Home   >   MAGAZINO   >   ΙΣΤΟΡΙΑ   >   «H Αρτάκη ή Αρτακία Κρήνη ή Υρτάκη ή Υρτάκιον ή Εrdek της Κυζίκου Μ.Ασίας» του Σταύρου Π.Καπλάνογλου 

«H Αρτάκη ή Αρτακία Κρήνη ή Υρτάκη ή Υρτάκιον ή Εrdek της Κυζίκου Μ.Ασίας» του Σταύρου Π.Καπλάνογλου 

By on 10/06/2018

Υπήρχαν και 3 συνοικίες με εποίκους από την Κω,την Καστοριά και την Κοζάνη

ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Η Αρτάκη είναι μια παραλιακή πόλη στο νότιο-νοτιοδυτικό τμήμα της Κυζικηνής χερσονήσου, 16 χλμ. ΒΔ της Πανόρμου, 110 χλμ. Δ-ΒΔ της Προύσας και 120 χλμ. ΝΔ της Κωνσταντινούπολης.

ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΩΣ ΤΟ 1922
Την Αρτάκη τη χώριζε σε δύο άνισα μέρη ένα ρέμα, ο Ποταμοκοίτης. Ο Ποταμοκοίτης πήγαζε από το όρος Δίνδυμο (ή Δίδυμο), στον ορεινό όγκο του Καπί Νταγί (Kapı Dağı), και διέσχιζε την πόλη. Όπως ήδη αναφέραμε, η πλειοψηφία των ελληνορθόδοξων κατοίκων της Αρτάκης θεωρούνταν ντόπιοι.

H Αρτάκη αριθμούσε 12.500 περίπου κατοίκους, εκ των οποίων οι 10.000 ήταν ελληνικής καταγωγής,
Κατά τον νεοελληνικό διαφωτισμό, η Αρτάκη, όπως και ολόκληρη η Ρωμιοσύνη, αναγεννάται πνευματικά και οικονομικά.
Η αναγέννηση αυτή, σε συνδυασμό με τις διεθνείς οικονομικοπολιτικές εξελίξεις θα οδηγήσουν την Αρτάκη προς τα τέλη του 19ου αιώνα, στην περίοδο της μεγαλύτερής της ακμής .

Είχε πολλές συνοικίες (Αγ. Νικολάου, Μεγάλης Παναγίας ή Λεβεντίστρας κ.α) με ντόπιο Ελληνικό πληθυσμόκαι μια δε με Μουσουλμανικό.
Σε τρεις όμως συνοικίες της πόλης, οι Έλληνες  ήταν έποικοι: στη συνοικία «Γκώτκα» ,στη συνοικία “Κουζάνι”και την συνοικια ”Κατσούρι”

ΕΠΟΙΚΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΩ
Η ονομασία της πρώτης είναι κατά πάσα πιθανότητα παραφθορά της λέξης «Κώτικα»,εδείχνει ότι η καταγωγή των κατοίκων αυτών είχε τις ρίζες της στην Κω.

ΕΠΟΙΚΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ
Αντίστοιχα στη συνοικία «Κουζάνι», η οποία βρισκόταν στο βορειοανατολικό μέρος του οικισμού και έξω από τον περίβολο των αρχαίων τειχών, κατοικούσαν έποικοι από την Κοζάνη

ΕΠΟΙΚΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑ .
Επίσης, ανατολικότερα υπήρχε και η συνοικία «Κατσούρι», της οποίας οι ελληνορθόδοξοι κάτοικοι ήρθαν επίσης από τη Μακεδονία (Καστοριά).

ΑΡΤΑΚΙΑ ΚΡΗΝΗ ΛΕΓΟΤΑΝ Η ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΤΑΚΗ
Η Αρτάκη είναι μια πόλη αρχαιότατη, η οποία χρονολογείται από τα προϊστορικά χρόνια. Λέγεται ότι ιδρύθηκε από τον Υρτάκο , συγγενή του Πριάμου.

Προεξάρχουσες αναφορές γίνονται στα “Αργοναυτικά” ,από τον Απολλώνιο τον Ρόδιο και στην Οδύσσεια του Ομήρου (Κ’ ραψωδία) περιγράφοντας την ιστορία των Λαιστρυγόνων. O Απολλώνιος ο Ρόδιος την αναφέρει στους Αργοναύτες ως Αρτακία Κρήνη. Η Αρτάκια Κρήνη, η οποία αναφέρεται στον ¨Όμηρο,μιλά για την Αργώ και λέει  ότι το σημερινό “Παγάθο”, ήταν στολισμένο με πέτρινο κομμάτι της άγκυρας των Αργοναυτών.

Έχει αναφερθεί, παλιότερα ότι η Κυζικηνή Χερσόνησος λεγόταν και Αρκτόνησος, γιατί στα βουνά της ζούσαν αρκούδες
Η ύπαρξη της ως πόλη από παλία αναφέρεται  από τον Ηρόδοτο.

Ο Στράβων επιβεβαιώνει ότι στην περιοχή ζούσαν Ελληνικά φύλα ήδη από τον 15ο αιώνα π.Χ.(Γεωγραφικά, XIII 1.3). .
Ο μύθος αναφέρει ότι όποιος έπινε νερό από την Αρτάκια Κρήνη έμενε για πάντα στην Αρτάκη.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΤΑΚΗ – ΙΔΡΥΣΗ
Η Αρτάκη,επανίδρύθηκε, μετά από καταστροφή, από τους Μιλήσιους τον 8ο με 7ο αιώνα π.Χ. περίπου, την περίοδο του δεύτερου ελληνικού αποικισμού
Τότε ήταν γνωστή ως Υρτάκη ή Υρτάκιον  και έτσι ήταν καταχωρισμένη στα επίσημα εκκλησιαστικά έγγραφα.

ΙΩΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 493 μ.Χ.
Κατά την αρχαιότητα, η Αρτάκη διατήρησε την αυτονομία της, ενώ όπως μας ιστορεί ο Ηρόδοτος (Ιστορίαι, 6.33.2) έλαβε μέρος στην Ιωνική επανάσταση το 493 π.Χ.

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ [431 π.Χ. – 25 Απριλίου, 404 π.Χ.]
Την περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου ήταν σύμμαχος των Αθηναίων, ενώ αρκετά χρόνια αργότερα κυριεύθηκε από τους Κυζικηνούς, όπως και η γειτονική Προκόννησος (Μαρμαράς), συμμεριζόμενη εφ’ εξής την τύχη της Κυζίκου. Το λιμάνι της ήταν ξακουστό από την αρχαιότητα

ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Ήταν μεγάλο μητροπολιτικό κέντρο στην εποχή του Βυζαντίου, έδρα της Μητροπόλεως Κυζίκου και αξιόλογη πρωτεύουσα για πολλά χρόνια.

Στο λιμάνι της μπορούσαν να δέσουν πάρα πολλά καράβια , πάνω από εκατό , είτε εμπορικά ή και ψαροκάικα , κυρίως Αρτακηνών καραβοκύρηδων.

Είχε τεράστια οικονομική ανάπτυξη με σημαντική ιστιοφόρο ναυτιλία , αλιευτικά συγκροτήματα και ανθηρό εμπόριο με προϊόντα γης όπως κρασί, λάδι, οπωρικά και μετάξι. Ανθεί πνευματικά και υλικά, ενώ μετά τον σεισμό του 1063 που κατέστρεψε ολοσχερώς την πόλη της Κυζίκου, γίνεται η έδρα της – τέταρτης στην ιεραρχία του Οικουμενικού Θρόνου – Μητροπόλεως Κυζίκου.

Η άνθηση αυτή διαρκεί μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα οπότε η Αρτάκη κατακτάται από τους Τούρκους 1078 .
Το 1205 κατακτάται απο Λατίνους Σταυροφόρους και το και το 1339 από τους Μουσουλμάνους του Μουράτ του Α’. Στην διάβα των αιώνων δέχθηκε πολλές επιδρομές από Άραβες ,Μογγόλους,Ρώσους, Βουλγάρους ,Σλάβους κ.α.

ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Η Αρτάκη , ήταν μεγάλο μητροπολιτικό κέντρο , έδρα της Μητροπόλεως Κυζίκου από το 1063, μετά την καταστροφή της ομώνυμης πόλης και πρωτεύουσας, την θέση της οποίας πήρε και διοικητικά, στην εποχή του Βυζαντίου .
Ο πλήρης τίτλος του μητροπολίτη Κυζίκου ήταν «Μητροπολίτης Κυζίκου, υπέρτιμος και έξαρχος παντός Ελλησπόντου».

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ
Η Αρτάκη ήταν ακόμα έδρα Πνευματικού Δικαστηρίου (αποτελούμενου από 4 κληρικούς-ιερείς) και Μικτού Εκκλησιαστικού Δικαστηρίου (αποτελούμενου από 4 δημογέροντες), και τα δύο υπό την προεδρία του μητροπολίτη Κυζίκου

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
Ειχε τον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Νικολάου που βρισκόταν δίπλα στη δυτική παραλία της πόλης
Ο μητροπολιτικός ναός ήταν παλαιά εκκλησία, η οποία παραδόξως δεν βρισκόταν εντός της παλαιάς ενορίας του Αγίου Νικολάου, αλλά στην ενορία της Μεγάλης Παναγίας ή Λεβεντίστρας, ενώ ήταν χτισμένος πάνω στα ερείπια του παλαιού ναού της Θεοτόκου

Ο Άγιος Νικόλαος , η Μητρόπολη της Αρτάκης , ήταν Βυζαντινός λιθόκτιστος ναός, με δύο τρούλους .Καταστράφηκε ολοσχερώς από δύο πυρκαγιές το 1770 και το 1854, όμως με την επιμονή των Αρτακηνών ξαναχτίστηκε από την αρχή ένας πανέμορφος ναός με σχέδια Ρώσου αρχιτέκτονα και Έλληνα μηχανικού από την Σμύρνη.

Μέσα στον περίβολο του μητροπολιτικού ναού χτίστηκε και το νέο κτήριο της μητρόπολης, που αποτελούσε κατοικία του μητροπολίτη και είχε επίσης καταστραφεί στη μεγάλη πυρκαγιά του 1854.-1909 .

Τόσο η εκκλησία, όσο και το μητροπολιτικό μέγαρο καταστράφηκαν από τη μεγάλη πυρκαγιά τον Αύγουστο του 1917· η εκκλησία ξανακτίστηκε, αλλά ανατινάχτηκε από τους Τούρκους το 1922.

ΑΓΙΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ
Υπήρχε και μια άλλη εκκλησία, παλαιότερη, αφιερωμένη στους Αγίους Θεοδώρους, στο κέντρο της Αρτάκης.

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΩΤΗΡΟΣ
Στην Αρτάκη υπήρχε μικρός ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, ο οποίος χτίστηκε έξω από την πόλη με πρωτοβουλία ομώνυμου σωματείου, που ιδρύθηκε από τις συντεχνίες και τις άλλες επαγγελματικές τάξεις της πόλης για το σκοπό αυτόν.

ΠΑΙΔΕΙΑ
Το ελληνορθόδοξο στοιχείο πρωτοστατούσε στην πνευματική ζωή της πόλης.
Το πρώτο σχολείο λειτούργησε, στις αρχές του 19ου αιώνα (1806-1811).

Επί των ημερών του μητροπολίτη Κυζίκου Ματθαίου Β’ (1827-1831), χτίστηκε το πρώτο ιδιόκτητο σχολείο της πόλης.
Το σχολείο αυτό δεν κάηκε στη μεγάλη πυρκαγιά του 1854 και συνέχισε να λειτουργεί μέχρι το 1890-1895 κατεδαφίστηκε και στη θέση του χτίστηκε το νέο αρρεναγωγείο.

Το 1908, επί των ημερών του μητροπολίτη Κυζίκου Αθανασίου (Μεγακλέους), μπήκαν τα θεμέλια, με τα οποία χτίστηκε στα πρότυπα του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Για την ανέγερση του εργάστηκαν,αφιλοκερδώς, πάρα πολλοί Αρτακηνοί και οικονομικά συνέβαλαν πλούσιοι πατριώτες και η κοινότητα της Αρτάκης .Ενώ στην πόλη λειτουργούσε εκτός από μεγαλοπρεπές Αρρεναγωγείο και Παρθεναγωγείο
Υπήρχε λίγο πριν την καταστροφή . α) ένα επτατάξιο αρρεναγωγείο,με 400 μαθητές και δίδασκαν 7 δάσκαλοι, β) ένα παρθεναγωγείο, πεντατάξιο, με 4 δασκάλες και 150 μαθήτριες, και γ) ένα νηπιαγωγείο, με 200-300 νήπια. Επίσης, στην Αρτάκη υπήρχε και οθωμανικό σχολείο, το οποίο συντηρούνταν από το κράτος και το παρακολουθούσαν περί τους 150 μαθητές.

ΣΩΜΑΤΕΙΑ
Υπήρχε κοινωνική ζωή και πολλά σωματεία 1. Το φιλεκπαιδευτικό σωματείο «Δίνδυμος» 2. «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα των Αρτακηνών» στην Κωνσταντινούπολη 3. «Αδελφότης του Αγίου Νικολάου» 4. «Σωματείον της Μεταμορφώσεως»,  5.  «Αδελφότης προς εξωραϊσμόν του Νεκροταφείου “Ο Πλούτων”», 6. Μορφωτικός κοινοτικός σύνδεσμος «Κύζικος».

ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ
Χρήστος Βασματζίδης (1901-1967), πολιτικός και γεωπόνος.
Αιμιλιανός Δάγγουλας (1886-1927), ιεράρχης.
Επαμεινώνδας Δάγκουλας, αξιωματικός της Πολεμικής Αεροπορίας και βετεράνος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Κωνσταντίνος Σ. Μακρής (1850-1920), γιατρός και συγγραφέας.
Αριστοτέλης Μακρής (1885-1947), επιχειρηματίας και ιδρυτικό μέλος της ΕΛΑΪΣ.
Μένος Φιλήντας (1870 – 1934), γλωσσολόγος και λογοτέχνης.

 

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Οι Μουσουλμάνοι της Αρτάκης ήταν γεωργοί, εύποροι κτηματίες ή και κρατικοί υπάλληλοι Οι Ελληνορθόδοξοι Αρτακηνοί ασχολούνταν, κυρίως με το εμπόριο και τη ναυτιλία.

Η Αρτάκη είχε δύο αγορές: την τουρκική, που βρισκόταν δίπλα στην τοποθεσία «Πόρτα», όπου και η παλαιά πύλη του φρουρίου της πόλης, και την ελληνική, η οποία βρισκόταν δίπλα στο λιμάνι, γύρω από μεγάλη τετράγωνη πλατεία.
Η πρώτη είχε λίγα καφενεία, παντοπωλεία και εργαστήρια (πεταλωτήρια κ.λπ.). Η ελληνική αγορά διέθετε τα περισσότερα εμπορικά καταστήματα της πόλης και εκεί γινόταν σε εβδομαδιαία βάση το μεγάλο παζάρι της πόλης (κάθε Σάββατο).
Είχε ανθηρό εμπόριο με προϊόντα γης όπως κρασί, λάδι, οπωρικά και μετάξι. Στην αγορά της ψώνιζαν όλα τα χωριά της Χερσονήσου (Γωνιά, Ρόδα, Χαράκι, Δρακούντα, Βαθύ, Κατάτοπος),τόσο τα μαγαζιά (οι έμποροι δηλαδή των χωριών αυτών) όσο και οι απλοί κάτοικοί τους προμηθεύονταν εμπορεύματα από την αγορά της Αρτάκης.

Το ίδιο συνέβαινε με τα χωριά των Προικονήσων (Μαρμαρά, Αλώνη, Αφισιά, Κούταλη). Αντίστοιχα, οι έμποροι της Αρτάκης αγόραζαν τα είδη τροφίμων από την Πάνορμο και τα είδη ενδύσεως από την αγορά της Κωνσταντινούπολης.

ΝΑΥΤΙΛΙΑ -ΑΛΙΕΙΑ
Το λιμάνι της ήταν ξακουστό από την αρχαιότητα και μπορούσαν να δέσουν πάρα πολλά καράβια , πάνω από εκατό , είτε εμπορικά ή και ψαροκάικα , κυρίως Αρτακηνών καραβοκύρηδων. Είχε τεράστια οικονομική ανάπτυξη με σημαντική ιστιοφόρο ναυτιλία

Οι Αρτακηνοί διέθεταν, πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή περί τα 60 ιστιοφόρα, αλιευτικά συγκροτήματα.

Οι ψαράδες της Αρτάκης αλίευαν κυρίως σαρδέλες, σκουμπριά, κολιούς και παλαμίδες.

ΕΛΙΑ
Μεγάλη έκταση των κτημάτων της Αρτάκης ήταν καλυμμένη από ελαιόδεντρα ,η μισή παραγωγή  αλατίζονταν για να χρησιμοποιηθούν προς βρώση και η υπόλοιπη χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή λαδιού με πολλές εξαγωγές

ΑΜΠΕΛΙΑ
Σπουδαιότερο όμως γεωργικό προϊόν της Αρτάκης θεωρούνταν το σταφύλι, για παραγωγή οίνων και επιτραπέζιων σταφυλιών . Το κρασί μεταφερόταν στην Πόλη με ιστιοφόρα, και γινόταν ανάρπαστο

ΦΡΟΥΤΑ
Σημαντική ήταν και η παραγωγή διαφόρων οπωρικών (κεράσια, βερύκοκα, πεπόνια, καρπούζια

ΜΕΤΑΞΙ
.Επίσης,σπουδαίο προϊόν για την αγροτική οικονομία της πόλης ήταν και το μετάξι.

ΞΥΛΕΙΑ-ΞΥΛΟΚΑΡΒΟΥΝΟ
Οι ελληνορθόδοξοι των συνοικιών «Κουζάνι» και «Κατσούρι» που εγκαταστάθηκαν εκεί στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν κατά βάση οι ξυλοκόποι και παραγωγοί ξυλάνθρακα ΄.

Ο ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ
Την 22η Αυγούστου 1922 με λίγα ρούχα οι κάτοικοι της Αρτάκης της επαρχίας του Κυζίκου εγκαταλείπουν τα σπίτια τους και μεταβαίνουν στο νησί Μαρμαρά. Στις 29 Σεπτέμβρη του 1922 επιβιβάζονται στο ατμόπλοιο «Εύξεινος» και μετά από 4 ημέρες στη Θάλασσα αποβιβάζονται στη Θεσσαλονίκη.

Χτυπημένοι από την ελονοσία, το κρύο και την πείνα, περίπου 400 Αρτακιανές οικογένειες σύστησαν επιτροπή για να βρουν κατάλληλα μέρη για μετεγκατάσταση.

Η επιτροπή μετά από αναζήτηση κατέληξε στο Bατώντα της Eύβοιας, που ήταν παραθαλάσσιος και καλύτερος από όλες τις απόψεις.

Στις 24 Σεπτεμβρίου του 1924 οι Αρτακιανοί πρόσφυγες αναχωρούν με ατμόπλοιο από τη Θεσσαλονίκη και μετά από δύο ημέρες αποβιβάζονται στο λιμάνι της Χαλκίδας.

Και στο απαλλοτριωμένο κτήμα Βουδούρη του Βατώντα, ιδρύθηκε το 1923 η Νέα Αρτάκη. Στην Αστόρια της Νέας Υόρκης υπάρχει παροικία Αρτακηνών.

Η ΑΡΤΑΚΗ ΣΗΜΕΡΑ
Σήμερα η Αρτάκη λέγεται ΕRDEK και έχει πάνω από 20.000 κατοίκους, τουρκοκρητικής καταγωγής στην πλειονότητά τους,  είναι η πρωτεύουσα του ενοποιημένου, πλέον, Δήμου που περιλαμβάνει όλα τα χωριά της Κυζικηνής χερσονήσου. Στην Αρτάκη, εγκαταστάθηκαν τουρκικές-μουσουλμανικές οικογένειες από την Ιεράπετρα της Κρήτης.

Σχολιάστε αυτό το άρθρο!

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

%d bloggers like this: