Tου Σταύρου Π. Καπλάνογλου
Μια ενδιαφέρουσα περίπτωση δράσης των Τυρρηνών πειρατών ήταν και η, επί πληρωμή (από τους Αργείους), κλοπή του ξύλινου αγάλματος της Θεάς Ήρας από ναό της Σάμου.
Στη σημερινή δημοσίευση, θα μιλήσουμε, κυρίως, για αυτή την υπόθεση και ευκαιριακά για την αρχαία Σάμο μιας και στο νησί, όπως παλιότερα έχουμε πει, είχαν εγκατασταθεί Πελασγοτυρρηνοί. Η Σάμος έβγαλε σπουδαίους φιλοσόφους, με τον Πυθαγόρα να ξεχωρίζει. Ενδιαφέρον για τον τελευταίο παρουσιάζει το γεγονός, ότι τον θεωρούσαν, από πολύ παλιά, Τυρρηνό.
Ας δούμε κατά αρχάς την υπόθεση της απόπειρας κλοπής και το άδοξο τέλος της
Η ΚΛΟΠΗ ΤΟΥ ΑΓΑΛΜΑΤΟΣ
Η Αδμήτη, κόρη του Ευρισθέως, φεύγει από το Άργος και πάει στην Σάμο, κρυφά από τον πατέρα της .Κινδυνεύει, στο δρόμο, από τρικυμία, αλλά σώζεται χάριν της θεάς Ήρας. Γι’ αυτό και θεωρεί υποχρέωσή της, όταν φθάσει στη Σάμο, να αφιερωθεί στον εκεί ναό και τη θεά Ήρα. Ο ναός αυτός είχε μεγάλη ιστορία, καθώς θεωρούσαν ότι τον είχαν χτίσει οι Λέλεγες ή οι Κάρες, που ανήκαν στα προϊστορικά Ελληνικά φύλλα.
Οι Αργείοι θύμωσαν με την απόδραση της Αδμήτης και πλήρωσαν Τυρρηνούς πειρατές να πάνε στη Σάμο και αφαιρέσουν, από τον Ναό της Ήρας (την ευθύνη και την επιμέλεια είχε η κόρη του Ευρυσθέα ), το ξύλινο ξόανο της θεάς, πιστεύοντας ότι για την εξαφάνιση του ειδώλου θα κατηγορούνταν, από τους Σαμιώτες, το πρόσωπο που είχε την ευθύνη της φύλαξης του.
Οι Τυρρηνοί αποβιβάστηκαν, την νύχτα, στην διπλανή παράλια του όρμου, που υπήρχε κοντά στον ναό και άρπαξαν το ξόανο (Βρέτας) και το έβαλαν στο πλοίο τους.
Έκαναν όλες τις διαδικασίες, προκειμένου να σαλπάρουν (λύσιμο των σχοινιών,ανάρτηση της άγκυρας), το πλοίο, όμως, δεν ξεκινούσε με τίποτα και μετά, από αλλεπάλληλες προσπάθειες, πίστεψαν ότι θύμωσε η Ήρα και δεν τους επιτρέπει να φύγουν.
Φοβισμένοι έβγαλαν το ξόανο στην παραλία και το άφησαν στην αμμουδιά, κάνοντας, συγχρόνως, και διάφορες πρόσφορες, για να την ηρεμήσουν και να τους επιτρέψει να φύγουν.
Τελικά, αναχώρησαν, μη εκπληρώνοντας την επιθυμία των Αργείων, που τους πλήρωσαν για την συγκεκριμένη πράξη.
Η Αδμήτη ξυπνώντας το πρωί, είδε ότι το ξόανο έλειπε και ειδοποίησε του Σαμιώτες για το γεγονός, οι οποίοι άρχισαν να το ψάχνουν δημιουργώντας ομάδες. Τελικά, μια ομάδα, στην οποία δεν ήταν η Αδμήτη, το βρήκε εγκαταλελειμμένο στην παραλία. Εκείνοι προσπάθησαν να το μετακινήσουν, αλλά διαπίστωσαν ότι δεν μπορούσαν να το κουνήσουν και καθώς, δεν είχαν κανένα στοιχείο για την έλευση των Τυρρηνών , πίστεψαν ότι μόνο του απέδρασε. Οι προσπάθειες αυτές συνεχίστηκαν, μέχρι που βράδιασε. Φοβούμενοι, ότι το ξόανο μπορεί, κατά την διάρκεια της νύχτας, να προσπαθήσει να μετακινηθεί και πάλι και να χαθεί, αποφασίζουν να το δέσουν με μακρυά ευλύγιστα κλαδιά, από λυγαριές, που αφθονούσαν στην περιοχή.
Τελικά, έφθασε η Αδμήτη, η οποία και απομάκρυνε τα κλαδιά ,έκανε τελετή εξαγνισμού, με αποτέλεσμα να γίνει δυνατή η μεταφορά του ειδώλου στο ναό και να τοποθετηθεί και πάλι στο βάθρο του .
Από τότε, κάθε χρόνο, η ιέρεια κατέβαινε στην παραλία, όπου, προηγουμένως, είχε μεταφερθεί το άγαλμα και είχε δεθεί με κλαδιά της λυγαριάς, με τον ίδιο τρόπο με την πρώτη φορά ,γινόταν τελετή εξαγνισμού και το άγαλμα επέστρεφε στο ναό, συνοδευμένο από δυνατές φωνές ,προσευχή και ραίνοντας το, με θαλασσινό νερό, χρησιμοποιώντας τα κλαδιά λυγαριάς.
Η γιορτή ονομάστηκε Τόνεια η Τόναια γιατί ,κατά την διαδικασία της αφαίρεσης των κλαδιών της λυγαριάς που περιέβαλαν το ξόανο, το έκαναν κάνοντας επίκληση στην θεά, για την απελευθέρωση της, με δυνατή φωνή (τόννοι),φώναζαν, προκειμένου, να βοηθήσουν την ιέρεια στον εξαγνισμό. Ορισμένοι, βέβαια, πίστευαν ότι τα σχοινιά που κατασκευαζόταν από Σάμιους για διάφορες χρήσεις, από την λυγαριά, ονομάζονταν “τόνοι”,όπως και τα αντίστοιχα ειδικά όργανα που τραβούσαν τα πανιά, ”Τόνεια”.
Η γιορτή αυτή αναβίωσε από τους κατοίκους της Σάμου και κάποιες φωτογραφίες που βρήκαμε στο διαδίκτυο αναρτημένες από το
https://apocalypsejohn.com/
Η 2η ΕΚΔΟΧΗ, ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ, ΜΕ ΤΟ ΜΎΘΟ
Σύμφωνα με άλλο μύθο, η Αδμήτη ήταν ιέρεια στο ναό της θεάς Ήρας στο Άργος. Κάποτε έφυγε από το Άργος, παίρνοντας μαζί της και το άγαλμα της θεάς, και πήγε στη νήσο Σάμο, όπου και παρέμεινε μέχρι τον θάνατό της. Την επέτειο της αφίξεως της Αδμήτης στο νησί, εόρταζαν οι αρχαίοι του κάτοικοι με επισημότητα και μεγαλοπρέπεια, γιατί πίστευαν ότι αυτό έγινε, μετά από εντολή της θεάς Ήρας, η οποία, έτσι, φανέρωσε την εύνοια και ιδιαίτερη αγάπη της προς τη νήσο. Από τότε η Σάμος έγινε κέντρο της λατρείας της Ήρας.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΣΑΜΟΣ
Η Σάμος είναι ελληνικό νησί του ανατολικού Αιγαίου, περί το μέσον αυτού και ανατολικά του Ικαρίου πελάγους. Το νησί είναι σήμερα γνωστό για τις προσωπικότητες που παρείχε στην ελληνική ιστορία, όπως τον Πυθαγόρα, τον φιλόσοφο Επίκουρο, τον αστρονόμο Αρίσταρχο που φέρεται να σχεδίασε τον πρώτο ηλιοκεντρικό χάρτη και άλλους. Επίσης εκεί παρήχθησαν τα πρώτα χάλκινα αγάλματα και τα αγγεία της Σάμου ήταν ξακουστά το 550 π.Χ.
Στη Σάμο βρίσκεται το Ευπαλίνειο όρυγμα, υπόγειο υδραγωγείο και σημαντικό τεχνικό έργο της αρχαιότητας, που περιγράφηκε από τον Ηρόδοτο. Η σήραγγα μήκους 1.036 μέτρων ανοίχτηκε ταυτόχρονα από τις δύο πλευρές του βουνού και οι δυο σήραγγες συναντήθηκαν περίπου στο μέσον, με ακρίβεια αξιοθαύμαστη για τα τεχνικά μέσα της εποχής. Άλλο σημαντικό αξιοθέατο της Σάμου είναι το Ηραίον. Στα αρχαία χρόνια, ο ναός της Ήρας, το Ηραίον ήταν ο μεγαλύτερος στην Ελλάδα σύμφωνα με τον Ηρόδοτο. Τα ερείπια του ναού βρίσκονται κοντά στο σύγχρονο Ηραίον.
Η αρχαία πόλη της Σάμου βρισκόταν στην αρχαιότητα στη θέση του Πυθαγορείου . Το λιμάνι του σημερινού οικισμού του Πυθαγορείου ταυτίζεται με το λιμάνι της αρχαίας πόλης, το οποίο ο Ηρόδοτος το περιγράφει ως ένα από τα θαυμαστά έργα του νησιού και θεωρείται το αρχαιότερο τεχνητό λιμάνι της Μεσογείου.
Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΑΣ ΗΡΑΣ ΣΤΗΝ ΣΑΜΟ
Η λατρεία της θεάς Ήρας στη Σάμο μαρτυρείται από την Εποχή του Χαλκού και συγκεκριμένα στην περίοδο του Μυκηναϊκού πολιτισμού.
ΜΙΚΡΟΣ ΛΙΘΙΝΟΣ ΒΩΜΟΣ
Αρχικά, στο χώρο υπήρχε ένας μικρός λίθινος βωμός και ένα ναόσχημο κτίσμα, για την προστασία του ξύλινου λατρευτικού αγάλματος
ΕΚΑΤΟΜΠΕΔΟΣ
Τον 8ο αι. π.Χ. ο βωμός γίνεται ορθογώνιος και περιβάλλεται με πλακόστρωση. Δυτικά του βωμού κτίζεται ο πρώτος ναός της Ήρας, ο λεγόμενος Εκατόμπεδος επειδή το μήκος του ήταν 100 πόδια, και με αναλογία μήκους -πλάτους 5:1.
ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ ΜΕ ΠΟΛΥ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΝΑΟ
Στα 570-560 π.Χ., ιδρύθηκε το γιγαντιαίο κτήριο του ναού της Ήρας, του οποίου οι διαστάσεις το έκαναν μοναδικό. Ο Εκατόμπεδος ναός επικαλύφθηκε από το νέο κτήριο. Ο νέος ναός ήταν δίπτερος, διαστάσεων 52,5×105 μ. Οι κίονες υπολογίζεται ότι είχαν ύψος 18 μ., ήταν πώρινοι και ραβδωτοί.
ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΚΡΑΤΗ
Στα χρόνια της τυραννίας του Πολυκράτη άρχισαν οι εργασίες για ένα ναό μεγαλύτερων διαστάσεων από τον προηγούμενο. Για το ναό αυτό θα γράψει ο Ηρόδοτος «ο μέγιστος νηός ων ημείς ίδμεν». Ήταν δίπτερος με διαστάσεις 55,16×108,63 μ.
Το κέντρο της λατρείας ήταν ο Βωμός, ο οποίος είχε μνημειακό μέγεθος με διαστάσεις 36,5×16,5 μ. Η αρχική ανοικοδόμηση του ήταν από ανοιχτόχρωμο ασβεστόλιθο, ενώ στα ρωμαϊκά χρόνια ανακαινίστηκε με μάρμαρο.
ΕΠΟΧΗ Μ.ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ
Οικονομική ανάκαμψη και επομένως οικοδομική δραστηριότητα παρουσιάζεται στο Ηραίο, όταν το 322 π.Χ. με ψήφισμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι Σαμιώτες εξόριστοι επαναπατρίζονται. Οι εργασίες στο ναό της Ήρας επαναλαμβάνονται και ανεγείρονται ορισμένα κτήρια.
Η ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ
Στα τέλη του 1ου και αρχές του 2ου αι. μ.Χ. το Ιερό είχε γίνει ασήμαντο. Στα μέσα του 2ου αι. μ.Χ. οικοδομήθηκε στο χώρο ένας μικρός Κορινθιακός ναός διαστάσεων 7,4×12 μ., για τον οποίο δεν γνωρίζουμε σε ποια θεότητα ήταν αφιερωμένος, και τον 3ο αι. μ.Χ. οικοδομείται ο τελευταίος ναός του χώρου.
ΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΗΡΑΙΟ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ
Σήμερα, το Ηραίο είναι παραθαλάσσιος οικισμός στα νότια της Σάμου. Ο οικισμός έχει σημαντική τουριστική ανάπτυξη και γύρω στους 900 μονίμους κατοίκους. Στο Ηραίο της Σάμου βρίσκονται και τα ερείπια του ομώνυμου ναού της αρχαιότητας, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στην Ήρα. Η περιοχή του Ηραίου ήταν αρχαιότατος τόπος θρησκευτικής λατρείας, κάτι που φαίνεται από το γεγονός ότι στην περιοχή υπάρχουν ερείπια από τουλάχιστον 4 ναούς (Εκατόμπεδος Α’ – 8ος αιώνας π.Χ., Εκατόμπεδος Β’ – 7ος αιώνας π.Χ., ο ναός των Ροίκου και Θεοδώρου – 6ος αιώνας π.Χ., ο ναός με τη μορφή που σώζεται σήμερα – της εποχής του τυράννου Πολυκράτη 538-522 π.Χ.
Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι το Ηραίο της Σάμου ήταν ο μεγαλύτερος ναός στην Ελλάδα. Είναι δίπτερος ιωνικού ρυθμού, με 155 γιγάντιες κολώνες. Χαρακτηριστική για το επίπεδο της κατασκευής είναι η ύπαρξη δικτύου πήλινων αγωγών για την αποχέτευση των υδάτων της βροχής.
Από τα αναθήματα που έχουν βρεθεί και παρουσιάζονται στο μουσείο του Βαθέως, φαίνεται ότι η θρησκευτική επιρροή του ναού απλωνόταν σε όλη την Ελλάδα, τη Μικρά Ασία, μέχρι και την Αίγυπτο, συγκρίσιμη με την επιρροή του Μαντείου των Δελφών. Μέρος του συμπλέγματος του ναού είναι και η Ιερά οδός, στρωμένη με πέτρα, η οποία οδηγούσε στην πρωτεύουσα της Σάμου (το σημερινό Πυθαγόρειο).
Η λατρεία της Σαμίας Ήρας δεν ήταν μόνο Πανελλήνια, αλλά όπως δείχνουν τα πολυάριθμα ευρήματα είχε επεκταθεί σε ολόκληρο τον τότε κόσμο. Εκτός από τα αφιερώματα των Σαμίων και των άλλων Ελλήνων προς τη μεγάλη θεά, βρέθηκαν και αφιερώματα από την Κύπρο, την Αίγυπτο, ακόμα δε και τις χώρες της Μ.Ασίας και της Μ.Ανατολής.
ΕΥΡΥΣΘΕΑΣ
Στην Ελληνική μυθολογία, ο Ευρυσθέας ήταν βασιλιάς των Μυκηνών. Είναι περισσότερο γνωστός από το γεγονός που ήρωας Ηρακλής μπήκε στην υπηρεσία του Ευρυσθέα κι εκείνος τον διέταξε να πραγματοποιήσει τους περίφημους 12 άθλους του, καθώς είχε δολοφονήσει την οικογένειά του, σε μια στιγμή τρέλας εμπνευσμένης από τη θεά Ήρα.
Πριν τη γέννηση του Ηρακλή, ο Δίας είπε στους θεούς ότι αυτός που θα προερχόταν από τη γενιά του Περσέα και θα γεννιόταν σε λίγο, θα βασίλευε στις Μυκήνες. Η θεά Ήρα, που μισούσε τον νόθο γιο του συζύγου της, τον Ηρακλή, το άκουσε και σκέφθηκε να επιβραδύνει τη γέννηση του Ηρακλή και να επισπεύσει τη γέννηση του Ευρυσθέα. Βασιλιάς των Μυκηνών έγινε έτσι ο Ευρυσθέας και η εξουσία του απλωνόταν ως την Τίρυνθα. Ο Ευρυσθέας έλαβε ως σύζυγό του την Αντιμάχη, κόρη του Αμφιδάμαντα, και απέκτησαν μαζί 7 παιδιά: τον Αλέξανδρο, τον Ιφιμέδοντα, τον Μέντορα, τον Ευρύβιο, τον Περιμήδη, τον Ευρύπυλο και την Αδμήτη, που έγινε ιέρεια της Ήρας.
ΑΔΜΗΤΗ
Στην ελληνική μυθολογία η Αδμήτη ήταν κόρη του βασιλέα των Μυκηνών Ευρυσθέα και της Αντιμάχης. Επομένως ήταν εγγονή από τη μητέρα της του Ωκεανού και της Θέτιδας.
Η Αδμήτη υπήρξε η αιτία για έναν από τους 12 άθλους του Ηρακλή, όταν φανέρωσε στον πατέρα της τη σφοδρή της επιθυμία να έχει δική της τη ζώνη της βασίλισσας των Αμαζόνων, της Ιππολύτης, που της την είχε δώσει ο ίδιος ο Θεός Άρης. Ο Ευρυσθέας, τότε, διέταξε τον Ηρακλή να τη φέρει.
ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ
Ο Πυθαγόρας ο Σάμιος (580 π.Χ. – 496 π.Χ.) ήταν σημαντικός Έλληνας φιλόσοφος, μαθηματικός, γεωμέτρης και θεωρητικός της μουσικής. Είναι ο κατεξοχήν θεμελιωτής των ελληνικών μαθηματικών, δημιούργησε ένα άρτιο σύστημα για την επιστήμη των ουρανίων σωμάτων που κατοχύρωσε με όλες τις σχετικές αριθμητικές και γεωμετρικές αποδείξεις και ήταν ιδρυτής ενός μυητικού φιλοσοφικού κινήματος που λέγεται Πυθαγορισμός.
Σπουδαίος μαθηματικός και επιστήμονας και είναι γνωστός για το Πυθαγόρειο Θεώρημα που έχει το όνομά του. a 2 + b 2 = c 2 Σε κάθε ορθογώνιο τρίγωνο το άθροισμα των τετραγώνων των δύο κάθετων πλευρών είναι ίσο με το τετράγωνο της υποτείνουσας
Ως επικρατέστερος τόπος γεννήσεως παραδίδεται η νήσος Σάμος. Γύρω στο 530 π.Χ. μετακόμισε σε μία ελληνική αποικία στη νότια Ιταλία. Όμως υπάρχουν και άλλες εκδοχές ως προς την καταγωγή του.
Κατά τον Διογένη Λαέρτιο που έζησε τον 3ο αιώνα υποστήριζε, στηριζόμενος στον Αριστόξενο, για τον Πυθαγόρα, ότι ήταν Τυρρηνός και μάλιστα, προερχόταν από ένα νησί που είχαν συγκεντρωθεί οι Τυρρηνοί- που έδιωξαν οι Αθηναίοι-(πιθανόν να αναφερόταν στην Λήμνο μια μιας και ήταν γνωστό ότι οι Τυρρηνοί, όταν εκδιώχθηκαν από την Αθήνα, στο β΄μισό της 2 χιλιετίας π. Χ., κατέληξαν εκεί, αφού κατασκεύασαν το κυκλώπειο τείχος της Ακρόπολης).
Σημείωση
Για τον Πυθαγόρα αναφερθήκαμε και άλλη φορά μιλώντας για την παρουσία των Πελασγοτυρρηνών στην Σάμο , έχοντας βρει νέα στοιχεία τα παραθέτουμε μαζί με κολάζ φωτογραφιών που αναφέρονται σε ιστορικό συγγραφέα του 3ου αιώνα μχ που πιθανολογεί και αυτός την καταγωγή του από νησί του Β. Αιγαίου που κατοικούσαν Τυρρηνοί
ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ ΚΑΙ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΠΟΛΥΚΡΑΤΗΣ
Ο Πολυκράτης ήταν τύραννος της Σάμου κατά το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.Χ.Δεν είναι γνωστό ποια χρονολογία ακριβώς πήρε την εξουσία. Εκμεταλλεύτηκε μια γιορτή της Ήρας όταν όλοι βρίσκονταν έξω από την πόλη και ανέτρεψε το καθεστώς μαζί με τους αδερφούς του, τους οποίους στη συνέχεια εξόντωσε.
Ακολουθώντας τη συνηθισμένη τακτική των τυράννων, ο Πολυκράτης προσπάθησε, πρώτα απ’ όλα, να εδραιώσει την εξουσία του. Σκότωσε ή εξόρισε όσο μπορούσε περισσότερους μεγαλογαιοκτήμονες, οι οποίοι επιθυμούσαν να εγκαταστήσουν στη Σάμο ολιγαρχικό πολίτευμα. Ο Πολυκράτης έφτιαξε ένα στόλο από εκατό πλοία και χίλιους τοξότες και λεηλατούσε τα νησιά του Αιγαίου. Κατάφερε να νικήσει το συνασπισμένο στόλο της Μιλήτου και της Λέσβου, οπότε δρούσε ανενόχλητος.
Κατά τη διάρκεια της τυραννίας του, ο Πολυκράτης έκανε πολλά σπουδαία έργα στη Σάμο. Έφερε από τα Μέγαρα τον υδραυλικό Ευπαλίνο, ο οποίος κατασκεύασε το «Ευπαλίνειο όρυγμα» που ύδρευε με ασφάλεια την πόλη σε περίπτωση πολιορκίας. Περιτείχισε την ακρόπολη Αστυπάλαια, όπου έχτισε το πλούσιο ανάκτορο του. Επί ημερών του ακόμη, ανεγέρθηκε το Ηραίον, ο μεγαλύτερος ελληνικός ναός που είχε δει ο Ηρόδοτος.
Δολοφονήθηκε το 522 π.Χ. πέφτοντας στην παγίδα του σατράπη των Σάρδεων.
ΛYΓΑΡΙΑ
Η Λυγαριά είναι θάμνος πολύ διαδεδομένος στην ελληνική ύπαιθρο. Το όνομά της οφείλεται στα ευλύγιστα κλαδιά της. Η λυγαριά μπορεί να φτάσει σε ύψος τα τρία μέτρα. Τα άνθη της αναπτύσσονται στις κορυφές των μίσχων διαμορφώνοντας ένα κωνικό σχήμα. Έχουν χρώμα συνήθως μωβ, αλλά και λευκό. Τα φύλλα της λυγαριάς είναι λογχοειδή και ανά πέντε ενωμένα με τον κεντρικό βλαστό. Η λυγαριά συναντάται σε χαμηλά υψόμετρα και παραθαλάσσιες περιοχές.