Οι βασικοί προορισμοί της περιηγητικής ομάδας του Φοιτητικού Συλλόγου Κοζάνης τον Σεπτέμβριο του 1926 ήταν το μοναστήρι του Αγίου Νικάνορα στη Ζάβορδα και το μοναστήρι της Παναγίας στο Ζιδάνι, για τα οποία μας δίνουν αρκετά ενδιαφέροντα ιστορικά (δράση μοναχών “στα αντάρτικα”, καπετάν Θεόδωρος Ζιάκας, πέρασμα Πόρου το 1912, σφαγή στο Ζιδάνι το 1917), γεωγραφικά, ταξιδιωτικά κλπ στοιχεία, όπως φαίνονται στην πρωτοσέλιδη δημοσίευση της εφημερίδας ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ με ημερομηνία 8 Σεπτεμβρίου 1926!
Η πλέον εντυπωσιακή όμως περιγραφή-ύμνος ανήκει στα Αναβρυκά, στην παραλίμνια -σήμερα- περιοχή Πολυφύτου που ανήκει στο Μικρόβαλτο, και που έχει ως εξής:
«…Στο μέρος αυτό η φύση είναι απερίγραπτα σπάταλη σε ομορφάδες. Κάθε απόπειρα περιγραφής αποτελεί μουντζούρα. Νερά άφθονα, δένδρα πανύψηλα σ’ αρμονικές συστοιχίες, λάκκοι, ουρανός κι όλα τα στοιχεία ζωγραφίζουν το όνειρο της φύσης, τις ριγηλές φροντίδες της και σου τραγουδούν τις κρυφές χαρές της. Και το ποτάμι στο μέρος αυτό… στα λεγόμενα αναβρυκά… που θάχη πλάτος 400 μέτρων, θαρρείς πως στέκει …μαγεμμένο, βουβαμμένο από το γύρω πανηγύρι, λες πως παλαίει με θλίψη να ξαπλωθή σε θάλασσα. Όμοια και μείς με παράπονο, με τα πόδια μπρός, με το νού και την καρδιά πίσω, περνούμε τρεις βραχίονες του ποταμού… . Μα το όραμα του ποταμού στ’ αναβρυκά, μας έδειχνε άσχημα τα γύρω μέρη, και τρέχαμε αμίλητοι μέσα στη ζέστη…».
Ολόκληρο το δημοσίευμα από το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (8.9.1926), έχει ως παρακάτω (γραφή εποχής):
«ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΦΟΙΤΗΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ
ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΚΑΙ Η ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΤΟΥ – Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ Η ΣΚΗΤΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ – Η ΔΡΑΣΙΣ ΤΩΝ ΚΑΛΟΓΗΡΩΝ ΣΤ’ ΑΝΤΑΡΤΙΚΑ
Ο γνωστός λόφος της Καλλιστράτης επί του οποίου είναι κτισμένο το Μοναστήρι της Ζάβορδας έχει σχήμα κωνικό κι’ είναι γραφικώτατος. Ευρίσκεται στο κέντρον άλλων βουνών και λόφων καταπράσινων, που ή είναι ίσος στ’ ανάστημά των ή λίγο χαμηλότερος, μα με φόβο αντικρύζει στα ΝΔ τη Μπουνάσια, την υψηλότερη κορυφή των Καμβουνιών. Η Μπουνάσια κάμνει εντύπωση κι’ από το ύψος της, μα προπάντων με την δενδρογύμνια της. Είναι το μόνο μέρος που στο πράσινο χαμόγελο των γύρω, αντιτάσσει την ξηρή βλοσυρή του θωριά. Πάνω στα ψηλά εκείνα ύψη έχουν τα καλύβια -γιατί όχι παλάτια- τους οι σαρακατσανέοι, δηλ. βλάχοι νομάδες κτηνοτρόφοι. Πόσο, πιο ευτυχισμένα από μας ζουν οι ακοινώνιστοι αυτοί… Ένας ισχυρισμός κι αυτός για να ξαναγυρίσουμε στην αγκαλιά της φύσης, καταστρέφοντες τις καλωσύνες του πολιτισμού. Μ’ άς ξαναγυρίσουμε στο λόφο μας.
Από τας δυσμάς ακριβώς κατεβαίνει ο Αλιάκμονας και διαγράφοντας σωστό ημικύκλιο γύρω από το λόφο της Καλλιστράτης, χάνεται κατόπιν στις απότομες στροφές, που κάνουν οι βαθειές χαράδρες. Κάτω από το ζαφειρένιο του ουρανού, μέσα στην αποθέωσι του πρασίνου, με τον άγριο Αλιάκμονα, κι όταν μάλιστα από την αγκαλιά του Ολύμπου βλέπεις να πυρπολείται ο ήλιος, ή ν’ αργονεβαίνει το φεγγάρι, νοιώθεις τα νεύρα σου να καλμάρουν, το αίμα σου να φρίττη από ηδονή, και τα στήθια σου να φουσκώνουν από ευωδάτη χαρά, που την κερνάει αχόρταγα η φύση στη γιορτή της, μα και στον άγριο θυμό της.
Εδώ πάνω είναι κτισμένο το Μοναστήρι. Σχήμα τετραγωνικό, γύρω τα κελλιά των καλογήρων καλοφτιαγμένα κι’ επιπλωμένα με λεπτό γούστο, καθώς και τα ιδιαίτερα δωμάτια των επισκεπτών και των της υπηρεσίας. Στο μέσον των η μικρή εκκλησία, με το κωδωνοστάσιο. Η εκκλησία είναι αρχαία, μικρή, ψηλή, σχεδίου βυζαντινού, κι η θωριά της γενικά κάπως μυστηριώδικη. Σε κάποιο μικρό παρεκκλησάκι είναι θαμμένο το σώμα του Αγίου Νικάνορος, ή μάλλον μέρος του σκελετού του, γιατί το κεφάλι του κι’ άλλα μέρη του σκελετού, φυλάσσονται επιμελώς σ’ αργυρές κάσσες, μεταδίδοντας την χάριν του Αγίου. Η αγία κάρα επί παραδείγματι είναι φυλαγμένη σ’ αργυρή ανάλογη κάσσα, φκιασμένη με καλή αυστηρή τέχνη, με πέτρες αξίας, την οποία κάποιος αρχαιολόγος επισκεφθείς την μονήν, εξετίμησε αντί ενάμισυ εκατομμυρίου δραχμών.
Η σκήτη του Αγίου
Ένα απότομο μονοπάτι που οδηγεί στο ποτάμι, βάθους 100 μέτρων με πολλούς ελιγμούς ανάμεσα στα δένδρα μας βγάζει στην εκκλησιά των Ταξιαρχών πούναι στα μισά του δρόμου μεταξύ μοναστηριού και ποταμιού. Εδώ σ’ ένα περιτετοιχισμένο μέρος, χωρίς στέγη είναι ριγμένα ανάκατα όλων των καλογήρων που πέθαναν στο μοναστήρι τα κόκκαλα, με τέτοιο άτακτο τρόπο ώστε αν ποτέ παραστή ανάγκη να πάρουν οι σχωρεμένοι τη γήινη σαρκική υπόστασί τους, θα ψάχνουν άλλος το χέρι κι’ άλλος το πόδι, κι’ όλοι το κεφάλι των. Και μαλλώματα σφοδρότερα Ελλήνων αρχηγών κομμάτων θα ξαναζήσουν…
Αφήνοντας ήσυχα τα’ ανθρώπινα σκέλεθρα που μες περιγελούσαν σαρκαστικά, ακολουθήσαμε ακόμα το μονοπάτι που χανότανε λίγο πιο κάτω. Συρτά συρτά με τη βοήθεια κι’ όλας των χαμηλών δένδρων, κινδυνεύοντες σε κάθε στιγμή να επιχειρήσουμεν το γιγάντιον πήδημα, κατεβήκαμε γεροί κάτω από το ποτάμι. Δύο συμπληγάδες αφίνουν ανενόχλητο το ποτάμι να κατρακυλά. Κάτι πελώριες πέτρες μέσα στο ποτάμι και στην άκρη του, λείες καθώς μοιάζουν σαν μάρμαρα της Πεντέλης. Το τοπίο αυτό σε μαγεύει. Εάν δε σηκώσεις τα μάτια προς το μέρος από όπου κατέβηκες -χωρίς να σκεφθής πως πρόκειται σε λίγο να ξανανεβής- βλέπεις τη σκήτη του Αγίου Νικάνορος. Είναι η σκήτη για την οποίαν πλέκουν χίλιους θρύλλους οι απλοικοί, καθώς είναι η άσβυστη καντήλα κλπ. Το βουνό εδώ είναι ψηλό και απότομο σαν τοίχος. Κάποιος δε τεχνητός τοίχος στην ίδια κατακόρυφο με την πλευρά του βουνού κλήνει την είσοδο στο τεχνητό σπήλαιο της σκήτης, το οποίον ίσως επί των αγώνων της εικονομαχίας ήτο ναός του Αγίου Γεωργίου προ πεντακοσίων δε σχεδόν ετών, αφού επεξετάθηκε προς το βόρειο μέρος του εχρησίμευσεν ως σκήτη του εκ Θεσσαλονίκης μοναχού. Το πως ανέβαινε έως εκεί ο άγιος δεν είναι εξηκρηβωμένον. Πάντως από δύο δοκούς που προεξέχουν συμπεραίνεται πως υπήρχε καρούλι. Σήμερον και η άνοδος είναι εντελώς αδύνατη, μα και η είσοδος, γιατί κλείσθηκε με το θάνατο του Αγίου από τους μαθητάς του καλογήρους.
Ύστερα από την επισταμένη ρωμέϊκη παρατήρησι, κι’ αφού κάναμε το σχετικό μπάνιο στα ορμητικά νερά, σκαρφαλώσαμε σαν τα κατσίκια στην πλαγιά και σε 20 μοναχά λεπτά της ώρας, κάθιδροι τρώγαμε καρπούζι, συντροφιά με τους καλογήρους μιλώντας χίλια δυό, για την Εθνική δράσι του Μοναστηριού στα ανταρτικά, που ήταν αποθήκη πολεμικού υλικού κι΄οι καλόγηροι εθνικοί εργάτες. Πολλά μπορεί να πή κανείς για το μοναστήρι, με τη μικρή του κοινωνία, τους παράξενους τύπους και τα περίεργα, μ’ αυτά μπορούν ν’ αποτελέσουν το θέμα άλλης διήγησης.
Ο γυρισμός. Το μοναστήρι Ζιδανίου
Ύστερα από παραδείσια τριήμερο διαμονή, χωρίς να το θέλουμε, αφήνοντες αχόρταγα τη συμπάθειά μας προς κάθε που συνηθείσαμε, πήραμε τον κατήφορο, μετά εγκάρδιο αποχαιρετισμό με τους καινούργιους μας φίλους, από άλλο πια δρόμο, πιο σύντομο, κι’ ομαλώτερο, μα ασύχναστο, γιατί πρέπει να περάση κανείς να βαφτιστή στα νάματα του Αλιάκμονα, που μη λησμονάτε πως είναι και λίγο πεισματάρης, δυό φορές. Σε μισή ώρα περάσαμε στην απέναντι όχθη του Αλιάκμονα λίγο πιο κάτω από το μέρος που στο ’12 η 5η μεραρχία έστησε πλωτή γέφυρα και πέρασε. Κάμνοντας καινούργιες γνωριμίες μ’ άλλα τοπία, δεν λησμονούσαμε να αγναντεύουμε το στο λόφο της Καλλιστράτης Μοναστήρι, με την υπέροχη όψη του. Τώρα βαδίζουμε στα Χάσια που ως φαίνεται είχε μεγάλες συμπάθειες ο Καπετάν Θεόδωρος, γιατί με λυπημένον ύφος κέντησαν την επιμνημόσυνη δέησί του με τας φράσεις «χάσαμε το κεφάλι μας». Κι’ ασφαλώς το είχαν χαμένο με το να λέν, όσα έλεγαν. Τώρα όμως με τ’ ατέλειωτα τσακώματα διερωτάμαι μήπως είχαν δίκιο, που δεν είμεθα πράγματι άξιοι της ελευθερίας μας, αφού αφίνουμε να μας καθίζουν στο σβέρκο καθένας φιλόδοξος παλληκαράς. Σε λίγο φθάσαμε στο Τρανόβαλτο, κατά το ηλιοβασίλεμα στη Μονή Ζιδανίου.
Μόλις μπήκαμε αντικρύσαμε τον τάφο 7 Σερβιωτών, που τους σκότωσε το αυτοσχέδιο κινητό αποσπασματικό Στρατοδικείο των Γάλλων, για τις αντίθετες πολιτικές τους αρχές. Ο πάτερ Ανάργυρος ο γερο-καλόγηρος της Μονής μας υποδέχεται με ενθουσιασμό. Το μοναστήρι του Ζιδανιού βρίσκεται σε πολύ όμορφο μέρος κι’ είναι αρκετά πλούσιο… μα καμμιά προκοπή. Ένας εβδομηκοντάρης μονάχα καλόγηρος υπάρχει, ο δε ηγούμενος έχει παιδιά και παπαδιά… Μη γελάτε, απλούστατα είναι παπάς διωρισμένος ως ηγούμενος από τον μητροπολίτη Κοζάνης, από τον οποίον και εξαρτώνται τα της μονής, δίκην τσιφλικίου.
Τα χαράμματα διηυθυνόμασταν ανάμεσα από συκιές κι’ αμυγδαλιές με συνεχή κατήφορο προς το ποτάμι. Στο μέρος αυτό η φύση είναι απερίγραπτα σπάταλη σε ομορφάδες. Κάθε απόπειρα περιγραφής αποτελεί μουντζούρα. Νερά άφθονα, δένδρα πανύψηλα σ’ αρμονικές συστοιχίες, λάκκοι, ουρανός κι όλα τα στοιχεία ζωγραφίζουν το όνειρο της φύσης, τις ριγηλές φροντίδες της και σου τραγουδούν τις κρυφές χαρές της. Και το ποτάμι στο μέρος αυτό… στα λεγόμενα αναβρυκά… που θάχη πλάτος 400 μέτρων, θαρρείς πως στέκει …μαγεμμένο, βουβαμμένο από το γύρω πανηγύρι, λες πως παλαίει με θλίψη να ξαπλωθή σε θάλασσα. Όμοια και μείς με παράπονο, με τα πόδια μπρός, με το νού και την καρδιά πίσω, περνούμε τρεις βραχίονες του ποταμού.
…Κοντεύοντες στην Κάλλιανη γυρίζαμε πότε πότε τα μάτια μας σαστισμένοι πίσω… δε θέλαμε, μα τρέχαμε προς την Κοζάνη.
Αφού περάσαμε την Κάλλιανη έχοντες συνεχή ανήφορο αφήναμε δεξιά κι’ αριστερά μας ένα σωρό χωριά. Μα το όραμα του ποταμού στ’ αναβρυκά, μας έδειχνε άσχημα τα γύρω μέρη, και τρέχαμε αμίλητοι μέσα στη ζέστη. Κι’ όταν από μακρυά πρόβαλεν η σιλουέτα της Κοζάνης, ψάχνουμε από τα σακκίδια τις γραβάτες μας… αντίο ελευθερία της εξοχής… οι κρίκοι της εθιμοτυπίας άρχισαν να μας πνίγουν… Και προχωρούσαμε ενώ το δοξάρι της φαντασίας κτυπούσε τις ψυχές μας και στην υπέροχη μελωδία ξεπετιόνταν άλλες νότες, χρυσές εντυπώσεις άσβυστες…
Ι.Γ.»
Τα Αναβρυκά σήμερα
Τα Αναβρυκά χωροταξικά είναι νότια και συνέχεια του πλατανόδασους Ρυμνίου -2,5 έως 4,5χλμ και δεξιά του δρόμου από τη γέφυρα Ρυμνίου προς Ζιδάνι- και αποτελεί παραλίμνιο τμήμα της λίμνης Πολυφύτου, του εξαιρετικού υδροβιότοπου που ξεκινά από τη γέφυρα Ρυμνίου και επεκτείνεται μέχρι το Φράγμα Ιλαρίωνα. Ο χώρος των Αναβρυκών βρίσκεται σε δυο επίπεδα, από τα οποία το τμήμα των πηγών βρίσκεται πάνω από τη στάθμη λειτουργίας της λίμνης και το τμήμα του πλατανόδασους που βρίσκεται κάτω από την τη λειτουργική στάθμη της λίμνης (αυτή την περίοδο η στάθμη της λίμνης έχει υποχωρήσει και το πλατανόδασος δεν είναι υπό κατάκλυση).
Ο χώρος των πηγών αποτελείται από δεκάδες αναβλύζουσες -εξ ου και Αναβρυκά- πηγές γάργαρου νερού, σε -κατά μήκος- απόσταση περίπου 400 μ. μέσα σε πυκνό πλατανόδασος, που αθροιστικά από μικρά ρυάκια, στα λίγα αυτά μέτρα και μέσα σε αντικατοπτρισμούς και φωτοσκιάσεις, κρυστάλλινους ήχους και απαράμιλλες χρωματικές πινελιές της φύσης που οργιάζει, μετασχηματίζονται σε ορμητικό ρέμα που απολήγει στη λίμνη Πολυφύτου.
Στην απόληξη του ρέματος η ΔΕΗ έχει εγκαταστήσει σταθμό μέτρησης της παροχής νερού των πηγών, που -σύμφωνα με πληροφορίες- ελέγχει κατά πόσο οι πηγές θα μπορούσε να είναι σημείο εκτόνωσης υπόγειων διαρροών της λίμνης Ιλαρίωνα του φράγματος, ανάντη του φράγματος.
Εν συντομία το ιστορικό των ενεργειών των τοπικών φορέων, συλλόγων και της Οικολογικής Κίνησης Κοζάνης από το 2004, με δεκάδες δημοσιεύσεις και επαφές, έχει ως εξής:
– Διεκδικήσεις για την εφαρμογή της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) του έργου (νησίδες πρασίνου για την ορνιθοπανίδα του υγροβιότοπου, αποκατάσταση χώρων δανειοθαλάμων από όπου έχουν εξορυχτεί περί τα 8.000.000 m3 αμμοχάλικων για τη δημιουργία του φράγματος Ιλαρίωνα, αποκατάσταση-ανάπλαση παρόχθιων πρανών με φυτεύσεις, λειτουργία βοηθητικής παροχής για τις ανάγκες διατήρησης του υγροβιότοπου και ανταποδοτικά έργα στην ευρύτερη περιοχή [αρδευτικό Καμβουνίων, έργα υποδομής κ.α.]) και πιο ευρύτερα, την κατασκευή πεζογέφυρας στη Ζάβορδα, τη συντήρηση του ασκηταριού Αγίου Νικάνορα κ.α.
– Διαμαρτυρίες για την κοπή των δέντρων του πλατανόδασους και τις ανεξέλεγκτες ιδιωτικές αμμοληψίες.
– Δημοσίευση 3.11.2012 με υπόμνηση στους μελετητές της «Αρχιτεκτονικής Μελέτης Τοπίου και Φυτοκοινωνικής Διαμόρφωσης στην Περιοχή του Ταμιευτήρα καθώς και κατάντη του ΥΗΕ Ιλαρίωνα» Ε.Ε. Χ. ΜΑΡΑΒΕΑΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ που είχαν επισκεφτεί τα Αναβρυκά με εκπροσώπους της δημοτικής αρχής και της ΔΕΗ, «να συμπεριλάβουν και το ονειρικό αυτό τοπίο…». Δυστυχώς στην παρουσίαση της ως άνω αρχιτεκτονικής μελέτης που έγινε στην Αιανή στις 4.6.2013, δεν συμπεριλαμβάνονταν τα Αναβρυκά , πράγμα που επισημάνθηκε από τον τότε δήμαρχο Σερβίων-Βελβεντού Β. Κωνσταντόπουλο, που έθεσε το αίτημα για τροποποίηση της μελέτης, που να συμπεριλαμβάνει επίσης εργασίες ανάπλασης και θέασης στο “Μεγάλο Κριάκουρο” του Φρουρίου και στο “Πάτημα” της Ελάτης.
– Σε ημερίδα-συνάντηση των εταίρων του Ευρωπαϊκού προγράμματος ERCIP European River Corridor Improvement Plans (Σχέδια Βελτίωσης-Ανάπτυξης Παραποτάμιων Περιοχών) που πραγματοποιήθηκε στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας τον Μάρτιο του 2014 εντάσσεται «στο πλαίσιο υλοποίησης και διαχείρισης των υδάτινων πόρων, το τμήμα του ποταμού Αλιάκμονα που βρίσκεται εντός των ορίων του δήμου Σερβίων-Βελβεντού, από τη γέφυρα Ρυμνίου έως και το φράγμα Ιλαρίωνα» (Σ.Σ. Αναβρυκά).
– Η σημερινή δημοτική αρχή φαίνεται να αγνοεί παντελώς την “υπόθεση των Αναβρυκών”.
Ποια τα ουσιαστικά αποτελέσματα από τις παραπάνω διεκδικήσεις; Ελάχιστα!
Απλά θα αναφέρουμε ότι δεν γνωρίζουμε να υλοποιήθηκε καμιά Αρχιτεκτονική Μελέτη Τοπίου στις παρόχθιες περιοχές, οι όγκοι των αμμοχάλικων που περίσσεψαν παραμένουν στη θέση του τους, τα αλυσοπρίονα συνεχίζουν “έργο” τους στο πλατανόδασος, τα ανταποδοτικά έργα στην περιοχή σχεδόν ανύπαρκτα (έγινε μια βελτίωση του δρόμου Ζιδανίου-Τρανοβάλτου και ένα(!) παγκάκι στο “Μεγάλο Κριάκουρο” του Φρουρίου), η πεζογέφυρα στο “θα δούμε”, το αρδευτικό στο “όπου να ‘ναι ξεκινάει ο διαγωνισμός για τις μελέτες”, το πρόγραμμα ERCIP έμεινε “στα χαρτιά”.
Ξεφύγαμε από το θέμα που είναι τα Αναβρυκά -για τα οποία δεν έχει γίνει τίποτε- και προτείνουμε επιγραμματικά:
– Να εξεταστεί από τη ΔΕΗ εκ νέου η ανάπλαση της ονειρικής περιοχής των πηγών των Αναβρυκών, ώστε να δικαιώσουμε τους ύμνους των προ 90ετίας περιηγητών!
Γιώργος Μαστρoγιαννόπουλος
mikrovalto.gr
