Πρέσπες: Γωνιά Ελλάδας

Αν ετοιμάζεσαι για ένα απλό ταξίδι, είσαι γελασμένος. Στην Πρέσπα άνθρωποι και ζώα, ιστορία και αρχιτεκτονική, βουνά και λίμνες έχουν συνάψει άλλου είδους συμφωνίες. Σε ένα τοπίο ασύλληπτης ομορφιάς αναγκάζεσαι να αφουγκραστείς τα μέσα και τα έξω σου. Να έρθεις αντιμέτωπος με θαύματα. Να αλλάξεις ποικιλοτρόπως.

Το χειμώνα η ομίχλη σκεπάζει τα πάντα. Δύο λίμνες τεράστιες και μπορεί να μην τις δεις και ποτέ. 44 τ.χλμ. η μικρή, 272 η μεγάλη, καλυμμένες από σύννεφα. Σκέψου τώρα. Λεπτομέρειες. Δεν είναι ικανή να κρύψει τίποτε από αυτό που λέμε Πρέσπα. Μη σου πω ότι το εντείνει κιόλας.
Σόμπες και καυσόξυλα παντού. Ακόμη και στις εκκλησίες. Πώς να παλέψεις αλλιώς τους -20 φεύγα βαθμούς; Κόβει την ανάσα η παγωνιά. Λεπτομέρεια κι αυτό. Κομμένη είναι η ανάσα στην Πρέσπα έτσι κι αλλιώς.

Είναι η ένταση και την ίδια στιγμή η γαλήνη που σου γεννά το τοπίο. Και οι ακρίτες, και η ενέργεια, και η ιδέα τού πού βρίσκεσαι. Στα σύνορα Ελλάδας, Αλβανίας, ΠΓΔΜ που ορίζονται μέσα στη μεγάλη λίμνη, τη Μεγάλη Πρέσπα. Το 22% στην Ελλάδα, το 60% στα Σκόπια, το 18% στην Αλβανία, έτσι, για την ιστορία. Γιατί ούτε σημαδούρες δεν υπάρχουν πια να το ορίζουν. Και κάπως έτσι μπαινοβγαίνεις ανυποψίαστος στα βαλκανικά ύδατα, καλημερίζεσαι με τον Αλβανό βαρκάρη και τον ψαρά από την ΠΓΔΜ, «μιρ, μιρ;» σου φωνάζει ο ένας, «ντόμπρο, ντόμπρο» σου απαντά ο άλλος, μα εσύ κοιτάς μόνο τα απέραντα υγρά σύνορα, ανίκανος να βγάλεις μιλιά.

«Τι να τις κάνουμε τις σημαδούρες; Εμείς ξέρουμε πού είναι η αριστερή πινέζα του χάρτη», έλεγε μια μέρα ο βαρκάρης Βασίλης Αραμπατζής. «Αμα δεις τον Χότζα (ο ΝΔ άνεμος που έρχεται από την Αλβανία) να πλησιάζει ή πέσει το σύννεφο, βγαίνεις γρήγορα από τη λίμνη, αλλιώς την έβαψες», έλεγε ο πρόεδρος των ψαράδων στο χωριό Ψαράδες Νίκος Τραϊανόπουλος. Ενας γέροντας στο καφενείο του Αγίου Γερμανού, πάλι, έλεγε παραμύθια για νεράιδες, για βασιλόπουλα και ξωτικά και μια παρέα βιολόγων μιλούσε για ένα από τα σπουδαιότερα εναπομείναντα οικοσυστήματα. Μια γιαγιά στην Πύλη θυμόταν τους αντάρτες και την μπάρα που ξέκοβε την Πρέσπα από την υπόλοιπη Ελλάδα μέχρι το ’74. Τις οικογένειες που σκορπίστηκαν τότε στις όχθες της μεγάλης λίμνης.

Φαντάσου τώρα να περιφέρεσαι σε ένα ασύλληπτα γοητευτικό τοπίο και να έχεις να σκέφτεσαι όλα αυτά. Να τα βλέπεις μπροστά σου, για την ακρίβεια. Μικρά και μεγάλα θαύματα, που είναι θαύματα γιατί είναι εδώ όπου είναι. Θαύμα οι τοιχογραφίες του βυζαντινού Αγίου Γερμανού και η κόγχη του Αγίου Αχιλλείου, θαύμα και οι ψαράδες που ψαρεύουν μαζί με τους πελεκάνους. Θαύμα τα νεροβούβαλα που περπατούν νωχελικά προς τις καλαμιές, θαύμα τα χαγιάτια των σπιτιών, θαύμα και οι φασολιές που μεγαλώνουν κάτω από το χιόνι. Θαύμα τα ασκηταριά και οι βραχογραφίες μες στη λίμνη ή η θέα από τα βουνά και τα ίχνη της αρκούδας στον Βαρνούντα, θαύμα και τα αυγά των ψαριών που επωάζονται κάτω από τις καλαμιές. Θαύμα και το τσίπουρο που σταλάζει ευλαβικά από τα καζάνια και οι βαλκανικοί σκοποί που παίζουν οι Αλβανοί μουσικοί στα γλέντια.

Να γιατί η Πρέσπα έχει μια περίεργη σχέση με το χρόνο. Σαν να μην ξέρεις αν είσαι στο παρελθόν ή στο μέλλον. Σαν να μην έχει και καμία σημασία.

Στη σκιά του Βαρνούντα

Πιθανότατα θα μένεις στους Ψαράδες, στον Λαιμό ή στον Αγιο Γερμανό. Εκεί είναι οι περισσότεροι ξενώνες. Εκεί και οι ταβέρνες που σερβίρουν φασολάδα, γριβάδι, αποξηραμένα τσιρόνια. Και στην Κούλα έχει ταβέρνες, και στη Μικρολίμνη. Και στον Αγιο Αχίλλειο.
Γύρω στους 2.000 ανθρώπους ζουν στην περιοχή. Συμβιώνουν μοναδικά με 260 είδη πουλιών, 20 είδη ψαριών, αρκούδες, λύκους, ακόμη και λύγκες, λένε.

Καμιά εκατοστή παιδιά μεγαλώνουν βλέποντας θαύματα, κι ας μην το ξέρουν. Ψάρεμα, καλλιέργεια, κτηνοτροφία… βγαίνουν τα προς το ζην, περνάει κι η μέρα. Για τους άντρες. Οι κυράδες αποξηραίνουν τα ψάρια και τις πιπεριές, φτιάχνουν μπούκοβο, φροντίζουν τις κότες και τα διάσημα φασόλια τους. Οι νεότερες ρίχνουν ιδέες, θεμέλια για τουριστική και αγροτική εξέλιξη.

Ζουν σε σπίτια-κοσμήματα με χαγιάτια και εξώστες, ταπεινές ξυλοδεσιές, ντουβάρια από πέτρα, χώμα και καλάμια. Πολλά από αυτά είναι τα λεγόμενα «ανταλλάξιμα», που τους δόθηκαν μετά τον Εμφύλιο και την ανταλλαγή, που θα πει πως δεν υπάρχουν τίτλοι ιδιοκτησίας. Τέλος πάντων, μεγάλη ιστορία.

Ο μοναδικός τρόπος για να φτάσεις στην Πρέσπα είναι από τον αυχένα του Βαρνούντα. Βγαίνεις στον αυχένα Περβάλι και μένεις με το στόμα ανοιχτό. Οι λεκάνες στα πόδια σου περιτριγυρισμένες από τα εντυπωσιακά βουνά. Ντέβας, Βαρνούντας, Τρικλάριο. 150 τετραγωνικά χιλιόμετρα Εθνικός Δρυμός. Πανεύκολα πια κατεβαίνεις στη Μικρή Πρέσπα. Αν δεν έχει πάγο, βέβαια. Και μετά διαλέγεις κατεύθυνση. Προς Νότο είναι η Μικρολίμνη με την προβλήτα και τους ψαράδες που ξεψαρίζουν τα δίχτυα, με τη θέα στο Βιδρονήσι και στους κορμοράνους του… Συνεχίζεις σε μια μυστηριακή διαδρομή, πλάι στο νερό, και τότε αρχίζεις να καταλαβαίνεις πόσο ευαίσθητες είναι οι ισορροπίες εδώ πέρα. Και του οικοσυστήματος, και οι δικές σου. Πάνω στο βουνό, στο Τρικλάριο, βρίσκεται μια χούφτα σιωπηλά χωριά που εγκαταλείφθηκαν μετά τον Εμφύλιο. Κρανιές, Μοσχοχώρι, Οξυά, Σφήκα… Και μετά, τα σύνορα με την Αλβανία.

Αν αντίθετα πας προς Βορρά, πιάνεις Βαρνούντα. Στα χαμηλά ο Λευκώνας, η Καλλιθέα, το Πλατύ, ο Μηλεώνας. Εδώ τραβάς χειρόφρενο. Σπίτια από χώμα, νερό, άχυρα και καλάμια. Ιδιοφυΐα. Και στον Λευκώνα στέκεσαι πάντως. Εκτός από το ότι εδώ είναι το φαρμακείο της Πρέσπας και ο αγροτικός γιατρός (αχρείαστα να ’ναι), είναι και το ύψωμα του Καλέ με την ωραία θέα.

Μετά είναι ο Λαιμός. Πρωτεύουσα της Πρέσπας. Εδώ το Δημαρχείο και το μοναδικό ΑΤΜ, μέσα του. Και τέλος ο Αγιος Γερμανός. Ομορφες βόλτες, απίστευτα σπίτια κι ένας βυζαντινός ναός που θα θυμάσαι για καιρό. Χρώμα ατέλειωτο, τέχνη μνημειώδης στις τοιχογραφίες του 1743 και ο ίδιος ο άγιος (πατριάρχης Kωνσταντινουπόλεως) ζωγραφισμένος στο υπέρθυρο του παλιού τμήματος του ναού να βαφτίζει τουλάχιστον το μισό χωριό. Τέλος δρόμου. Ασφάλτινου βασικά, γιατί από χωματόδρομους άλλο τίποτα. Ανεβαίνουν στον Βαρνούντα και, πριν μπουν στην ΠΓΔΜ, αγναντεύουν τις λίμνες, το ορεινό σύμπλεγμα των τριών κρατών, τα δάση. Υπερθέαμα.

Μυστήριο στον Άγιο Αχίλλειο

Ο,τι έχεις δει μέχρι τώρα είναι υπεραρκετό, δεν είναι; Και όμως, δεν έχεις δει ούτε τα μισά. Στην Κούλα, τη λωρίδα γης με την πλαζ που χωρίζει τις δύο λίμνες, διχάζεσαι.

Νότια πρώτα. Στο πάρκινγκ. Αφήνεις το αυτοκίνητο. Περπατώντας θα μυηθείς στον κόσμο του Αγίου Αχιλλείου, της νησίδας που βρίσκεται στην καρδιά της Μικρής Πρέσπας, σε έναν κόσμο μυστηριακό, που θα σε στιγματίσει για πάντα.

650 μ. μήκος είναι η απόσταση που σε χωρίζει από εκεί και θα τα διανύσεις μέσω της πεζογέφυρας, απόλυτα μόνος, όσοι κι αν είναι μαζί σου. Κάποτε πεζογέφυρα δεν υπήρχε. Μόνο με βάρκα πήγαινες ή περπατώντας στον πάγο το χειμώνα. Μέχρι το ’90, μη φανταστείς πολύ παλιά. Κάποτε έλεγαν πως τα σπίτια στο χωριό δεν έπρεπε να ξεπερνούν τα έντεκα. Αν κατά τύχη χτιζόταν ένα δωδέκατο, κάποιο γκρεμιζόταν. Κάποτε κανείς ξένος δεν ερχόταν στο νησί.

Αρχισε να ακούγεται χάρη στα Πρέσπεια, τις καλοκαιρινές εκδηλώσεις, και ας είχε κι άλλους χίλιους λόγους: τη μοναδική ενέργεια, τον ιδιαίτερο οικισμό, τους ναούς. Τα συγκλονιστικά ερείπια της βασιλικής του Αγίου Αχιλλείου, που έχτισε τον 10ο αιώνα ο Bούλγαρος τσάρος Σαμουήλ, αυτός που έκανε κέντρο του βασιλείου του την Πρέσπα. Εκεί τοποθέτησε τα λείψανα του Αγίου Αχιλλείου από τη Λάρισα, εκεί κάθεσαι τώρα εσύ αμίλητος, ακούνητος, συγκλονισμένος. Αν ξεκολλήσεις ποτέ από εδώ, έχεις κι άλλα να δεις. Εύκολα περπατάς όλο το νησί. Και πρόθυμα. Οπωσδήποτε μέχρι την υποβλητική Παναγιά Πορφύρα.

Ενέργεια από τα ερείπια

Μακριά από το νησί, ο δρόμος συνεχίζει νότια του πάρκινγκ και πρώτα φτάνει στην Πύλη, το χωριό όπου είχαν εγκαταστήσει το αρχηγείο τους οι αντάρτες και που λένε πως μεταφέρθηκε εδώ το ’30, γιατί οι κάτοικοί του υπέφεραν από ελονοσία. Ηταν, βλέπεις, πιο κοντά στη λίμνη. Μάλλον εκεί όπου είναι σήμερα τα ερείπια του βυζαντινού ναού του Αγίου Νικολάου. Να πας, κι αυτά υπέροχα είναι. Και τα ερείπια του χωριού Δασερή ακόμη πιο πέρα. Ενέργεια και εικόνες απερίγραπτες.

Αν συνεχίσεις στον κεντρικό, συναντάς την εντυπωσιακή, διαφορετική για τα δεδομένα της περιοχής, εκκλησία της Αγίας Παρασκευής κι έπειτα φτάνεις στο Βροντερό. Ενα αλλόκοτο μα αληθινό αξιοθέατο εδώ είναι οι σοφά χτισμένες στάνες των κτηνοτρόφων. Και τα περίφημα κηπία τους, οι θημωνιές. Ενα άλλο επίσης ιδιαίτερο αξιοθέατο είναι η σπηλιά του Κόκκαλη μακρύτερα – το σπήλαιο όπου λειτούργησε το ’49 το νοσοκομείο των ανταρτών και ίσως φιλοξένησε τον αντιστασιακό γιατρό Πέτρο Κόκκαλη, «υπουργό» της κυβέρνησης του βουνού.

Στο τριεθνές

Η μύηση στην Πρέσπα ολοκληρώνεται στους Ψαράδες. Εκεί όπου θα καταλήξεις αν από την Κούλα στραφείς βόρεια. Είναι το ίδιο το χωριό με τα ωραία σπίτια, είναι και το προνόμιο να είναι το μοναδικό ελληνικό χωριό στις όχθες της Μεγάλης Πρέσπας. Είναι το λιμανάκι και οι ψαράδες με τις ιστορίες τους, η θέα από τις κεραίες στον Ντέβα και το δάσος των σπανιότατων αρκεύθων, αλλά και το μονοπάτι προς το ακρωτήρι Ρότι, που φέρνει τη Μεγάλη Πρέσπα στα πόδια σου. Είναι όλα αυτά κι άλλα τόσα που έκαναν τους Ψαράδες το πιο τουριστικό, ας πούμε, χωριό της Πρέσπας. Μα κυρίως είναι οι βαρκάρηδες που δίνουν πρόσβαση στη μεγάλη λίμνη. Εκεί όπου συναντιούνται τα τρία κράτη, στο σημείο μηδέν. Εκεί όπου πριν από αιώνες βρήκαν καταφύγιο ασκητές και ερημίτες. Που σκαρφάλωσαν στα βράχια, τα ζωγράφισαν, τα κατοίκησαν. Μακριά από τον ίδιο τον κόσμο.

Η ξενάγηση θα σε ξεπεράσει. Οι ζωγραφισμένες στα βράχια εικόνες της Παναγίας Πλατυτέρας των Ουρανών (1455), της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας (1373), του Αγίου Νικολάου (1827), τα τρία ασκηταριά στα ελληνικά βράχια, τα τέσσερα στα αλβανικά. Βλέπεις τη Mεταμόρφωση του 13ου αιώνα, τη Mικρή Aνάληψη του 15ου αιώνα, την Παναγία την Eλεούσα του 15ου αιώνα, τη διασημότερη. Βλέπεις τις σκήτες και νιώθεις στο πετσί σου την ελευθερία των ασκητών, και ας μην είχαν αλλού να πάνε. Βλέπεις τα πουλιά, που δεν καταλαβαίνουν από σύνορα. Βλέπεις εσένα. Μέσα σου. Και νιώθεις αυτό που καμία λέξη και καμία εικόνα δεν μπορούν να περιγράψουν. Την απόλυτη υπέρβαση.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.