1943 στη θέση Φτέρη)
10. Πουλιόπουλος Χρήστος του Νικολάου, ετών 64 (21.8.1943 στην οικία του στο Τρανόβαλτο)
11. Καψάλης Χαρίσιος του Δημητρίου, ετών 53 εκ Προσηλίου (21.8.1943 έξωθεν Τρανοβάλτου)
12. Καψαλιάρη Ελισάβετ, συζ. Δημητρίου, ετών 42 εκ Σερβίων (21.8.1943 στο Τρανόβαλτο)
13. Κουτσούκης Λάμπρος του Γεωργίου, ετών 57 (27.9.1943 στη θέση Μετόχι Ζιδανίου)
14. Στεργιοπούλου Ελένη, συζ. Αθανασίου, ετών 60 (27.9.1943 στη θέση Μετόχι Ζιδανίου)
15. Δανάτσας Ιωάννης του Νικολάου, ετών 50 (10.2 1943 στη θέση Παλιούρια Βογγόπετρας)
16. Τζουνόπουλος Ιωάννης του Αθανασίου, ετών 46 (10.2 1943 στη θέση Παλιομάνα Τρανοβάλτου)
17. Παπαθυμιόπουλος Ιωάννης του Ευθυμίου, ετών 42 (10.2 1943 έξωθεν Λαζαράδων)
18. Παπακωνσταντίνου Σοφία, συζ. Ευαγγέλου, ετών 30 (10.2 1943 εντός καλύβης, έξωθεν Λαζαράδων)
19. Παπαθυμιόπουλος Ευάγγελος του Δημητρίου, ετών 21 (10.2 1943 στη θέση Κούτσουρα Λαζαράδων)
20. Κούρας Αναστασίος του Ιωάννη, ετών 52, εκ Τριγωνικού (14.1.1944 στη θέση Πύργος Τρανοβάλτου)
Τέλος από την πλάκα του μνημείου στο Σταυρό, αντιγράφουμε τα θύματα του Μικροβάλτου της 21ης Αυγούστου 1943, που ήταν:
1. Αλεξόπουλος Α. Ευθύμιος
2. Γιαννόπουλος Α. Χρήστος
3. Λαζαριώτης Αντώνιος
4. Λαμπρόπουλος Λ. Ιωάννης
5. Παλιανόπουλος Α. Χρήστος
6. Σταθόπουλος Γ. Κων/νος
7. Σταθόπουλος Α. Ιωάννης
8. Τζιώνας Ν. Ιωάννης
Συμπληρωματικά θα αναφέρουμε και τα επιπλέον θύματα όπως αναγράφονται στο βιβλίο του Η. Λαμπρέτσα ΜΙΚΡΟΒΑΛΤΟ:
1. Βέττας ή Ζούλφος Βασίλειος (21.8.1943)
2. Καβουρίδης Παναγιώτης (21.8.1943)
3. Ζαραβίγκας Βασίλειος (10.2.1944)
Επιμ.: Γιώργος Μαστρογιαννόπουλος/mikrovalto.gr