της Κατερίνας Μάτσου
Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΗΜΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΤΟΥ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΥ (INTERNATIONAL LITERACY DAY) καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της UNESCO στις 8 Σεπτεμβρίου του 1965, κατά τη διάρκειας της Συνόδου της Τεχεράνης και από το 1966 γιορτάζεται κάθε χρόνο την ημερομηνία αυτή. Σκοπός της είναι να αναδείξει τη σημασία της καταπολέμησης του αναλφαβητισμού για τα άτομα, τις κοινότητες και τις κοινωνίες.
Η εξάλειψη του αναλφαβητισμού είναι ένα από τα πρωταρχικά καθήκοντα του διεθνούς οργανισμού και με αφορμή αυτή την ημέρα διοργανώνονται κάθε χρόνο διάφορες εκδηλώσεις σε όλο τον κόσμο.
Ο Ο.Η.Ε. ορίζει ως αναλφαβητισμό την αδυναμία να διαβάσει ή να γράψει κάποιος μια απλή πρόταση σε οποιαδήποτε γλώσσα. Στον αναπτυσσόμενο κόσμο, ένα στα οκτώ παιδιά δεν παρακολουθεί ούτε καν την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, σύμφωνα με έκθεση των Ηνωμένων Εθνών. Από τα περίπου 75 εκατομμύρια παιδιά στον αναπτυσσόμενο κόσμο, που στερούνται την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, το 55% είναι κορίτσια.
Εκτιμάται ότι 781 εκατομμύρια ενήλικοι παγκοσμίως ζουν χωρίς βασικές ικανότητες αλφαβητισμού, εκ των οποίων το 64%είναι γυναίκες. Επίσης, περίπου 115 εκατομμύρια παιδιά, κυρίως στις φτωχές χώρες της Ασίας και της Υποσαχάρειας Αφρικής, παρά την όποια πρόοδο έχει σημειωθεί σε κάποιες χώρες, όπως η Τανζανία και η Αιθιοπία, δεν έχουν πρόσβαση σε σχολείο και δε μαθαίνουν να διαβάζουν, να γράφουν ή να μετρούν.
Η εκπαιδευτική, επιστημονική και πολιτιστική οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών επισημαίνει ότι τα στοιχεία αυτά, που προέρχονται από επίσημες στατιστικές, υποδεικνύουν ότι ο στόχος του Ο.Η.Ε., να λαμβάνουν όλα τα παιδιά του κόσμου τουλάχιστον πρωτοβάθμια εκπαίδευση μέχρι το 2015 -ο οποίος είχε περιληφθεί και στους Στόχους της Χιλιετίας- δεν θα επιτευχθεί. Οι προβλέψεις για το 2015 δείχνουν ότι στις φτωχότερες χώρες του πλανήτη, τουλάχιστον 29 εκατομμύρια παιδιά –και στην πραγματικότητα πολύ περισσότερα- θα βρίσκονται μακριά από το σχολείο, με χώρες όπως η Νιγηρία και το Πακιστάν να καταγράφουν τις χειρότερες «επιδόσεις». Η UNESCO απέδωσε την κατάσταση στην πολιτική αδιαφορία και στα ελλιπή μέτρα που λαμβάνονται από τις κυβερνήσεις, όσο και στο γεγονός ότι οι πλούσιες χώρες δεν τηρούν τις δεσμεύσεις τους.
Δεν είναι τυχαίο ότι το χάσμα όσον αφορά τις ευκαιρίες στον τομέα της εκπαίδευσης δεν υφίσταται μόνο μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών, αλλά είναι ορατό και στο εσωτερικό των φτωχότερων οικονομιών ανάμεσα σε πιο ευκατάστατες ομάδες του πληθυσμού και στους φτωχούς. «Τα παιδιά στη Βρετανία ή τη Γαλλία έχουν περισσότερες πιθανότητες να πάνε στο Πανεπιστήμιο απ’ ό,τι τα παιδιά στη Δημοκρατία του Νίγηρα ή τη Σενεγάλη να τελειώσουν το Δημοτικό», αναφέρει στην έκθεσή της η UNESCO. Την ίδια ώρα, παιδιά του 20% των φτωχότερων οικογενειών στην Αιθιοπία, το Μάλι και τη Δημοκρατία του Νίγηρα έχουν τρεις φορές λιγότερες πιθανότητες να πάνε στο Δημοτικό από τα παιδιά του 20% των πιο εύπορων οικογενειών. «Οι άνισες ευκαιρίες στην εκπαίδευση πυροδοτούν τη φτώχεια, την πείνα και την παιδική θνησιμότητα και σκιάζουν τις προοπτικές της οικονομικής ανάπτυξης. Γι’ αυτό και οι κυβερνήσεις πρέπει να δράσουν έχοντας περισσότερο την αίσθηση του επείγοντος», δήλωσε χαρακτηριστικά ο γενικός διευθυντής της UNESCO, Koichiro Matsuura.
Στη Ελλάδα αναλφάβητος θεωρείται όποιος δεν έχει ολοκληρώσει τις σπουδές του στο εξατάξιο δημοτικό σχολείο και ένας στους δύο χαρακτηρίζεται ως υποεκπαιδευμένος. Αυτό αποδεικνύει έρευνα του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου. Το ποσοστό των ερωτώμενων που δεν έχει ολοκληρώσει εννέα έτη εκπαίδευσης φτάνει το 44,8%, ενώ όσοι δεν παρακολούθησαν το Δημοτικό ή δεν ολοκλήρωσαν τη φοίτηση σε αυτό είναι το 26,7% του συνόλου.
Το νήμα του αναλφαβητισμού κόβουν οι γυναίκες, καθώς αποτελούν το 73,5% των απόλυτα αναλφάβητων, ενώ στους άντρες το ποσοστό φτάνει το 26,5%. Οι ρίζες του αναλφαβητισμού, επίσης, επεκτείνονται στη φτώχεια και τις βιοποριστικές ανάγκες, στο χάσμα μεταξύ των επαρχιών και των αστικών κέντρων, στην παθολογία του σχολείου και της παροχής παιδείας και σε κάποιες περιπτώσεις σε πολεμικές εχθροπραξίες. Οι πιο ευάλωτες ομάδες ανθρώπων απέναντι στο πρόβλημα του αναλφαβητισμού είναι οι μειονότητες, όπως οι αθίγγανοι και οι μετανάστες.
Τα μεγαλύτερα ποσοστά του φαινομένου συγκεντρώνονται σε αγροτικές ή ημιαστικές περιοχές. Έτσι, η Κεντρική Μακεδονία «χτυπάει» πρωτιά με ποσοστό 58,9% και ακολουθεί η Πελοπόννησος με 57,4%, η Ήπειρος με 56,8% και η Δυτική Ελλάδα με 56,1%. Στην Αθήνα, τα ποσοστά πέφτουν στο 29,9% και στην Θεσσαλονίκη στο 32,1%.
Επίσης, παρατηρείται ότι το φαινόμενο έχει πιο έντονη παρουσία σε συγκεκριμένους εργασιακούς τομείς. Γεωργοί, κτηνοτρόφοι, αλιείς, ανειδίκευτοι εργάτες και τεχνίτες-χειριστές μηχανημάτων παραμένουν υποεκπαιδευμένοι. Ενδιαφέρον, ωστόσο, προκαλεί το γεγονός πως ένα 34,5% των ιδιοκτητών και διευθυντών καταστημάτων και επιχειρήσεων ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.
Καθοριστικό ρόλο για την αναπαραγωγή του φαινομένου διαδραματίζει το οικογενειακό περιβάλλον. Το 86% των ερωτώμενων που δεν έχουν ολοκληρώσει την 9χρονη εκπαίδευση, είχαν πατέρα, ο οποίος παρομοίως δεν πήγε σχολείο.
Οι συνέπειες του αναλφαβητισμού δεν πρέπει να υποτιμώνται. Η υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου, που προάγει το φαινόμενο του αναλφαβητισμού, δεν συνάδει με την πρόοδο και την εξέλιξη του ανθρώπου. Ο αναλφάβητος συχνά απομονώνεται ή νιώθει εσωστρεφής και αποκλεισμένος από κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα και πλημμυρίζεται από συναισθήματα «κατωτερότητας». Επιπλέον, περιορίζεται το φάσμα εργασιών, στο οποίο μπορεί να ανταποκριθεί και δεν είναι λίγες οι φορές που το άτομο εξαρτάται από άλλους. Ο αναλφαβητισμός δεν είναι παρά τροχοπέδη στην ανάπτυξη κάθε τομέα.
Από την έρευνα προκύπτει επιπλέον ότι οι υποεκπαιδευμένοι έχουν πιο αναπτυγμένο το αίσθημα της εθνικότητας και της θρησκείας από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Το 37,5% από τους λειτουργικά αναλφάβητους βλέπει την παρουσία των αλλοδαπών ενοχλητική. Επίσης, αξιολογούν την θρησκεία ως τη μέγιστη αξία, με το συντριπτικό ποσοστό του 95,7% σε σχέση με τις υπόλοιπες αξίες. Την προτίμησή τους δείχνουν με υπεροχή και στην τηλεόραση (92,6%), σε σχέση με τους υπολοίπους. Αντιθέτως, δύο στους τρεις δε διαβάζει ποτέ βιβλία.
Πολύ σημαντική είναι η διαπίστωση πως το 70% σχεδόν των υποεκπαιδευμένων αντιμετωπίζει δυσκολίες στην αυτοεξυπηρέτησή του σε μία τουλάχιστον από ορισμένες απλές καθημερινές δραστηριότητες, όπως κατανόηση οδηγιών χρήσης φαρμάκων, σύνταξη επιστολής και χρήση τηλεφωνικού καταλόγου. Ακόμα, το 46,2% αντιμετωπίζει προβλήματα στην αυτοεξυπηρέτησή του σε σχέση με μία τουλάχιστον από τις εξής Δημόσιες Υπηρεσίες: εφορίες, ασφαλιστικά ταμεία, νοσοκομεία, δήμοι, Ο.Τ.Ε., Δ.Ε.Η., αστυνομία.
Για την καταπολέμηση του προβλήματος, χρειάζεται η ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση τόσο των κρατικών φορέων, όσο και η εξατομικευμένη συνεισφορά. Η απαγόρευση της παιδικής εργασίας θα είναι σωτήρια, όπως και η οικονομική ενίσχυση των ασθενέστερων τάξεων, αλλά και η ενίσχυση ακριτικών και αγροτικών περιοχών. Είναι γεγονός πως η πιο διαδεδομένη αιτία εγκατάλειψης του σχολείου είναι η οικονομική ανέχεια.
Ωστόσο, ενθαρρυντικό στοιχείο για την χώρα μας είναι το γεγονός ότι τα μεγαλύτερα ποσοστά αναλφαβητισμού σημειώνονται σε ανθρώπους μεγάλης ηλικίας. Συγκεκριμένα, το 80,7% των λειτουργικά αναλφάβητων είναι από 65 ετών και πάνω, ενώ τα ποσοστά μειώνονται όσο πηγαίνουμε σε πιο νεαρές ηλικίες, όπως 15 με 24 ετών, όπου το ποσοστό φτάνει το 10,6%.
Κοζάνη, Σεπτέμβριος 2013