Όταν το 55% των μηνυμάτων που ανταλλάσσουμε σχετίζεται με τις κινήσεις και τη στάση του σώματος, εκείνο δεν μπορεί παρά να προδίδει τη διάθεση και τα συναισθήματά μας, όσο και αν κάποιες φορές προσπαθούμε να τα κρατήσουμε κρυφά.
Γιατί όταν λέμε ψέματα τα χέρια ιδρώνουν, οι παλμοί αυξάνονται, οι κινήσεις μας γίνονται πιο έντονες και εμείς πιο νευρικοί; Όταν πάλι ντρεπόμαστε, γιατί κοκκινίζουμε και αποφεύγουμε την οπτική επαφή με τον…αποδέκτη της απάτης μας; Η απάντηση είναι απλή: η σχέση ανάμεσα στα συναισθήματα και το σώμα μας είναι απολύτως άμεση. Το πώς νιώθουμε εσωτερικά αποτυπώνεται στις εκφράσεις του προσώπου μας και είτε το θέλουμε είτε όχι «καρφωνόμαστε» από τις χειρονομίες, τις γκριμάτσες, το βλέμμα, τη στάση του σώματος, ακόμη και από τον τόνο της φωνής μας. Συνολικά πάνω από το 90% της διαπροσωπικής επικοινωνίας είναι μη λεκτική. Μάλιστα αυτό το εξωλεκτικό…αλισβερίσι μηνυμάτων συχνά λέει πολλά περισσότερα από ότι τα λόγια, διαμορφώνοντας μάλιστα τις πρώτες εντυπώσεις για την εικόνα μας στους άλλους.
Κάναμε λοιπόν μια λίστα των συνηθέστερων μηνυμάτων που στέλνουμε με το σώμα, αλλά και των πληροφοριών που μπορούμε να εισπράξουμε για τη συναισθηματική κατάσταση του άλλου επιστρατεύοντας την παρατηρητικότητά μας.
Πρώτα από όλους το είπε ο Δαρβίνος: Υπάρχουν επτά συναισθήματα που δεν χρειάζονται υπότιτλους αλλά εκφράζονται με τη γλώσσα του σώματος, την ασυνείδητη δηλαδή αποστολή μηνυμάτων στο περιβάλλον. Ας δούμε αναλυτικά ποια είναι και πώς μπορούμε να τα αντιληφθούμε:
Λύπη: Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε πώς αντιδρά εξωτερικά το σώμα όταν το…εσωτερικό υποφέρει, αφού όλα τα μέλη φροντίζουν με κάθε τρόπο να δηλώσουν την αδυναμία ή την απροθυμία κίνησης και ενεργητικότητας. Η νωθρή κυκλοφορία του αίματος κάνει το πρόσωπο να χλομιάζει και οι υποτονικοί μυς τα βλέφαρα να κυρτώνουν. Το μέτωπο ρυτιδιάζει, το κεφάλι κρέμεται και τα χαρακτηριστικά δείχνουν συνολικά πιο μακριά. Τα μάτια θολώνουν, υγραίνονται και χάνουν την εκφραστικότητά τους. Τα χείλια σχηματίζουν ένα τόξο προς τα κάτω και η ανάσα γίνεται πιο αργή και ασθενής ενώ συχνά διακόπτεται από αναστεναγμούς.
Θυμός: Όταν ο λαός λέει «Μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι», κάτι ξέρει, αφού το συναίσθημα του θυμού επηρεάζει πρώτα από όλα την καρδιά και την πίεση. Έτσι άλλοτε το πρόσωπο κοκκινίζει και παίρνει μια μοβ απόχρωση και άλλοτε γίνεται ωχρό ως αποτέλεσμα της κακής κυκλοφορία του αίματος. Το πηγούνι προτείνεται, τα χείλια πιέζονται μεταξύ τους και στενεύουν όπως και τα βλέφαρα. Και αν κάποιος έχει εκπαιδεύσει το πρόσωπό του να μην αντιδρά στο θυμό, τον ρόλο του προδότη αναλαμβάνουν οι φλέβες στο μέτωπο και το λαιμό που διαστέλλονται. Ανάλογες…πρωτοβουλίες παίρνει και η αναπνοή που γίνεται πιο έντονη αφού διευρύνονται τα ρουθούνια. Ο ερεθισμένος εγκέφαλος δίνει εντολή στους μύες να δυναμώσουν, στο σώμα να κρατηθεί όρθιο και στητό, ακόμη και να γείρει ακούσια προς τα εμπρός, παίρνοντας στάση επίθεσης. Τα άκρα του σώματος γίνονται άκαμπτα, οι ώμοι ανασηκώνονται και τα χέρια σφίγγουν σε γροθιές. Λόγω της έντασης που συσσωρεύεται στους μύες συχνά το σώμα τρέμει ενώ όταν ο θυμός είναι πολύ έντονος η φωνή δυσκολεύεται να βγει και τα χείλη παραλύουν.
Χαρά: Έντονες κινήσεις και ακόμη πιο έντονο χαμόγελο ή και γέλιο είναι η βασική αντίδραση του σώματος όταν πλημμυρίζεται από χαρά. Μάλιστα καθώς χαμογελάμε, τα μάγουλα ανεβαίνουν και πιέζουν τους μύες κάνοντας τους αδένες να εκκρίνουν υγρά και τελικά τα μάτια να λάμπουν. Το πηγούνι τρεμοπαίζει, το στόμα ανοίγει περισσότερο από ότι συνήθως και η όψη του δέρματος είναι συνολικά πιο φωτεινή, περισσότερο υγιής και σαφώς βελτιωμένη. Οι κόρες των ματιών διαστέλλονται και η οπτική επαφή γίνεται πιο έντονη. Οι μύες του προσώπου και του σώματος χαλαρώνουν, με αποτέλεσμα ασυναίσθητα να στρεφόμαστε προς το ερέθισμα που μας προκαλεί το ευχάριστο συναίσθημα. Λόγω της αδρεναλίνης που εκκρίνει ο εγκέφαλος το περπάτημα γίνεται πιο γρήγορο, τα πόδια αποκτούν φτερά και αυξάνει η κινητικότητα.
Φόβος-Έκπληξη: Οι αντιδράσεις σε αυτά τα συναισθήματα είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους κοινές και έχουν να κάνουν με το ότι ο οργανισμός πιάνεται στα πράσα, βρίσκεται δηλαδή απροετοίμαστος να αντιμετωπίσει το ξαφνικό εξωτερικό ερέθισμα οπότε δυσκολεύεται ή δεν προλαβαίνει να το επεξεργαστεί και να το κατατάξει. Το μυαλό μπερδεύεται και το σώμα γίνεται καθρέφτης αυτής της σύγχυσης. Συνήθως λοιπόν «παγώνει» γιατί τόσο ο έντονος φόβος, όσο και η έντονη έκπληξη διαταράσσουν την κυκλοφορία του αίματος. Οι κόρες των ματιών διαστέλλονται, το πρόσωπο παραμένει ανέκφραστο και αυξάνονται οι παλμοί της καρδιάς. Ο συναγερμός που χτυπά εσωτερικά, θέτει τους μύες έστω και στιγμιαία σε επαγρύπνηση και το σώμα σε ετοιμότητα αφού το ένστικτο της επιβίωσης μας καλεί να προστατευτούμε.
Περιφρόνηση-Απέχθεια: Και στις δυο περιπτώσεις συναισθημάτων η αντίδραση έχει στόχο να «ακυρώσει» την παρουσία του ανεπιθύμητου ερεθίσματος. Έτσι είτε στρέφουμε αλλού το βλέμμα, σφίγγοντας ταυτόχρονα τα χείλη, είτε μετακινούμε όλο μας το σώμα για να αποκτήσουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη απόσταση…ασφαλείας από αυτό. Για να μειώσουμε την οπτική επαφή με το δυσάρεστο αντικείμενο ζαρώνουμε τα μάτια ενώ σε μια προσπάθεια να «κρυφτούμε» από την απειλή τοποθετούμε το χέρι μπροστά στο στόμα μας ή ασυναίσθητα καμπουριάζουμε. Ειδικότερα η περιφρόνηση δηλώνεται μέσα από συγκεκριμένους μορφασμούς που συχνά κρύβουν και ένα στοιχείο πρόκλησης: το κεφάλι και τα φρύδια σηκώνονται και ο κορμός μετακινείται για να δημιουργήσουμε μια συμβολική απόσταση ανάμεσα σε μας και το αντικείμενο της περιφρόνησης.
Πίσω από τις λέξεις…
Εκτός από τη συναισθηματική μας κατάσταση το σώμα αποκαλύπτει πολλά και για τη διάθεση ή τις προθέσεις μας γενικότερα. Πώς θα καταλάβουμε λοιπόν αν ο συνομιλητής ετοιμάζεται να μας φλομώσει στα ψέματα, αν η συζήτηση του προκαλεί πλήξη, αν νιώθει αμηχανία, ντροπή ή άγχος; Ιδού ένας οδηγός ανάγνωσης του σώματος από την κορυφή μέχρι τα νύχια.
Τόνος της φωνής
* Η σαφέστερη ένδειξη για τα συναισθήματα που εκφράζονται με τον προφορικό λόγο, υποστηρίζουν οι ειδικοί, είναι η χροιά της φωνής. Ο δισταγμός στο ξεκίνημα μιας πρότασης (ειδικά μιας απάντησης σε ερώτηση), τα λάθη στην ομιλία (χρήση επιφωνημάτων, συχνές επαναλήψεις, κομμένες λέξεις), οι συχνές και μεγάλες παύσεις αποτελούν ενδείξεις απάτης.
* Η γρήγορη ομιλία δηλώνει ότι ο ομιλητής βρίσκεται σε δυσάρεστη κατάσταση. Η ταχύτητα του λόγου κυμαίνεται κατά μέσο όρο από 125 έως 225 λέξεις το λεπτό. Όταν κάποιος ξεπερνά αυτό το όριο μάλλον είναι αγχωμένος, νιώθει αμηχανία ή νευρικότητα.
* Η άτονη ή υποτονική φωνή δείχνει έλλειψη ενδιαφέροντος, ειδικά αν συνοδεύεται από μειωμένη έως ανύπαρκτη κινητικότητα του υπόλοιπου σώματος.
Μάτια
* Όταν νιώθουμε αμήχανα το βλέμμα μας δεν εστιάζει στο βλέμμα του συνομιλητή. Αντίθετα η παρατεταμένη οπτική επαφή δείχνει άνεση, χαλαρή διάθεση και επιθυμία για περισσότερη οικειότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι το «κάρφωμα» με τα μάτια είναι το σήμα κατατεθέν του φλερτ!
* Το βλέμμα γίνεται αγωνιώδες και νευρικό όταν κάποιος λέει ή ετοιμάζεται να «εξαπολύσει» μικρά ή μεγαλύτερα ψέματα.
* Το χαμηλωμένο βλέμμα μπορεί να δηλώνει ντροπή, ενοχή αλλά και προσπάθεια απόκρυψης μυστικών.
Χέρια
* Όταν ο συνομιλητής κρύβει τα χέρια του μάλλον κάτι άλλο προσπαθεί να κρατήσει κρυφό, αφού τα χέρια λένε πολλά για τα συναισθήματα και τη διάθεσή μας. Στην Αρχαία Ελλάδα μάλιστα οι φιλόσοφοι και οι σοφιστές τα έκρυβαν κάτω από βαρύς τηβέννους, αφού πίστευαν ότι η έντονη κίνησή τους υποδήλωνε έλλειψη ευφράδειας, επιχειρημάτων, αλλά και ειλικρίνειας.
* Η έντονη κίνηση των χεριών με ανοιχτές παλάμες δείχνει θαυμασμό ειδικά όταν ταυτόχρονα ο κορμός παραμένει στητός είτε είμαστε όρθιοι, είτε καθιστοί.
* Τα χέρια σταυρώνουν όταν είμαστε σε άμυνα ή αντεπίθεση.
* Το στήσιμο των χεριών στους γοφούς δηλώνει θρίαμβο και κατηγορηματικότητα ενώ όταν οι παλάμες σχηματίζουν γροθιές, κάποιος είναι εκνευρισμένος…
* Αν ο συνομιλητής σας στηρίζει το κεφάλι του στα χέρια, μάλλον πρέπει να αλλάξετε θέμα συζήτησης αφού με αυτή η στάση φανερώνει την πλήξη του.
Πόδια
* Ακόμη και αν κρύψουμε τα χέρια μας ή καταφέρουμε να ελέγξουμε τις συσπάσεις του προσώπου μας η ένταση των συναισθημάτων θα βρει διέξοδο στα πόδια που συνήθως περνούν απαρατήρητα. Οι απότομες μετατοπίσεις των ποδιών δηλώνουν αμηχανία και νευρικότητα, ενώ οι άκαμπτες κνήμες έλλειψη φιλικής διάθεσης.
Περπάτημα
* Όταν είμαστε κουρασμένοι, περπατάμε καμπουριαστοί σέρνοντας ταυτόχρονα τα πόδια. Αντίθετα το περήφανο και στητό περπάτημα δηλώνει αυτοπεποίθηση και αίσθημα υπεροχής.
Πρόσωπο
* Η ένταση ή το ερέθισμα μπορεί να διαφέρουν, ωστόσο τα συναισθήματα αποτυπώνονται στο πρόσωπο των ανθρώπων με τον ίδιο τρόπο ανεξάρτητα από κοινωνία, ηλικία, φύλο ή εκπαίδευση. Η πιο κοινή αλλά και πιο παράξενη αντίδραση είναι το κοκκίνισμα του προσώπου. Όταν αισθανόμαστε ντροπή, ένταση ή πάθος, οι μικρές αρτηρίες των μυών στα αυτιά, το λαιμό και τα μάγουλα, χαλαρώνουν, γεμίζουν αίμα και τελικά κοκκινίζουν. Σύμφωνα με έρευνες μάλιστα οι γυναίκες κοκκινίζουν πολύ περισσότερο από τους άνδρες.
Extra
Αμερικανοί ερευνητές βάλθηκαν να ξεμπροστιάσουν τους απανταχού ψεύτες με το ακόλουθο πείραμα: Ζήτησαν από νοσοκόμες να πείσουν με αναληθή επιχειρήματα τους ασθενείς ότι η σοβαρή επέμβαση στην οποία θα υποβάλλονταν, ήταν ακίνδυνη και απλή. Οι μελετητές λοιπόν παρατήρησαν ότι όσο έλεγαν τα τερατώδη ψέματά τους στα ανυποψίαστα θύματα οι νοσοκόμες άγγιζαν τη μύτη τους συχνότερα από ότι συνήθως ή έκρυβαν το στόμα τους με τα χέρια. Οι ειδικοί εξηγούν ότι η τελευταία αυτή κίνηση, είναι μια ασυνείδητη προσπάθεια που κάνουμε να…αυτοφιμωθούμε ενώ το άγγιγμα της μύτης είναι ακόμη πιο αποκαλυπτικό. Καθώς σηκώνουμε το χέρι για να κλείσουμε το στόμα που ετοιμάζεται να πει ψέματα ο εγκέφαλος προλαβαίνει και δίνει την εντολή να απομακρυνθεί από εκεί ούτως ώστε να μην αποκαλυφθεί η απάτη. Έτσι το χέρι καταλήγει στη μύτη. Επιπλέον κάθε φορά που λέμε ψέματα η βλεννογόνος στα ρουθούνια γίνεται πιο ευαίσθητη και δημιουργεί ένα ανεπαίσθητο αίσθημα φαγούρας.
clickatlife