Ναοί και Μοναστήρια της Υπεραγίας Θεοτόκου στo Νομό Κοζάνης

“Ω πανύμνητε Μήτερ, η τεκούσα των πάντων αγίων αγιώτατον Λόγον, δεξαμένη την νύν προσφοράν, από πάσης ρύσαι συμφοράς άπαντας, και της μελλούσης λύτρωσαι κολάσεως τους συμβοώντας.”

Η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΤΟ ΜΙΚΡΟΚΑΣΤΡΟ

Το Μοναστήρι της Παναγίας στο Μικρόκαστρο της Σιάτιστας αποτελεί σήμερα το κέντρο της πνευματικής και κοινωνικής δραστηριότητας της Μητρόπολης Σισανίου και Σιατίστης.

Η ιστορική του αφετηρία ανάγεται στις αρχές του 19ου αιώνα και αρχικά λειτούργησε ως προσκυνηματικός ναός του χωριού. Με την προσθήκη κτισμάτων διαμορφώθηκε σε “ενοριακό” Μοναστήρι, το οποίο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας πληρώνει τους δασκάλους στα γύρω χωριά, αποτελεί τόπο προσφυγής των διωκομένων, πτωχών και δυστυχών ανθρώπων και δίνει το παρόν “σε χρήμα, αίμα και πνεύμα” στους εθνικούς αγώνες.

Το Καθολικό της Μονής είναι κατάγραφο από Βυζαντινής τέχνης τοιχογραφίες και σήμερα πλήρως ανακαινισμένο αποτελεί κατανυκτικώτατο χώρο λατρευτικής ζωής, στο οποίο συνέρχονται πιστοί απ᾿ όλη την περιοχή και τις γειτονικές πόλεις.

Από το 1950 και εξής στα κτίσματα της Μονής λειτούργησαν διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα (Γεωργική Σχολή, Πρεβεντόρειο, Γηροκομείο, Ορφανοτροφείο, Οικοκυρική Σχολή). Όταν όμως εξέλιπαν οι τρόφιμοι των ιδρυμάτων με προεδρικό Διάταγμα του έτους 1993 η Μονή μετατράπηκε από ανδρώα σε γυναικεία και με την ευλογία του μακαριστού Μητροπολίτου κυρού Αντωνίου εμψυχώθηκε από Μοναστική Αδελφότητα, η οποία καθοδηγούμενη υπό του Γέροντος π. Στεφάνου Ρήνου συνέχισε τις ανακαινιστικές εργασίες με την οικονομική συνδρομή της Νομαρχίας Κοζάνης και της Περιφέρειας Δυτ. Μακεδονίας.

Η Αδελφότητα αποτελούμενη από 20 Μοναχές και οργανωμένη Κοινοβιακή ζωή, επιτελεί έργο πνευματικής αναβάθμισης της περιοχής με τις λατρευτικές εκδηλώσεις, τις ποικίλες Εκκλησιαστικές διακονίες και τις επιμελημένες Εκδόσεις της.
Ο πολυτιμότερος πνευματικός θησαυρός της Μονής είναι η Εφέστιος Εικόνα της Παναγίας της Ελεούσης, της οποίας η ιστόρηση αναφέρεται στον 15ο αιώνα και η οποία ανήκει στις θαυματουργικές εικόνες της ορθόδοξης επικράτειας. Ολόκληρη η Δυτ. Μακεδονία ευλαβείται την εικόνα αυτή. Ιδιαίτερα την ημέρα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, την 15ην Αυγούστου, στη Μονή γίνεται η μεγαλοπρεπής πανήγυρις με τις χιλιάδες των προσκυνητών, τις κατανυκτικές Ακολουθίες, τις λαμπρές τελετές και με το ιδιότυπο έθιμο των Καβαλλάρηδων, που συγκροτούν οι νέοι της Σιάτιστας. Το σπάνιο ή και μοναδικό αυτό έθιμο έχει διπλή σημασία. Θρησκευτική, γιατί περιλαμβάνει την προσκύνηση της Εικόνας της Παναγίας και την οποία οι παρατεταγμένοι ιππείς μοιάζουν να αποτελούν την τιμητική φρουρά της, και εθνική, γιατί μόνο σ᾿ αυτή τη γιορτή δινόταν η ευκαιρία στους υπόδουλους Έλληνες να ζήσουν μία ημέρα ελευθερίας ανεβαίνοντας στα άλογά τους. Διπλό και το μήνυμα στους ορθόδοξους Έλληνες, ότι ακόμη και οι Τούρκοι κατακτητές τιμούσαν την Παναγία, και ότι η δουλεία είναι μέγα δεινό, ενώ η ελευθερία ύψιστο αγαθό.

Ολοκληρώνοντας, ας ευχηθούμε η Κυρία Θεοτόκος που τόσο τιμάται σ᾿ ολόκληρο τον Ορθόδοξο κόσμο και σε τόσες Ιερές Μονές στη Δυτική Μακεδονία να στέλνει αδιάκοπα την ευλογία της στον πιστό λαό μας.

Εκ της Ιεράς Μονής

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΙΣΑΝΙΟΥ

Το Μοναστήρι βρίσκεται στην αντίπερα πλευρά της κοίτης του ποταμού Σισάνη, κρυμμένο και αθέατο από μακρυά, δύο χλμ από το χωριό Σισάνι. Η χρονολογία ίδρυσης του μοναστηριού αποτελεί ιστορικό πρόβλημα, συνυφασμένο με το γενικότερο ζήτημα της αρχαίας Σισανιούπολης και της καταστροφής της. Η ανακάλυψη του επισκοπικού ναού δίπλα στο μοναστήρι υποδηλώνει ότι μετά την καταστροφή εκείνου του ναού χτίστηκε μοναστήρι, στα ερείπια του οποίου πιθανόν έχει κτιστεί το σημερινό. Με βάση την ανέγερση του ναού το 1762, όπως δηλώνουν τα στοιχεία που εξετάσθηκαν με προσοχή, ο ναός δεν φαίνεται να κτίζεται ως μοναστηριακός.

Πρώτη μνεία για ύπαρξη μοναστηριού αποτελεί η σημείωση του αρχιερέα Νεοφύτου στον κώδικα της Μητροπόλεως το 1797 για το χωριό Σισάνι. Επομένως μετά το 1762 και πριν από το 1797 ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου μετατράπηκε σε μοναστήρι για να θυμίζει το μεγαλείο και την αίγλη της Σισανιούπολης. Ο ναός είναι κτίσμα του 18ου αιώνα και όχι του 17ου όπως η επέμβαση στην επιγραφή θέλει να δείξει. Το μνημείο δεν διατηρεί κανένα χαρακτηριστικό, έστω και απλουστευμένο, της τυπολογίας των μοναστηριακών καθολικών, όπως τρούλο, πλάγιες κόγχες, λιτή, τα οποία και απλοποιημένα διατηρούνται στους μαναστηριακούς ναούς της όψιμης Τουρκοκρατίας. Το τέμπλο απλό, σανιδωτό είναι ζωγραφισμένο από το φυτικό και ζωικό βασίλειο, όπως τα ξύλινα θυρόφυλλα των αρχοντικών της Σιάτιστας του τέλους του 18ου αιώνα. Οι εικόνες, τα “δεσποτικά” έχουν καλλιτεχνηθεί στις αρχές του 19ου αιώνα από αγιογράφο Ερατυρέα με δαπάνη του ηγούμενου Θεοφάνη όπως φαίνεται στις επιγραφές. Οι αγιογραφίες έχουν τον έντονο χαρακτήρα της λαϊκής επίδρασης με πρόσωπα φωτεινά και ενδύματα ανάλαφρα και διαφανή ώστε να φαίνονται οι κινήσεις του σώματος από καλλιτέχνη που δεν αναφέρεται.

Σήμερα, το μοναστήρι αποτελεί με τον ταπεινό ναό μια ακόμα εστία πνευματικής ανάτασης και περισσυλογής στο απόμακρο αυτό μέρος όπου το “πάλαι” έλαμψε η αρχαία Σισανιούπολη και το Σισάνιο, η έδρα της ομώνυμης επισκοπής.

Πηγή: Αναστάσιος Δάρδας
Σχολικός Σύμβουλος Β’θμιας Εκπαίδευσης, Διδάκτωρ Θεολογίας ΑΠΘ

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΖΔΑΝΙΟΥ(1)

Το μοναστήρι της Παναγίας Ζδανίου δημιουργήθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Η ακριβής χρονολογία της σύστασής του δεν είναι εξακριβωμένη, ούτε ποιος ή ποιοι το ίδρυσαν. Οι ενοριακές αυτές μονές δημιουργήθηκαν μάλλον άτυπα, χωρίς ιδρυτικές πράξεις, γι’ αυτό και δεν βρίσκεται εύκολα η αρχή και η πορεία του. Η αποκάλυψη της σύστασής του γίνεται ακόμα πιο δύσκολη αν αναλογιστούμε ότι λόγω της κατάστασης που επικρατούσε, δέχθηκαν αλλεπάλληλες καταστροφές, λεηλασίες κλπ και αναγκάστηκαν να διαδραματίσουν άλλους ρόλους. Πολλοί μοναχοί πήραν τα όπλα και βγήκαν στα βουνά και από το φόβο των ανακρίσεων κατέστρεψαν τα ιστορικά στοιχεία.

Ο Κ. Α. Γουναρόπουλος το 1872 γράφει στο περιοδικό ΠΑΝΔΩΡΑ ότι μοναστήρι υπήρχε κοντά στα Σέρβια στην τοποθεσία “Βρύσες” το οποίο λεηλάτησαν και κατέστρεψαν οι Τούρκοι. Οι μοναχοί αναγκάστηκαν να φύγουν και να χτίσουν ένα καινούργιο στο χωριό Ζδάνιο. Δεν αναφέρει όμως πότε έγινε αυτό και από πού έχει την πληροφορία.

Ο Χαρίσιος Μεγδάνης περί τα 1820 αναφέρεται σε ένα μικτό πανηγύρι που γινόταν στη θέση “Βρύσες” των Σερβίων στις 8 Σεπτεμβρίου (θρησκευτικό για τα εννιάμερα της Παναγίας και εμποροπανήγυρις). Οι Χριστιανοί μετατόπισαν τη θρησκευτική γιορτή “δια τας ακαταστασίας και την κάμνουση εις χωρίον Ζντάνιον”.

Η βυζαντινή εικόνα της Θεοτόκου η οποία είναι και το κέντρο και η ζωοποιός δύναμη του μοναστηρίου είναι παλαιοτάτη όπως αναφέρει και ο Γουναρόπουλος, χωρίς να είναι δυνατή η χρονολόγησή της. Ο Επίσκοπος Ιγνάτιος την επένδυσε με βαρύτατο ασημένιο ένδυμα το 1755.

Στον κώδικα της Ζάβορδας δεν αναγράφονται ονόματα μοναχών Ι.Μ. Ζδανίου προ του 1692. Αναγράφονται στη μεταγενέστερη γραφή και μάλιστα μερικά από αυτά ανήκουν σε μοναχούς της των ετών 1830 και εντεύθεν.

Η Μονή πρωτοσυστάθηκε άτυπα περί το 1820 στην τοποθεσία Συκιές του χωριού Ζδάνι, όπου υπήρχε ναός της Παναγίας. Κτίστηκαν κελιά και το μοναστήρι αναπτύχθηκε. Το 1838 οι μοναχοί αγόρασαν το κτήμα του χωριού Ζδανίου και από εκεί και στο εξής οι κάτοικοι του χωριού εργάζονταν ως υπάλληλοι του μοναστηριού. Το 1854 το μοναστήρι στις Συκιές πυρπολήθηκε από τους Τούρκους, η εικόνα σώθηκε από τους μοναχούς και η ανασύσταση του μοναστηριού που επιχειρήθηκε το 1860 προσέκρουσε στην άρνηση των Τούρκων. Το 1903 επιλέχθηκε άλλη τοποθεσία όπου και ξανακτίσθηκε, ενώ η εκκλησία κτίσθηκε το 1919. Το 1944 πυρπολήθηκε από τα γερμανικά στρατεύματα. Διασώθηκε μόνο η εκκλησία η οποία ανακαινίσθηκε και ιστορήθηκε τα τελευταία χρόνια. Ανασυγκροτήθηκε επί Μητροπολίτου Διονυσίου και το ιερό καθίδρυμα απόκτησε το κύρος και την ιερότητά του.

Η Ιερά Εικόνα της Παναγίας “Η Ελεούσα η Παντάνασσα” είναι παλαιότατη και θαυματουργή, άγνωστης προέλευσης και χρονολογίας. Πιθανολογείται ότι μεταφέρθηκε από το μοναστήρι Σερβίων όταν αυτό διαλύθηκε. Στα Σέρβια υπήρχαν δύο μοναστήρια. Το γυναικείο των Αγ. Θεοδώρων και το ανδρικό της Παναγίας. Από το γυναικείο μάλλον αποκλείεται, αφού η εικόνα επαργυρώθηκε ως εικόνα του Ζδανίου το 1755 ενώ η διάλυση της Μονής χρονολογείται περί τα 1800. Αλλά και του ανδρικού μοναστηριού δεν είναι πιθανόν, αφού λόγος για τη διάλυσή του γίνεται γύρω στα 1775 και μετά. Για να ήταν του μοναστηριού αυτού θα πρέπει η διάλυσή του να έγινε πριν το 1775, ενώ οι μαρτυρίες το φέρνουν σε λειτουργία πέραν της χρονολογίας αυτής.

Όπως διαπιστώνουμε από διάφορα στοιχεία (παράδοση ιερών σκευών στον Μητροπολίτη, κτητορική επιγραφή, επίγραμμα στην επάργυρη επένδυση), υπήρχε εκκλησία Παναγίας Ζδανίου και το πιθανότερο είναι να ανήκε από την αρχή στην εκκλησία αυτή. Και η εκκλησία αυτή μπορεί να υπήρχε από τους Βυζαντινούς χρόνους από τότε που υπήρχαν στο χώρο αυτό βυζαντινά φρούρια, ή τουλάχιστον από το 1541 που αναγράφεται στην εντοιχισμένη πλάκα.

Το πιθανότερο είναι να υπήρχε η εικόνα στην εκκλησία του χωριού Ζδάνι και όταν μεταξύ 1800 – 1829 ιδρύθυκε το μοναστήρι, να περιήλθε σ’ αυτό μαζί με την εκκλησία και η εικόνα. Όλα είναι πιθανά. Το βέβαιο είναι ότι πολύς κόσμος με βαθειά ευλάβεια γονάτισε μπροστά της και απόθεσε τον πόνο και τις ικεσίες στη μεσητεία της, βρίσκοντας βοήθεια και παρηγοριά.

 

(1) Ιωάννου Δημόπουλου, (Τα παρά τον Αλιάκμονα Εκκλησιαστικά), εκδ. ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΣΕΡΒΙΩΝ & ΚΟΖΑΝΗΣ, 1994

 

 

 ditiki.gr