Πειράγματα.. παρελάσεις… φανοί….
Ανελέητο χιούμορ, σάτιρα και αυτοσαρκασμός, αμέριστη φιλοξενία, ένα γλωσσικό ιδίωμα που επιτάσσει να… έχεις τ’ αυτιά σου ανοιχτά, διονυσιακοί χοροί γύρω από πυρωμένους φανούς, χαμηλές βορειοελλαδίτικες θερμοκρασίες.
Η Κοζάνη που αγαπάμε,τις Απόκριες «φλέγεται» και έχει την τιμητική της!
Πρωταγωνίστρια των «άσεμνων» ασμάτων της Δυτικής Μακεδονίας, η Κοζάνη, επιφυλάσσει ούτε μία ούτε δύο, αλλά πολλές «καυστικές» εκπλήξεις σε μια πλούσια -και σύμφωνη με το έθιμο!- αθυρόστομη διοργάνωση!
Φανοί και καρναβάλι, η χάσκα και η σ’χώρεση, μια μεγάλη παρέλαση, οινοποσία και γερά τσιμπούσια. Καλλίφωνοι «κορυφαίοι» και επίδοξοι τραγουδιστάδες, μπέντια, κασμέρια και πειράγματα, μασκαράδες και κεράσματα, κι ανάμεσα σε όλα, η θεαματική επικράτηση της κοζανίτικης ιδιοσυγκρασίας και της ιδιαίτερης τοπικής της διαλέκτου.
Σημείο «εκκίνησης» της Αποκριάς, η πλατεία Νίκης και ο κεντρικός πεζόδρομος, όπως φαίνονται από το κωδωνοστάσιο του Αγίου Νικολάου.
Ο μεγαλύτερος ενεργειακός δήμος της χώρας γιορτάζει και μονοπωλεί το ενδιαφέρον την Αποκριά. Με αφορμή την Αποκριά συστήνεσαι στο άκρως ενδιαφέρον εμπορικό και πνευματικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Με σήμα κατατεθέν της το Ρολόι και το κωδωνοστάσιο του Αγίου Νικολάου, με τη νεολαία να κατακλύζει -ολημερίς και ολονυχτίς- το πολύβουο «στενό της αμαρτίας», με μια έντονη πολιτιστική διάθεση και μια «χάλκινη» μουσική πορεία αιώνων, το σύγχρονο αστικό κέντρο διατηρεί την κυριαρχία του.
Οι πρωτοπόρες τοπικές δράσεις -τηλεθέρμανση, ανακύκλωση και βιολογικός καθαρισμός-, συναγωνίζονται σε χρησιμότητα και δημοτικότητα νεότερες πολιτιστικές κινήσεις -εργαστήρια φωτογραφίας, εικαστικών, φιλαρμονική και συμφωνική ορχήστρα-, οι οποίες οδηγούν μια ολόκληρη πόλη μπροστά…
Βεβαίως, απ’ τον χάρτη δεν λείπουν τα άξια θέας σημεία αναφοράς.
Η Κοβεντάρειος Βιβλιοθήκη με τον ζηλευτό και ανεκτίμητο πλούτο συγγραμμάτων της, η νεόδμητη χαρτοθήκη, το πληρέστατο Ιστορικό – Λαογραφικό & Φυσικής Ιστορίας Μουσείο, η μοναδική αρχαιολογική συλλογή του Μουσείου Αιανής…
Οι πολύμηνες προετοιμασίες αποφέρουν καρπούς, το πρόγραμμα ακολουθείται πιστά και ο επισκέπτης καλείται να συμμετάσχει στο γλέντι μιας άνευ προηγουμένου «αγροτικής αποκριάς».
Σε ένα δρώμενο με ρίζες πανάρχαιες, που βάζει στις νύχτες σου φωτιά!
Φανοί: οι καθαρτήριες πυρές μιας πανάρχαιας παράδοσης
«Ιβγάτι αγόρια μ’ στού χουρό, κουρίτσια μ’ στού σιργιάνι», τραγουδά ο πρωτοτραγουδιστής και τα χέρια χτυπούν ρυθμικά, καλωσορίζοντας την άνοιξη. Κάθε στέκι ένας Φανός, με τον δικό του «αρχηγό», τη δική του «αυλή» 5-10 ανδρών που φροντίζουν για την επανάληψη των στίχων.
Αργά και συρτά ξεκινούν, με ρυθμικά βήματα που σταματούν και ξαναρχίζουν, ακολουθώντας πιστά την τελετουργία. Πιασμένοι αγκαζέ, λένε τον πρώτο στίχο σε στάση, το δεύτερο σε κίνηση. Γύρω από την καθαρτήρια πυρά, οικοδεσπότες και επισκέπτες παίρνουν μέρος σε μια λατρευτική ιεροτελεστία που έχει τις ρίζες της στον Πυρρίχειο πολεμικό χορό, παρασυρμένοι σε μια σχεδόν διονυσιακή τελετή που ολοένα κορυφώνεται.
Ο επικεφαλής ξαποσταίνει σε μικρά διαλείμματα -τα οποία καλύπτονται από τους διαπεραστικούς ήχους χάλκινων πνευστών- και συνεχίζει ακούραστος, μέχρι πρωίας…
«Αμα δε μ’ αρισε δε θα ‘βγαινα», δηλώνει ο πρώτος του χορού στο «Λάκκου του Μάγγανη»· ενός από τους δημοφιλέστερους συλλόγους που ανάβει φανό το Σάββατο, πριν από τη μεγάλη Αποκριά.
Ο Θεόδωρος Λάκκας, ο μερακλής τραγουδιστής και ενεργό μέλος του ΣΕΟ Κοζάνης, έμαθε να τραγουδά από τον μπαμπά του, τη μαμά του, τη θεία του… Μ’ ένα μπλοκ στο χέρι, πήγαινε στους μεγάλους φανούς, μάθαινε τα τραγούδια και έγραφε. Από το 1978 τα συγκέντρωνε, και πριν από λίγα χρόνια, εξέδωσε το κληροδότημά του στον τόπο που αγαπά, σ’ αυτόν που πρωταγωνιστεί ανελλιπώς τα τελευταία 30 χρόνια.
Συμμετέχεις επαναλαμβάνοντας ό,τι πιάνει το αυτί σου, αληθοφανή παραδοσιακά τραγούδια που «γελούν» με καθημερινές περιπέτειες, με πραγματικά γεγονότα, τα αειθαλή δημιουργήματα μιας λαϊκής πολιτιστικής έκφρασης. «Τα κλέφτικα» εξυμνούν ιστορικά συμβάντα, «της αγάπης» τραγουδούν τον έρωτα, «τα σατιρικά» διακωμωδούν την κοινωνική και πολιτική τάξη.
Οσο για «τα ξεδιάντροπα»; Οπως λέει ο ίδιος: «Εκεί τα λεν ωμά»!
Μασκαριλίτ’κα ή νοικοκυρίσια κατ’ ευφημισμόν, βρίθουν από απροκάλυπτες περιγραφές και σεξουαλικά υπονοούμενα τα οποία προκαλούν ντροπή (και γέλια) ακόμα και στους πιο συνηθισμένους!
«Βέβαια», εξηγεί η πρόεδρος του Συλλόγου Ματίνα Μόμτσιου, «αυτό είναι η Αποκριά. Τα φαλλικά τραγούδια. Μιλάμε άλλωστε για μια γιορτή της γονιμότητας που ομοιοπαθητικά καλεί τη γη να καρπίσει. Η αγροτική αποκριά, είναι γιορτή της γης».
Οι οικοδεσπότες στον Λάκκο του Μάγγανη υποστηρίζουν πως….
«Η μισή Κοζάνη ζει για τις Αποκριές»!!!
Το κοζανίτικο έθιμο κρατά την ουσία του κι ο φανός αποτελεί τον πυρήνα γύρω απ’ τον οποίο συσπειρώνονται όλες οι ηλικίες.Οι προετοιμασίες ξεκινούν αρχές Οκτώβρη και έκτοτε, o κάθε σύλλογος περιμένει τη μέρα που του έχει οριστεί. Επί δέκα νύχτες, μετά την Τσικνοπέμπτη κάθε στέκι ανάβει ένα Φανό, μέχρι την Κυριακή, οπότε φλέγονται όλοι μαζί – ο κάθε «κατεργάρης» στη γειτονιά του! ‘Οσο για το Λάκκου τ’ Μαγγαν’; «Εχουμε το χούι να τον σβήνουμε τελευταίοι» λέει ο Θόδωρος, και περηφανεύεται πως όλος ο φοιτητόκοσμος περνάει απ’ το φανό τους. Τραγούδια και χοροί καλά κρατούν μέχρι τις 2.30 τα ξημερώματα, οπότε σειρά έχει η χάσκα.
«Η κοζανίτικη Αποκριά δεν είχε ποτέ σχέση με το αστικό καρναβάλι. Σηματοδοτεί το τέλος της τυροφαγίας καθώς την επομένη ξεκινά η Σαρακοστή» εξηγεί η Ματίνα. «Παλιά κερνιόνταν μπακλαβά (τον βασιλιά των κερασμάτων!), συγχωριόνταν, φιλούσαν τα χέρια και έβγαιναν στο φανό. Πριν βγουν όμως, έφτιαχναν ένα παιχνίδι: κρεμούσαν στον πλάστη ένα νήμα και στην άκρη του ένα (προς αποφυγήν παρεξηγήσεων – βρασμένο και καθαρισμένο!) αβγό. Το κινούσαν με ταλάντωση στο στόμα κάθε παίχτη, ο οποίος προσπαθούσε να το χάψει.
Κάποτε, αυτό γινόταν σε οικογενειακό κύκλο. Τώρα, μαζεύονται 60 άτομα εδώ, άγνωστα! Αυτός που κάνει τη χάσκα, κάνει προετοιμασία βράζοντας 60 αβγά!», λέει γελώντας. Στους κοζανίτικους φανούς, παραδόσεις και τραγούδια διαιωνίζονται έως και 250 χρόνια. «Μεγαλώσαμε μ’ αυτό», πετιέται ο Θόδωρος.«Είναι κάτι ξεχωριστό για μας. Η μισή Κοζάνη ζει για τις απόκριες, αυτό περιμένει. Δεν μπορείς να το καταλάβεις αν είσαι απ’ έξω».
Και κάπως έτσι σε καλεί να το γνωρίσεις.
Πώς μπορείς να αρνηθείς;
ethnos
Δημοσιεύτηκε 17 Μαρτίου 2013