Να κλείσουν τα ψυχιατρικά νοσοκομεία ή όχι;

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Μία νέα υπόθεση κακοποίησης σε τρόφιμο ψυχιατρικής κλινικής δημόσιου νοσοκομείου που κατήγγειλε η μητέρα του στην αστυνομία της Κρήτης φέρνει ξανά στο προσκήνιο τις συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων στα ψυχιατρεία της χώρας. Σε μία περίοδο, μάλιστα, που βρίσκεται σε εξέλιξη η συζήτηση για το κλείσιμο κάποιων από τις μεγαλύτερες ψυχιατρικές κλινικές της Ελλάδας.

«Αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι εγκληματίες. Είναι ψυχικά ασθενείς. Αυτό το μέρος δεν είναι φυλακή. Είναι ένα ψυχιατρικό άσυλο». Αυτά είναι τα λόγια του αφηγητή σε ντοκιμαντέρ που γύρισε κρυφά το BBC το 1989 για το Ψυχιατρείο της Λέρου, ένα ψυχιατρείο που απασχόλησε όχι μόνο την Ελλάδα αλλά ολόκληρη την Ευρώπη. Στο ντοκιμαντέρ μπορεί να παρακολουθήσει κανείς, μέσα από εικόνες για γερά στομάχια, τις συνθήκες διαβίωσης των ψυχικά ασθενών, να διακρίνει την απόγνωση στο βλέμμα τους αλλά και το βαρύ φορτίο που κουβαλάνε στα κορμιά τους. Όλα αυτά δεν είναι τίποτα άλλο από τα παράπλευρα αποτελέσματα ενός συστήματος υγείας που δεν μπορούσε να λειτουργήσει σωστά και προς όφελος αυτής της μερίδας των ανθρώπων.

Οι καταγγελίες για κακή μεταχείριση των ασθενών, η πλήρης παραμέλησή τους, η έλλειψη ιατρικού προσωπικού, η κακή διατροφή και η υποχρέωση των ασθενών να στέκονται γυμνοί καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, ήταν μόνο ένα δείγμα των συνθηκών διαβίωσης των ανθρώπων στην ψυχιατρική κλινική. Σε μία κλινική που απέκοπτε τους ανθρώπους από την πραγματική ζωή, που τους περιθωριοποιούσε και τους κατέτασσε αυτόματα στη δακτυλοδεικτούμενη κατηγορία: «οι τρελοί». Ούτε λίγο ούτε πολύ, αυτή η διάθεση «εξορίας» από την πραγματικότητα θυμίζει κάπως τη «Σπιναλόγκα».

Οι συνθήκες διαβίωσης στα ψυχιατρεία δεν αποτελεί ένα πεδίο διερεύνησης μόνο στην Ελλάδα. Επιστήμονες, ψυχίατροι με τις ομάδες τους, δημοσιογράφοι που υποδύονται τους ψυχικά ασθενείς έχουν καταβάλλει κατά καιρούς σημαντικές προσπάθειες στην ανάδειξη των προβλημάτων από ένα τέτοιο ψυχιατρικό σύστημα και έχουν ασκήσει πιέσεις για την προώθηση άλλων μοντέλων, όπως αυτό της αποασυλοποίησης, ισχυριζόμενοι ότι έχουν καλύτερα αποτελέσματα στη θεραπεία των ψυχικά ασθενών.

Πρόσφατα παρουσιάσαμε το πείραμα του ψυχολόγου Ντέιβιντ Ρόζενχαν, ο οποίος μαζί με μία ομάδα άλλων ψυχολόγων και ψυχιάτρων προσποιήθηκαν τους ψυχικά ασθενείς και εξασφάλισαν μία θέση σε ψυχιατρικό νοσοκομείο. Μέσα από το πείραμα ήθελαν να αποδείξουν ότι μία ψυχική διάγνωση απαιτεί αναλυτική συμπτωματολογία, και ότι πολλές από τις νόσους που ταλαιπωρούν πολλούς ασθενείς δεν έχουν ξεκάθαρα συμπτώματα με αποτέλεσμα να βρίσκονται στα ψυχιατρεία άνθρωποι που θα έπρεπε να κυκλοφορούν ελεύθεροι στον έξω κόσμο. Μεταξύ άλλων, το πλέον εντυπωσιακό του πειράματος είναι το γεγονός ότι ενώ οι ιατροί δεν κατάλαβαν την «εξαπάτηση», κάποιοι από τους υπόλοιπους ασθενείς του νοσοκομείου αντιλήφθηκαν ότι πρόκειται για ανθρώπους που για κάποιον λόγο προσποιούνται τους ψυχικά ασθενείς.

Γυρνώντας τον χρόνο πολύ πίσω, κάπου το 1887, η Νέλι Μπλάι γίνεται μία από τις πρώτες δημοσιογράφους που κρύβει την ιδιότητά της με σκοπό την έρευνα και την αποκάλυψη της αλήθειας και ξεκινάει ένα νέο είδος δημοσιογραφίας την ερευνητική. Για λογαριασμό της εφημερίδας «New York World», προσποιείται την ψυχικά ασθενή και για δέκα ημέρες ζει στην ψυχιατρική κλινική του νησιού Μπλάγκουελ. Ιστορίες άγριου ξυλοδαρμού, μπάνιο σε παγωμένα λουτρά, χαλασμένα γεύματα, ασθενείς δεμένοι με σχοινιά και γυναίκες που άδικα κλείστηκαν σε έναν τέτοιο χώρο, είναι κάποιες από τις παρατηρήσεις της Μπλάι όπως αποτυπώθηκαν τόσο στην εφημερίδα όσο και στο βιβλίο της με τίτλο: «Δέκα ημέρες σε ένα τρελάδικο».

Οι παρατηρήσεις της Μπλάι ήταν αρκετές για να ξεκινήσει μία σειρά μεταρρυθμίσεων στον τομέα της ψυχικής υγείας, τόσο από άποψη οικονομικής στήριξης όσο και αύξησης των εξονυχιστικών ελέγχων στους ανθρώπους πριν κλειστούν σε κάποιο ψυχιατρικό ίδρυμα.

Όσον αφορά στην Ελλάδα, από τα τέλη του 20ου αιώνα, η Ευρωπαϊκή Ένωση άσκησε πιέσεις για την υιοθέτηση του μοντέλου αποασυλοποίησης, της σταδιακής δηλαδή μεταφοράς των ψυχικά ασθενών από τα ψυχιατρεία και της τοποθέτησης τους σε κέντρα ψυχικής υγείας, σε ξενώνες, σε οικοτροφεία, σε προστατευόμενα διαμερίσματα. Το «Πρόγραμμα ΨΥΧΑΡΓΩΣ» που πραγματοποιείται με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι το εθνικό σχέδιο για την αλλαγή του τρόπου παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Σκοπό έχει την παροχή υπηρεσιών σε άτομα με ψυχικές διαταραχές εντός της κοινότητας, χωρίς να τους απομακρύνει από το φυσικό και κοινωνικό τους περιβάλλον.

Σε αυτό το πλαίσιο κάποια από τα μεγαλύτερα ψυχιατρικά νοσοκομεία της Ελλάδας αναμένεται να κλείσουν εντός του 2015 με προσωπικό και ασθενείς να μεταφέρονται σε δομές αποασυλοποίησης. Μία απόφαση που εγείρει ανησυχίες τόσο από την πλευρά του προσωπικού που ανησυχεί για ενδεχόμενες απολύσεις όσο και των ασθενών που είναι για την ώρα αμφίβολο αν θα καταφέρουν να βρουν όλοι στέγη σε έναν από τους καινούριους χώρους.

Όπως κάθε αλλαγή βέβαια έτσι και όσες σχεδιάζονται στην ψυχική υγεία, απαιτούν κυρίως και πάνω από όλα σωστό προγραμματισμό, απόλυτο έλεγχο και πρόβλεψη κάθε αρνητικής και ανεπιθύμητης επίπτωσης. Αν το ζητούμενο είναι η αποτίναξη του κοινωνικού στίγματος από τους ψυχικά ασθενείς, η αντιμετώπισή τους ως ανθρώπους είναι το πρώτο και το σημαντικότερο βήμα. Αν η νοοτροπία μας απέναντι σε αυτά τα άτομα δεν αλλάξει, καμία κτηριακή αλλαγή δεν πρόκειται να βοηθήσει. Και δυστυχώς πρόσφατα παραδείγματα μας δείχνουν ότι ο δρόμος είναι μακρύς ακόμα….

pathfinder

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.