Κύπρος: Η ανατομία μιας αποσταθεροποίησης

Το Eurogroup, με την πρόσφατη απόφασή του για την Κύπρο, απεδείχθη άλλη μια φορά όχι μόνο ανίκανο να δημιουργήσει αναχώματα στο διάβα της ευρωζωνικής Κρίσης, αλλά και ιδιαίτερα αποτελεσματικό στο να υπηρετεί τις αγριότερες των διαθέσεών της.

Η ιδέα και μόνο ότι σκέφτηκαν να διαφυλάξουν τη σταθερότητα στην Ιταλία ή την Ισπανία, παραβιάζοντας σε μια άλλη ελλειμματική χώρα της Ευρωζώνης το συμβόλαιο κράτους-καταθετών (για δημόσια διασφάλιση των καταθέσεων έως τις 100 χιλιάδες ευρώ, ένα όριο που εισήχθη για να αποφευχθούν οι επιδρομές πανικόβλητων καταθετών στις τράπεζες) αποτελεί ύβρη απέναντι στον κοινό νου. Ακόμα κι αν την τελευταία στιγμή πάρουν πίσω την αρχική τους απόφαση, να κατασχέσουν μέρος ακόμα και των μικρών καταθέσεων, η ζημιά έχει γίνει. Καθώς η απόφαση αυτή θα «κυνηγά» την Ευρώπη και τους ηγέτες της για καιρό πολύ, αξίζει η ανατομία της.

1. Τι επιλογές είχαν;

Η Κρίση της Ευρωζώνης αφορά ζεύγη κρατών και των τραπεζικών τους συστημάτων που, μετά από το Κραχ του 2008, στερούμενα μιας Κεντρικής Τράπεζας στον ρόλο της «οπισθοφυλακής» άρχισαν (ως ζεύγη) να πτωχεύουν το ένα μετά το άλλο. Αρχής γενομένης από την Ελλάδα, η Κύπρος είναι το πέμπτο ζεύγος κράτους-τραπεζών που καταρρέει επισήμως. Σε δύο από αυτές τις περιπτώσεις τα κράτη «έπεσαν» πρώτα, συμπαρασύροντας τις τράπεζες, ενώ στις τρεις άλλες περιπτώσεις (Ιρλανδία, Ισπανία και Κύπρος) οι τράπεζες «φούνταραν» και παρέσυραν τα κράτη στον βυθό της πτώχευσης. Εν τέλει, δεν έχει μεγάλη σημασία ποιο από τα δύο μέρη του ζεύγους γλίστρισε πρώτο (το κράτος ή οι τράπεζες). Σημασία έχει ότι όταν είτε ένα κράτος είτε ένα εθνικό τραπεζικό σύστημα καταρρεύσει (εντός της Ευρωζώνης), τότε και τα δύο μέρη του ζεύγους κατευθύνονται, με μαθηματική ακρίβεια, στον βυθό.

Τη στιγμή της κατάρρευσης ενός τέτοιου ζεύγους, ανεξάρτητα από τα αίτιά της, το Eurogroup, είχε και έχει πέντε εναλλακτικές:

(1) Να μεταφερθούν οι ζημίες (κράτους-τραπεζών) εξ ολοκλήρου στους φορολογούμενους των πλεονασματικών χωρών μέσα από μία διαδικασία εξόντωσης των φορολογούμενων (και ιδίως των μικρομεσαίων) των πτωχευμένων χωρών οι οποίοι φορτώνονται επισήμως τεράστια δάνεια τα οποία η κοινωνική τους οικονομία (ιδίως υπό καθεστώς ακραίας λιτότητας) δεν θα μπορέσει να αποπληρώσει ποτέ (με αποτέλεσμα τη μόνιμη ύφεση και τη διόγκωση του ποσοστού χρέους).

(2) Να μεταφερθούν οι ζημίες (κράτους-τραπεζών) εξ ολοκλήρου στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα υπό όρους εξόντωσης των φορολογούμενων (και ιδίως των μικρομεσαίων) των πτωχευμένων χωρών οι οποίοι φορτώνονται επισήμως τεράστια δάνεια τα οποία η κοινωνική τους οικονομία δεν θα μπορέσει να αποπληρώσει ποτέ (με αποτέλεσμα τη μόνιμη ύφεση).

(3) Να κουρευθούν οι πιστωτές των κρατών και/ή των τραπεζών που πτώχευσαν.

(4) Να κουρευθούν οι τραπεζικές καταθέσεις.

(5) Μια συνολική λύση που δεν αφορά μόνο το συγκεκριμένο ζεύγος αλλά που χτυπάει την Κρίση στη ρίζα της σε όλα τα κράτη-μέλη ταυτόχρονα (π.χ. με έναν τέτοιο τρόπο)

Στην περίπτωση Ελλάδας και Πορτογαλίας, η ΕΕ επέλεξε την πρώτη εναλλακτική. Στην περίπτωση της  Ιρλανδίας και της Ισπανίας, επιλέχθηκε ένας συνδυασμός των εναλλακτικών (1) και (2) ενώ η Ιταλία, προς το παρόν, βρίσκεται εγκλωβισμένη αποκλειστικά στην εναλλακτική (2). Η εναλλακτική (3) χρησιμοποιήθηκε για την Ελλάδα μετά από δύο χρόνια άρνησης ότι απαιτείται κι όταν ήταν πολύ αργά καθώς η επιλεγμένη εναλλακτική (1) είχε ήδη μειώσει τόσο πολύ το ΑΕΠ και την δυναμική της χώρας που το κούρεμα (το PSI) ήταν, τελικά, ιδιαίτερα αρνητική εξέλιξη (καθώς έγινε αφού ένα τεράστιο μέρος των χρεών είχε ήδη μεταφερθεί στις πλάτες των βόρειων φορολογούμενων και της ΕΚΤ). Τώρα, στην περίπτωση της Κύπρου, ήρθε φαίνεται η ώρα να δοκιμάσουν την εναλλακτική (4) ή όπως έγραψαν οι Financial Times (Alphaville) «Μια ανόητη ιδέα της οποίας ήρθε η ώρα». Την μόνη εναλλακτική που δεν δοκιμάζουν είναι η μόνη που θα απέδιδε: την εναλλακτική (5), δηλαδή την  συνολική λύση που παύει να προσποιείται ότι η κάθε χώρα είναι ιδιαίτερη περίπτωση – αλλά αυτό είναι μια άλλη πονεμένη ιστορία. Ας μελετήσουμε τώρα τι ακριβώς αποφάσισαν για την Κύπρο.

2. Το κούρεμα καταθέσεων: η ηθική διάσταση

Ο λόγος που στην περίπτωση της Κύπρου δεν εφαρμόστηκε ο γνωστός συνδυασμός των εναλλακτικών (1) και (2) είναι διττός: Πρώτον, οι Γερμανοί ψηφοφόροι, τελικά, κατανόησαν αυτό που οι ηγέτες τους τους έκρυβαν για τρία χρόνια – δηλαδή, ότι τα δάνεια προς τις χώρες μας δεν ήταν μια πράξη αλληλεγγύης προς τους χειμαζόμενους λαούς της Περιφέρειας, αλλά μια κυνική προσπάθεια να μεταφερθούν ζημίες από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα του Βορρά στις πλάτες των βορείων φορολογούμενων. Έτσι, η εναλλακτική (1) έχασε έδαφος στην περίπτωση της Κύπρου. Δεύτερον, το SPD επέλεξε ως κεντρική αντιπολιτευτική του πολιτική, την εναντίωσή του στη διάσωση τραπεζών είτε μέσω της ΕΚΤ είτε μέσω του ESM. Πάει, λοιπόν, και η εναλλακτική (2), καθώς η κα Μέρκελ δεν είναι διατεθειμένη να προσφέρει στην αντιπολίτευση πεδίο λαμπρής δόξας. Όσο για την εναλλακτική (3), αυτή την απέρριψαν εκ προοιμίου, σκεπτόμενοι ότι ένα κούρεμα κρατικών ομολόγων (το τρίτο μετά το PSI και την «επαναγορά» ελληνικού δημόσιου χρέους του περασμένου Δεκεμβρίου) θα ήταν ό,τι χειρότερο σε μια εποχή που οι αγορές ομολόγων (και τα spreads της Ιταλίας) έχουν ησυχάσει. Έτσι, λοιπόν, κατέληξαν στην εναλλακτική (4).

Πολλοί ίσως ξαφνιαστείτε που θα πω ότι συμφωνώ με την αρχή του κουρέματος των καταθέσων για τις κυπριακές τράπεζες, όσο επίπονο και να είναι, εφόσον: (α) αφορά τράπεζες που πτώχευσαν από βλακεία τους, και (β) δεν καταστρατηγεί το συμβόλαιο πολίτη-κράτους για την εξασφάλιση των καταθέσεων κάτω των 100 χιλιάδων ευρώ. Για να το πω απλά, σε καμία χώρα του κόσμου το κράτος δεν ασφαλίζει όλες τις καταθέσεις, ανεξάρτητα από το ύψος τους. Στις χώρες της Ευρωζώνης, μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, για να μην τρέξουν όλοι στις τράπεζες να σηκώσουν τις καταθέσεις τους, τα περισσότερα κράτη-μέλη (της Κύπρου συμπεριλαμβανομένης) αύξησαν τα ποσά καταθέσεων που εγγυώνται στις 100 χιλιάδες ευρώ. Αυτό ήταν το συμβόλαιο κράτους-πολίτη. Η λογική της μερικής ασφάλισης (που ξεκίνησε το 1932 από την κυβέρνηση Roousevelt στις ΗΠΑ) είναι απλή: Το κράτος ασφαλίζει ένα ποσό που καλύπτει τις καταθέσεις της πλειοψηφίας των πολιτών του, αλλά αφήνει ένα μέρος ανασφάλιστο ώστε οι μεγαλοκαταθέτες να «ελέγχουν» τους ιδιώτες τραπεζίτες για να μην τζογάρουν ανενόχλητοι οι τελευταίοι με τα χρήματα άλλων και τις πλάτες των φορολογούμενων.

Στην περίπτωση της Κύπρου, οι τράπεζες πτώχευσαν λόγω εγκληματικά ανόητων επιχειρηματικών κινήσεων (π.χ. έδωσαν δάνεια 8 φορές το ΑΕΠ της χώρας). Σε μια πραγματικά ελεύθερη οικονομία, θα έπρεπε να κλείσουν, το κράτος να κατασχέσει ό,τι περιουσιακό στοιχείο έχουν, και να αποζημιωθούν οι καταθέτες (από το κράτος) για ποσά έως και 100 χιλιάδες ανά λογαριασμό ή ανά αποταμιευτή. Αυτό ήταν το συμβόλαιο μεταξύ κράτους και πολίτη.

Βέβαια η κυβέρνηση κρίνει, ορθώς, ότι το κλείσιμο των τραπεζών θα ήταν καταστροφικό και, αντί να δανειστεί όλο το ποσό (τα 17 δισ.) που θα χρειαζόταν για να μη χάσει κανείς καταθέτης ούτε ένα ευρώ, θα απαιτήσει από τους καταθέτες ένα μέρος των χρημάτων. Αυτό θα ήταν καθόλα θεμιτό αν το κράτος τηρούσε στο ακέραιο το συμβόλαιό του με τον πολίτη-καταθέτη: δηλαδή, κανείς Κύπριος πολίτης (ή πολίτης της Ε.Ε.) με καταθέσεις έως 100 χιλιάδες, να μη χάσει ούτε ένα ευρώ. Από εκεί και πέρα, πάνω από τις 100 χιλιάδες, το κυπριακό Δημόσιο δεν έχει καμία υποχρέωση να υποχρεώσει τον Κύπριο μικρομεσαίο φορολογούμενο να χρεωθεί αβάστακτα ποσά για να αποζημιώσει (α) όσους καταθέτες έχουν καταθέσεις πάνω από 100 χιλιάδες ή (β) καταθέτες χωρών εκτός Ε.Ε. που δεν έχουν κανένα ασφαλιστικό συμβόλαιο με το κυπριακό κράτος.

Από ηθικής και νομικής λοιπόν πλευράς, η κυβέρνηση Αναστασιάδη είχε κάθε δικαίωμα να κουρέψει τις καταθέσεις άνω των 100 χιλιάδων ευρώ. Κατ’ εμέ, είχε μάλιστα υποχρέωση να το πράξει καθώς η εναλλακτική θα ήταν να «φεσώσει» τους πιο αδύναμους πολίτες με ακόμα 5 ή 6 δισ. δανείων τα οποία, αφού οι καταθέσεις των πλουσίων (ιδίως ξένων) έφευγαν για Γερμανία ή Cayman Islands μεριά, ο κυπριακός λαός δεν θα μπορούσε να ξεπληρώσει ποτέ. Όσο για το επιχείρημα ότι οι καταθέσεις είναι ιερές, ανεξάρτητα ύψους, θα μου επιτρέψετε να διαφωνήσω: Γιατί είναι πιο ιερές οι καταθέσεις των 3 και 5 εκατομμυρίων από τα φάρμακα του καρκινοπαθή ή τα επιδόματα ανεργίας του νέου άνεργου που θα κουρευθούν, ώστε να εκταμιευτούν ψείγματα αυτών των 3 και 5 εκατομμυρίων υπέρ κάποιων κυρίων που έβαλαν τα χρήματά τους σε ανόητες τράπεζες, χωρίς να έχουν κάποια ασφάλιση είτε κρατική ούτε ιδιωτική;

Όχι, φίλες και φίλοι. Δεν θα προσθέσω τη φωνή μου σε όσους καταδικάζουν την ιδέα του κουρέματος των καταθέσεων ανεξάρτητα ύψους και εντοπιότητας του καταθέτη.  Αυτό που καταδικάζω είναι η επίσημη ανακοίνωση αθέτισης του συμβολαίου κράτους-καταθετών, σύμφωνα με το οποίο η κυπριακή κυβέρνηση εγγυήθηκε στους πολίτες της (και τους πολίτες των χωρών της ΕΕ) ότι καταθέσεις κάτω των 100 χιλιάδων δεν θα αγγιχθούν. Το τραγικό σφάλμα του κ. Αναστασιάδη δεν ήταν το κούρεμα των καταθέσεων, γενικά και αόριστα. Το σφάλμα του ήταν ότι δεν εξαίρεσε, εξ αρχής και πλήρως, τις καταθέσεις κάτω των 100 χιλιάδων – τουλάχιστον στη συμφωνία που ανακοινώθηκε αρχικά. Μακάρι, τελικά, να αλλάξει αυτή η κατανομή βαρών και να εξαιρεθούν από το χαράτσι οι χαμηλές καταθέσεις. Ακόμα και τότε, όμως, το ερώτημα τίθεται: Πώς τους ήρθε να ανακοινώσουν από κοινού και με όλα τα μέρη σύμφωνα (ΔΝΤ, ΕΚΤ, ΕΕ, Γερμανία, Λευκωσία, Αθήνα) ότι μέρος των καταθέσεων θα κατασχεθούν, ανεξαρτήτως του ύψους τους;

3. Γιατί δεν σεβάστηκαν την εγγύηση καταθέσεων έως 100 χιλιάδες ευρώ;

>Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος της Κύπρου απάντησε στο ερώτημα αυτό λέγοντας ότι οι άνω των 100 χιλιάδων ευρώ καταθέσεων απλά δεν αρκούσαν για να μαζευτούν τα απαιτούμενα 5,8 δισ. Δεν ήταν όμως έτσι τα πράγματα και το ήξεραν αυτό, τόσο οι Κύπριοι ηγέτες, όσο και η ΕΕ. Δύο αναλυτές της Barclays, ο Antonio G. Pascual και ο Laurent Fransolet, ανέλυσαν τα στοιχεία των κυπριακών τραπεζών και αναφέρουν τα εξής: Οι συνολικές καταθέσεις στις κυπριακές τράπεζες ανέρχονται στα 37,6 δισ. Από αυτά, το 55% των καταθέσεων βρίσκεται σε λογαριασμούς με ποσά άνω των 100 χιλιάδων ευρώ και ανήκει, ως επί το πλείστον, σε κατοίκους χωρών εκτός Ε.Ε. Όπερ μεθερμηνευόμενο, η συντριπτική πλειοψηφία των καταθέσεων Κυπρίων πολιτών βρίσκεται κάτω από το όριο των 100 χιλιάδων ευρώ. Ας δούμε τώρα την κατανομή των βαρών του νέου «φόρου» μεταξύ καταθετών με καταθέσεις κάτω των 100 χιλιάδων ευρώ και των μεγαλοκαταθετών σε τρία σενάρια: (Α) Την ανακοινωθείσα απόφαση σύμφωνα με την οποία τα ποσοστά κατάσχεσης καταθέσεων είναι 6,75% για καταθέσεις κάτω των 100 χιλιάδων ευρώ και 9,9% για καταθέσεις άνω των 100 χιλιάδων ευρώ, (Β) μια εναλλακτική, πιο προοδευτική κατανομή 3,5% και 12,5% αντίστοιχα, και (Γ) τη λύση της μηδενικής φορολόγισης καταθέσεων κάτω των 100 χιλιάδων ευρώ:

(Α) 6,75% και 9,9%: 2,08 δισ. χαράτσι στους μικροκαταθέτες και 3,72 δισ. στους μεγαλοκαταθέτες

Το σενάριο Γ καταδεικνύει ότι με έναν φόρο 15,5% στις καταθέσεις άνω των 100 χιλιάδων (που θα έπληττε πολίτες χωρών εκτός Ε.Ε., στους οποίους το κυπριακό κράτος δεν έχει καμία απολύτως ηθική ή νομική υποχρέωση, όσο αφορά την ασφάλεια των καταθέσεών τους), η Κύπρος θα είχε εξοικονομήσει τα 5,8 δισ. που χρειαζόταν χωρίς να διαρρήξει τις σχέσεις εμπιστοσύνης με τον λαό της και με τους υπόλοιπους λαούς της Ε.Ε. Γιατί, λοιπόν, δεν το επέλεξαν εξαρχής;

Είναι προφανές ότι με το σενάριο (Α) που ανακοινώθηκε ως η κοινή Ευρωπαϊκή πολιτική, τα χαράματα του Σαββάτου, καταθέτες (στη μεγάλη τους πλειοψηφία, πολίτες της Ε.Ε.) στους οποίους το κυπριακό κράτος είχε υποσχεθεί ότι δεν θα χάσουν δεκάρα από μια τραπεζική κρίση, θα υποστούν τεράστιο κόστος. Ακόμα και το σενάριο (Β), που το περιορίζει, καταστρατηγεί την αξιοπιστία του κράτους και καταρρακώνει το ηθικό του πολίτη της Ε.Ε. (όχι μόνο του Κύπριου) ο οποίος βλέπει το κράτος να σχίζει ένα νομικά και ηθικά ισχυρό συμβόλαιο που είχε μαζί του. Θα μου πείτε: Τότε, γιατί δεν θα πήγαιναν το κράτος στα δικαστήρια οι καταθέτες;

Δεν έχω αμφοβολία ότι θα το έκαναν αν η Ε.Ε. και η κυπριακή κυβέρνηση επέμενε στη «φορολόγηση» όλων των καταθέσεων. Και άριστα θα έπρατταν. Για αυτό το λόγο, η κυπριακή κυβέρνηση παρουσίασε το χαράτσι ως φόρο και όχι ως κατάσχεση καταθέσεων. Ο κ. Αναστασιάδης, όταν ρωτήθηκε γιατί δεν επέλεξε το σενάριο (Γ), επιχειρηματολόγησε ότι αν το ποσοστό «φόρου» ξεπεράσει το 10%, θα είναι δύσκολο να παρουσιαστεί ως φόρος στα δικαστήρια όπου θα προσφύγουν πολίτες! Δυστυχώς, αυτή του η απάντηση έκρυβε δύο ατοπήματα: Πρώτον, ότι επέλεξε έναν ευφημισμό (βαφτίζοντας «φόρο» το κούρεμα-κατάσχεση) που στόχο έχει την καταστρατήγηση του συμβολαίου κράτους-πολίτη. Δεύτερον, επειδή, στην ουσία, δεν ήθελε να κουρέψει τους Ρώσους καταθέτες με 15,5%, παρά το γεγονός ότι αυτό θα του επέτρεπε να τηρήσει το συμβόλαιο τιμής με τους πολίτες της χώρας του και της Ε.Ε., γενικότερα. Και γιατί αυτό; Επειδή, λέει, κάτι τέτοιο θα διακινδύνευε την εθνική στρατηγική μετατροπής της Κύπρου σε… Ελβετία της Μέσης Ανατολής. Λες και αυτό το όνειρο δεν έχει γίνει σκόνη, ήδη!

Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, φημολογείται ότι η κυπριακή κυβέρνηση, κατόπιν εορτής, διαπραγματεύεται με την Ε.Ε., την ΕΚΤ και το ΔΝΤ, την αλλαγή της αρχικής απόφασης, ώστε να εξαιρεθούν τελικά οι καταθέσεις κάτω των 100 χιλιάδων – να ενεργοποιηθεί το σενάριο Γ, δηλαδή. Μακάρι. Το ερώτημα, όμως, εξακολουθεί να τίθεται: Τώρα το σκέφτηκαν; Τέτοια επιπολαιότητα, τόσο από τη Λευκωσία, όσο και από την Ε.Ε.;

Συμπέρασμα

Σε αυτή τη συνολικά θλιβερή ιστορία, υπάρχει κάτι που είναι θετικό: Ότι η Κύπρος απέφυγε την αποκλειστική χρήση της εναλλακτικής (1) – η οποία χαντάκωσε την Ελλάδα ελέω του δίδυμου των κυρίων Παπανδρέου-Παπακωνσταντίνου. Είναι σημαντικό, δηλαδή, ότι ο Κύπριος φορολογούμενος δεν σήκωσε όλο το φορτίο των 17 δισ. που απαιτούνταν για να μη γονατίσει το κράτος και το τραπεζικό σύστημα. Δυστυχώς, δεν σεβάστηκαν το συμβόλαιο με τους καταθέτες, όσον αφορά τις πρώτες 100 χιλιάδες που το κράτος είχε δεσμευτεί απέναντι στον Ευρωπαίο πολίτη (και τον Κύπριο, βέβαια) να διασφαλίσει. Ήταν μέγα ατόπημα της νέας κυπριακής κυβέρνησης, που ξεκίνησε με αυτογκόλ, ακόμα κι αν, τελικά, συγκλονισμένοι από την αντίδραση των πολιτών, κάνουν το σωστό εξαιρώντας από το χαράτσι τις καταθέσεις κάτω των 100 χιλιάδων. Όσο για την Ε.Ε., τι να πει κανείς; Σε μια περίοδο όπου οι λαοί έχουν αρχίσει να την κοιτούν με όλο και αυξανόμενη εχθρότητα, ανακοίνωσε μια απόφαση που απέδειξε την περιφρόνηση των ηγετών της στο μόνο ίσως συμβόλαιο κρατικής εξουσίας με τους πολίτες που όλοι θεωρούσαν ιερό

Πέραν, όμως, από τη δόμηση του κουρέματος των κυπριακών καταθέσεων και ανεξάρτητα του αν, τελικά, θα εξαιρεθούν ή όχι οι μικροκαταθέτες από το χαράτσι, το νέο κυπριακό δράμα μας επιβεβαιώνει ότι η Κρίση του ευρώ καλά κρατεί. Και είναι λογικό. Ο μόνος θεσμός που ιδρύσαμε στην Ευρώπη για να δαμάσει την Κρίση, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM) αποσταθεροποιεί την Ευρωζώνη μόνο και μόνο με την ύπαρξή του. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι το χαράτσι στις κυπριακές καταθέσεις ονομάστηκε «επιβαλλόμενος φόρος σταθερότητας» (stability levy). Λες και οι Ευρωπαίοι ηγέτες μας, χρησιμοποιούν τη λέξη «σταθερότητα» κάθε φορά που παίρνουν μια αποσταθεροποιητική απόφαση ή δημιουργούν ένα νέο εργαλείο που, ακούσια, ενισχύει την αποσταθεροποίηση της νομισματικής μας ένωσης.

(1) Μην ξεχνάμε ότι και στην Ελλάδα, που δεν κουρεύτηκαν άμεσα οι καταθέσεις τον Μάιο του 2010 με το Μνημόνιο Νο. 1, η βαθιά ύφεση που έφερε η τεράστια μνημονιακή συμφωνία κούρεψε ντε φάκτο τις καταθέσεις καθώς η πλειοψηφία, αντιμέτωπη με νέους φόρους και λιγότερα εισοδήματα, αναγκάστηκε να στραφεί στις αποταμιεύσεις για να ζήσει και να καταβάλει τα νέα χαράτσια. Στην Κύπρο η Ε.Ε., εν τη σοφία της, έβαλε το χέρι στις αποταμιεύσεις των μικρομεσαίων άμεσα και χωρίς να περιμένει τη λιτότητα να τις «κατασχέσει» εκ μέρους της!