Το Σεπτέμβρη έγιναν, ως γνωστό, οι εκδηλώσεις “Imagine the City” που οργάνωσε ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων. Συμμετείχαν και πολλά μέλη της Δημοτικής Κίνησης “Κοζάνη, τόπος να ζεις”, τα οποία μεταξύ των άλλων αναβίωσαν «το χωρατά», μια παλιά συνήθεια της προαστικής Κοζάνη με βαθιές ρίζες στο χρόνο.
Όσοι στηρίξαμε αυτή την πρωτοβουλία προσκαλέσαμε τις γειτόνισσες να ξαναβγούν σαν άλλοτε στο χωρατα, και συγκεκριμένα πίσω από το Στέκι του Φιλοπρόοδου, στο στενό του Τιάλιου, (από τα λίγα που έμειναν αναλλοίωτα στο διάβα του χρόνου).
Μεγάλη η συγκίνηση μας όταν είδαμε τις ηλικιωμένες γειτόνισσες να συγκεντρώνονται ξανά στα πέτρινα πεζούλια και στις παλιές καρέκλες του Συλλόγου (γεμάτες .. “πουγκουφουλιές” ). Μπροστάρισσα η κ. Αννα Καραγκούνη, που μετά πολλά χρόνια ξεπρόβαλε πάλι από το κατώφλι της μακεδονικής οικίας της και κάθισε ανάμεσα μας, αειθαλής παρά τα 93 χρόνια της και με ακμαίο πάντα το πνεύμα και το χιούμορ, βάζοντας κάτω πολλές νεώτερες της. Την ευχαριστούμε ακόμα μια φορά δημόσια γιατί ήταν η πιο εκφραστική αντιπρόσωπος της παλιάς Κοζάνης σ’ αυτή την εκδήλωση.
Ακούστηκαν πολλά εκείνο το γλυκό φθινοπωρινό βράδυ: ιστορίες για στ’χειά και στοιχειωμένα πηγάδια, για γλαφυρούς τύπους της Κοζάνης σαν τον Νίκο τον Τσίντζιλη και τον Γιάννη Πεσλή, που έγραψαν ιστορία με τα καμώματα τους και έδιναν τροφή σε όλα τα στέκια της πόλης.
Είχα κι εγώ την τύχη να προλάβω τους παλιούς χωρατάδες της πόλης στη γειτονιά του Αϊ Δημήτρη, όπου μεγάλωσα. Μέχρι τα τελευταία χρόνια και σε πείσμα των καιρών, η γειτονιά της μάνας μου εξακολουθούσε να συγκεντρώνεται τα βράδια του καλοκαιριού μπροστά στο πεζούλι της Δέσποινας Καραμούζα, στην οδό Ανδρονίκου, δίπλα από την εκκλησία του Αϊ Δημήτρη.
Οι παλιοί χωρατάδες ήταν ένα ζωντανό κύτταρο της γειτονιάς. Στήνονταν αυθόρμητα το βραδάκι σε σταθερά σημεία της γειτονιάς : στα ανοιχτά κατώφλια των σπιτιών, σε πεζούλια ή και σε μεγάλες αυλές. Συμμετείχαν κυρίως γυναίκες, αλλά και παιδιά και ηλικιωμένοι. Εκεί κυκλοφορούσαν τα καθημερινά “χαμπάρια”, ακούγονταν μπέντια και κασμέρια, ιστορίες παλιές ή και κατορθώματα, ενώ συχνά φιλεύονταν οι γειτόνισσες πιτλίδες, τζιάμ πλιάφ, μουστόπ’τες ή χαλβά για κάποιο χαρμόσυνο γεγονός. Αλησμόνητες εποχές για όσους τις έζησαν με τον κοινωνικό ιστό της γειτονιάς να βρίσκεται σε μεγάλη συνοχή.
Αυτά όμως άλλαξαν όταν οι παλιές γειτονιές διαλύθηκαν και στη θέση τους ξεφύτρωσαν οι απρόσωπες πολυκατοικίες. Οι αιτίες βέβαια ήταν βαθύτερες: η αλλαγή παραγωγικών δομών, η εκβιομηχάνιση, η συγκέντρωση του εργατικού δυναμικού στις πόλεις είχαν σαν αποτέλεσμα τη ραγδαία αστικοποίηση (και τσιμεντοποίηση). Παράλληλα άλλαξε ο παραδοσιακός ρόλος της γυναίκας (σσ. η ψυχή του χωρατα), η οποία ξεκόλλησε από το σπίτι και βγήκε με αξιώσεις στην παραγωγή και τη δημόσια ζωή. Τέλος η συνακόλουθη αλλαγη των κοινωνικών σχέσεων μαζί με τους νέους τρόπους διασκέδασης (τηλεόραση, video) και επικοινωνίας (διαδίκτυο) εξαφάνισαν τις παλιές γειτονιές και τους χωραταδες, αλλα φευ και την κοινωνική συνοχή, χωρίς να γεννήσουν στη θέση τους ανάλογες «γειτονικές» σχέσεις.
Την τελευταία δεκαετία όμως κάτι καινούριο επιχειρεί να καλύψει το κενό στην Ευρώπη: Οι “Γιορτές της γειτονιάς” ή οι “Γιορτές των Πολυκατοικιών” www.immeublesenfete.com/ που θεσπίστηκαν σε γειτονιές διαφόρων πόλεων και γνώρισαν μεγάλη επιτυχία. Τριάντα και πλέον χώρες, εκ των οποίων οι 22 μέλη της Ε.Ε. γιόρτασαν το 2012 την 13η επέτειο αυτών των εκδηλώσεων, ενώ την ίδια χρονιά περισσότεροι από 14.000.000 γείτονες σ’ όλη την Ευρώπη, από τους οποίους οι μισοί Γάλλοι, συμμετείχαν σ’ αυτές.
Οι εκδηλώσεις αυτές πρωτοεμφανίστηκαν στο Βέλγιο ως το “barbecue της γειτονιάς” ή “η Γιορτή του δρόμου” ή “το Δείπνο των γειτόνων”. Στη Γαλλία ξεκίνησαν από το Παρίσι το 1999 με πρωτοβουλία του Συλλόγου “to Παρίσι των Φίλων” και έκτοτε επαναλαμβάνονται μια φορά το χρόνο. Από το 2000 μάλιστα, όταν περισσότεροι από 400 Δήμαρχοι της χώρας ανέλαβαν τη στήριξη τους, εξαπλώθηκαν σ’ όλη τη χώρα. Ο θεσμός αυτός – μαζί με διάφορες μορφές κοινωνικής αλληλεγγύης – επιχειρεί να δώσει μια συλλογική απάντηση σε εκφυλιστικά φαινόμενα απομόνωσης, «εγκλεισμού» των ανθρώπων σε πολυκατοικίες –κλουβιά, φόβου για τα άτομα της διπλανής πόρτας, φαινόμενα τα οποία διαπερνούν τις σύγχρονες αστικές κοινωνίες.
Οι γιορτές αυτές επιδιώκουν το αντάμωμα και το δέσιμο ξανά των γειτόνων, την επιστροφή των παιδιών, των γερόντων, αλλά και των ενηλίκων, στις πλατείες και τα πάρκα της γειτονιάς.
Οι γιορτές προσφέρουν την ευκαιρία στη γειτονιά να γνωριστεί και να σμίξει. Ο καθένας φέρνει ό,τι ελάχιστο διαθέτει σε ποτό και φαγητό για την οργάνωση μιας βραδιάς σε επίπεδο πολυκατοικίας ή οικοδομικού τετραγώνου. Η γιορτή είναι η αρχή για να γεννηθούν ευρύτερες σχέσεις και πρωτοβουλίες. Αλληλοβοήθεια σε καθημερινές ανάγκες, (φροντίδα παιδιών και ηλικιωμένων, κοινές μετακινήσεις, συμπαράσταση σε δύσκολες στιγμές), αλλά και διεκδικήσεις για καλύτερη ποιότητα ζωής στη γειτονιά. Συγχρόνως αποβάλλονται ή μειώνονται φαινόμενα ρατσισμού ή προκαταλήψεων για τους ανθρώπους της διπλανής πόρτας.
Μήπως τελικά ήρθε η στιγμή να καθιερώσουμε κι εμείς στον τόπο μας αυτές τις γιορτές ; Δεν είναι κακό να «εισάγουμε» έναν θεσμό που έχει πετύχει στο εξωτερικό. Υπάρχουν πολλά θετικά παραδείγματα αυτής της ώσμωσης με την Ευρώπη. Το πιο γνωστό είναι η γιορτή της Μουσικής, η γνωστή “Θερινή Πολυφωνία” που διοργανώνεται τα τελευταία χρόνια, στις 21 Ιούνη από τη Δημοτική Κίνηση στην Κοζάνη, αλλά και σε άλλες πόλεις. Η μεγάλη επιτυχία των εκδηλώσεων αυτών είναι η απάντηση σε όσους ακόμη διστάζουν.
ΥΓ. Η Δημοτική Κίνηση, “Κοζάνη, τόπος να ζεις” αναφέρεται στις «Γιορτές των γειτονιών» στο πρόγραμμα της για τον πολιτισμό που πρόσφατα είδε το φως της δημοσιότητας και δεσμεύεται να τις υλοποιήσει με τη βοήθεια των ανθρώπων των «Φανών» και των Τοπικών Συμβουλίων της Γειτονιάς, αν αναλάβει τα ηνία του Δήμου Κοζάνης.
**Φανή Φτάκα-Τσικριτζή
Εκπαιδευτικός
Υποψήφια της Δημοτικής Κινησης,
“Κοζάνη, τόπος να ζεις”