Η Βισαλτία ήταν αρχαία χώρα της Μακεδονίας που αποτελούσε συνέχεια της Κρηστωνίας και που εκτεινόταν από το όρος Βέρτισκο μέχρι τον ποταμό Στρυμόνα, δηλαδή επι των σημερινών περιοχών του Σοχού και της Νιγρίτας. Το βασίλειο των Βισαλτών παλαιότερα εκτεινόταν και σε ολόκληρη τη Χαλκιδική. Κυριότερες πόλεις της Βισαλτίας ήταν: η Άργιλος παρά τον Στρυμονικό κόλπο, το Κερδύλιον απέναντι από την Ηδωνικής Αμφίπολης, η Όσσα παρά το Σωχό και η Βέργα, πατρίδα του κωμικού μυθιστοριογράφου Αντιφάνη του Θράκα.
Την αρχαία Βισαλτία, που πήρε το όνομα της από το Βισάλτη, γιο του ‘Ηλιου και της γης, κατοίκησαν για πρώτη φορά οι θράκες Βισάλτες, οι οποίοι ήρθαν εδώ από τη Χαλκιδική. Κατά την εκστρατεία των Περσών εναντίον της Ελλάδος ο βασιλιάς της Βισαλτίας μη θέλοντας ν’ ακολουθήσει τους βαρβάρους, έφυγε στη Ροδόπη στους δε γιους του απαγόρευσε να εκστρατεύσουν κατά της Ελλάδος στο πλευρό των Ασιατών επιδρομέων. Αυτοί όμως δεν άκουσαν την συμβουλή του πατέρα τους, και ακολούθησαν τους βαρβάρους. ‘Όταν μετά τη φυγή των Περσών ο βασιλιάς επανήλθε και βρήκε τους γιους του σώους και αβλαβείς αυτοτυφλώθηκε.
Από το 479 π.Χ. η Βισαλτία κατακτήθηκε από τον Αλέξανδρο τον Α’. Αργότερα ο Περικλής έστειλε 1000 Αθηναίους αποίκους, οι οποίοι συνέβαλαν πολύ στον εκπολιτισμό των Βισαλτών. Στη μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ., στην οποία κρίθηκε η τύχη της Μακεδονίας, οι Βισάλτες πολέμησαν στο πλευρό του Περσέα. Τόσο πολύ διακρίθηκαν για την ανδρεία τους, ώστε ο Περσέας μετά την ήττα του, τότε μόνο απελπίστηκε τελείως, όταν εγκατέλειψαν και οι “ανδρείοι Βισάλτες”.
Η επαρχία αυτή, αν και είχε μικρή έκταση κατά την αρχαιότητα, εν τούτοις περιείχε πολλές πόλεις, οι οποίες συχνά μνημονεύονται από τους αρχαίους συγγραφείς: η Άργιλος, το Κερδύλιον, η Βισαλτία, πρωτεύουσα της χώρας, οι Καλλίτεραι, η Ορεσκία, η Ευπορία, η Βέργα και η ‘Οσσα.
Η πιο επίσημη από τις παραπάνω πόλεις ήταν η Άργιλος, που σύμφωνα με τη μαρτυρία των αρχαίων κτίσθηκε από τους Θράκες, τους πρώτους κατοίκους της χώρας, σε χρόνο άγνωστο, αποικίσθηκε όμως από τους Ανδρίους συγχρόνως με τα Στάγειρα της Χαλκιδικής, γύρω στα μέσα της 7ης εκατονταετηρίδας. Μετά τη φυγή των Θρακών και τον αποικισμό των Ανδρίων, η Άργιλος που είχε παραμείνει ελεύθερη και αυτόνομη από το 655 μέχρι την εκστρατεία του Ξέρξη (480 π.Χ.), υπέκυψε και αυτή στο κράτος του. Μετά από την ήττα και τη φυγή του συμπεριλήφθηκε στις συμμαχικές πόλεις της Αθήνας. Αργότερα όμως αποστάτησε από τους Αθηναίους και διευκόλυνε το στρατηγό των Λακεδαιμονίων να καταλάβει την Αμφίπολη. Σημειώνουμε ότι Αργίλιος ήταν ο άντρας που πρόδωσε τον Παυσανία στους Σπαρτιάτες, ο οποίος όταν στάλθηκε σαν γραμματοκομιστής στον Αρτάβαζο αποσφράγισε τις επιστολές και κατήγγειλε την προδοσία στους Εφόρους, οι οποίοι πείσθηκαν για τη διαγωγή του Παυσανία και τον καταδίκασαν σε θάνατο.
Μεταξύ της Αργίλου και της ‘Οσσας στους Ν.Α. πρόποδες του Βερτίσκου όρους βρισκόταν οι πόλεις Καλλίτεραι και Ορέσκεια που μνημονεύονται από τον Πτολεμαίο. Στην Ν.Δ. όχθη της Κερκινίτιδας λίμνης (τ’ Αχινού) βρισκόταν η Ευπορία, που χτίστηκε από το Μ. Αλέξανδρο και πήρε το όνομα της από την αφθονία των προϊόντων και καρπών της γης. Τέλος η πρωτεύουσα Βισαλτία ήταν χτισμένη εκατέρωθεν του ποταμού Βισάλτη που πηγάζει από το όρος Βερτίσκος και εκβάλλει στο Στρυμόνα.
Εκτός από το Βόγη και το Συλλέα, εξέχουσες προσωπικότητες της περιόδου αυτής ήταν και οι εξής:
1. Ρήσος: Βασιλιάς της Θράκης, γιος του Ηιονέως και της μούσας Κλειούς (“Ιλιάς” Κ), ο οποίος κατά τον Όμηρο έλαβε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο και φονεύθηκε κατά συμβουλή της Αθηνάς από τον Οδυσσέα και το Διομήδη. Από το Κ της Ιλιάδας είναι επηρεασμένη και η Τραγωδία “Ρήσος” που αποδίδεται, με αντιρρήσεις μερικών, στον Ευριπίδη.
2. Νέαρχος, καταγόταν από την Κρήτη και κατοικούσε στην Αμφίπολη. Υπήρξε ένας από τους πιο προσφιλείς φίλους της παιδικής και νεανικής ηλικίας του Μ. Αλεξάνδρου.
3. Πολύδωρος, στρατηγός του Μ. Αλεξάνδρου. Καταγόταν από την Αμφίπολη
.
4. Φίλιππος, καταγόταν από την Αμφίπολη και υπήρξε ιστορικός. Συνέγραψε τα Ροδοακά, Κωακά και Θασιακά.
5. Τρωίλος, σοφιστής και γραμματικός από την Αμφίπολη, σύγχρονος του Διογένη.
6. Ερμαγόρας, σοφιστής και γραμματικός από την Αμφίπολη, μαθητής του Ζήνωνα και του Περαία.
7. Δομικός, πυθαγόρειος φιλόσοφος από την Αμφίπολη.
8. Δημήτριος, φίλος και μαθητής του Πλάτωνα από την Αμφίπολη. Διέπρεψε στη φιλοσοφία.
9. Πάμφιλος, διάσημος ζωγράφος (α’ μισού του 4ου π.Χ. αιώνα). Υπήρξε μαθητής του περίφημου
Σικυώνιου ζωγράφου Ευπόμπου, ιδρυτή της Σικυωνίου Σχολής, τον οποίο και διαδέχθηκε.
ΠΕΡΙΕΡΓΑ