31o)Τυρηννοί: «Φρούρια και κάστρα στον Δήμο Εορδαίας» Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου

Η περιοχή της Εορδαίας ή όπως σήμερα λέμε της Πτολεμαΐδας, στους ιστορικούς χρόνους (από το 800 π.χ. και εντεύθεν ) όπως και του όλου Λεκανοπεδίου, εντάσσονταν γεωγραφικά στην Αρχαία Εορδαία.
Έχουν εντοπισθεί σε κωμοπόλεις και τα γύρω χωριά του Λεκανοπεδίου και ειδικότερα του σημερινού δήμου Εορδαίας ,15 κάστρα και φρούρια  που μερικά από αυτά ήταν και Ακροπόλεις μικρών η μεγαλύτερων πολισμάτων* που ανάγονται από την εποχή των Πελασγών έως την Βυζαντινή Εποχή  όπου κατέφευγαν οι κάτοικοι σε περιπτώσεις εμφάνισης εχθρών για να  προστατευθούν.
*Πολίσματα = Μικρές πόλεις  στην αρχαιότητα.
Τα κάστρα εντοπίζονται στις παρυφές των 2 βουνών της περιοχής ,του Βερμίου και του Ασκίου
Στην πρώτη περίπτωση η σκοπιμότητα της ίδρυσης τους , ήταν η προστασία του πληθυσμού από εχθρούς  που θα ερχόταν από την περιοχή της Έδεσσας την αρχαία Βοττιαία (ΠΕ Πέλλας ρίχνοντας βάρος στο στενό που υπήρχε ανάμεσα στο Βόρειο μέρος του Βερμίου και την λίμνης της Βεγορίτιδος, το στενό αυτό έχει σήμερα διευρυνθεί μια και η Βεγορίτιδα μετά το 1955 συρρικνώθηκε λόγω τροφοδοσίας με τα νερά της του υδροηλεκτρικού εργοστάσιου του Άγρα, χάνοντας ένα μεγάλο μέρος της επιφάνειάς  .Από την απέναντι μεριά του λεκανοπεδίου της Πτολεμαΐδας το βάρος ρίχτηκε στην προστασία της Εορδαίας από εισβολείς που θα ερχόταν από την περιοχή της αρχαίας Ελίμειας ή Ορεστίδος
ΚΑΣΤΡΑ ΜΑΥΡΟΠΗΓΗΣ (2) 1ο )ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓ.ΜΑΡΚΟΥ, & 2ο )ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ  ΜΕΓ.ΚΑΣΤΡΟΥ
Η Μαυροπηγή της Εορδαίας ήταν ένας τόπος  που στην αρχαιότητα αναπτύχθηκε μια μεγάλη πολύ ,΄αγνώστου ονόματος μέχρι τώρα ,απόδειξη οι 2 ακροπόλεις που υπήρχαν στους λόφους 1. Του Αγίου Μάρκου και 2 Του Μεγάλου Κάστρου, σε διπλανή δε  θέση, στην θέση ”Ισιώματα ” υπάρχουν αξιόλογα ίχνη για την ύπαρξη πόλεως που κάλυπτε έκταση 500 στρεμμάτων
ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓ.ΜΑΡΚΟΥ
Υπήρχε οχυρωμένη ακρόπολη στο  πετρώδη λόφο του Αγίου Μάρκου
Βρέθηκε νεκροταφείο στις ανασκαφές του 2008-09
Στους πρόποδες του λόφου υπάρχουν ενδείξεις  σύνδεσης με διπλανό λόφο  όπου έχουν βρεθεί  κατάλοιπα ελληνιστικών χρόνων, που καταλάμβαναν  τα ανώτερα προς στην κορυφή πλατώματα με τη μεγαλύτερη επίπεδη έκταση, όπου στην κορυφή  βρισκόταν  και ιερό του Απόλλωνα.

Μ.ΚΑΣΤΡΟ
Δίπλα από τον λόφο του Αγίου Μάρκου ο λόφος  που προαναφέραμε έχει την χαρακτηριστική ονομασία το Μεγάλο  Κάστρο που δηλώνει και εκεί την ύπαρξη φρουρίου .
Υπάρχουν ενδείξεις κατοίκησης του  στην αρχαιότητα.
Ο οικισμός στη θέση Κάστρο, συνδέεται  με τα οικιστικά κατάλοιπα στις θέσεις Παλιάμπελα, Βρύση του Αράπη και Ισιώματα, καθώς και με τα οικιστικά και εργαστηριακά κατάλοιπα στις θέσεις  στις θέσεις Αργόρεμα στους πρόποδες του Αγίου Μάρκου, αποτελώντας την άνω και κάτω πόλη αντίστοιχα, ενώ επιπλέον συνδέεται με την οχυρωμένη ακρόπολη στο διπλανό πετρώδη λόφο του Αγίου Μάρκου, ως μέρη μιας ενιαίας πολιτικά και διοικητικά πόλης.
ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΑΥΡΟΠΗΓΗΣ
Σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα έχουν αναφερθεί από παλιά που περιλαμβάνουν Νομίσματα του  Μ. Αλεξάνδρου και των Ρωμαϊκών χρόνων ,Επιτύμβιες πλάκες, Αγγεία προϊστορικών χρόνων κ.α
Σε νεότερες ανασκαφές   που έγιναν λόγω της εξόρυξης του λιγνίτη έχουν βρεθεί πάρα πολλά που ελπίζουμε σύντομα να μας τα αποκαλύψουν οι αρχαιολόγοι από τα λίγα που   δημοσιευθήκαν στα ΜΜΕ βρέθηκαν :
Τάφοι ανθρώπων με τα ζώα τους ολόγυρά τους εντοπίσθηκαν σε ένα μικρό νεκροταφείο στη θέση Μαύρο Λιθάρι .Επρόκειτο για ενταφιασμούς 11 ανθρώπων και 16 ζώων -άλογα σκύλοι, βοοειδή, χοίρος- τα οποία είχαν τοποθετηθεί περιμετρικά από τις ανθρώπινες ταφές και σε πολύ μικρή απόσταση: Από μισό μέτρο έως 1,30.Η  προϊσταμένη της Λ΄Εφορείας Αρχαιοτήτων Δρ Γεωργία Καραμήτρου – Μεντεσίδη. που είχε τότε  την εποπτεία των ανασκαφών ανεφερε
”Η ιδιαιτερότητα του νεκροταφείου αυτού, που δεν την έχουμε συναντήσει αλλού στην Κοζάνη και τα Γρεβενά έγκειται φυσικά στον ενταφιασμό μεγάλου αριθμού ζώων που συνόδευαν τους νεκρούς. Το έθιμο αυτό σπάνια συναντάται σε ανασκαφές και στα παραδείγματα που γνωρίζουμε είτε πρόκειται για άτομα επιφανή (τύμβοι Θράκης με άρματα που σέρνουν άλογα) είτε για τάφους παιδιών συνήθως με το σκύλο τους»
Η χρονολόγησή τους ανάγεται στον 6ο π. Χ. αιώνα.
Μέσα στους τάφους βρέθηκαν Τα κτερίσματα συμπληρώνονταν από πήλινα αγγεία διαφόρων ειδών (κανθαρόσχημα, πρόχοι, υδρίες, χυτροειδή), τα οποία ήταν τροχήλατα ,κοσμήματα που έφεραν οι νεκροί, όπως οι χάλκινες δίδυμες και μονές περόνες που συγκρατούσαν τα ενδύματά τους. Στις ανδρικές ταφές είναι τοποθετηθεί σιδερένια μαχαιρίδια και αιχμές δοράτων ενώ τρεις γυναίκες έφεραν χάλκινα ενώτια και χάλκινα χέλια στους βραχίονες και στα κάτω άκρα πόδια ,έχει περισυλλεχθεί μεγάλος αριθμός διάσπαρτων αντικειμένων, που σώζονται αποσπασματικά, όπως χάλκινες περόνες, δύο πόρπες από σύρμα και σιδερένια μαχαιρίδια. Κατά την αρχαιολόγο η εικόνα αυτή δείχνει, ότι έχει προηγηθεί, σε άγνωστο χρόνο, διάλυση παρόμοιων ταφών με αυτές που έχουν αποκαλυφθεί όπου υπήρχε γενικευμένος ενταφιασμός ζώων.
Θέσεις με αρχαιολογικά ευρήματα  : Αη- Μάρκος Μαυροπηγής , Ντρέγκης Μαυροπηγής ,Φυλλοτσαΐρι Μαυροπηγής ,Ίσιωμα-Μικρό Λιβάδι Μαυροπηγής, Ισιώματα Ι, Ισιώματα ΙΙ, Βρύση του Αράπη, Παλιάμπελα, Λουλούδια, Αμπελότοπος
ΚΑΣΤΡΟ ΑΣΒΕΣΤΟΠΕΤΡΑΣ
Η Ασβεστόπετρα βρίσκεται Β.Α. του όρους Ασκιού
Έχει αναφερθεί η ύπαρξη ιχνών αρχαίου φρουρίου κοντά στο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία που βρίσκεται στον ομώνυμο λόφο. Χαμηλότερα υπάρχουν ενδείξεις για ύπαρξη πολίσματος
Έχουν βρεθεί  στις περιοχές ”Σκάλα ” και ”Υψώματα”  νομίσματα της εποχής του Φιλίππου, Μ. Αλεξάνδρου, Πτολεμαίου και των Ρωμαίων.
ΚΑΣΤΡΟ ΚΡΥΟΒΡΥΣΗΣ
Στην Κρυόβρυση υπήρχε κάστρο την εποχή του Βυζαντίου ,πολύ κοντά βρισκόταν πόλισμα με 600 σπίτια Έχουν βρεθεί νομίσματα και κεραμικά.
ΚΑΣΤΡΟ ΑΝΑΡΡΑΧΗΣ (2 ) 1.ΚΑΣΤΡΟ ‘’ΚΟΥΛΑ’’ & ΚΑΣΤΡΟ ‘’ΚΑΣΤΡΙ’’
Η Αναρράχη, χωριό στη δυτική Εορδαία και στους ανατολικούς πρόποδες της οροσειράς του Ασκίου όρους, είναι γνωστό από παλιά για τις αρχαιότητες της.
1) Ερείπια 2 κάστρων των Βυζαντινών χρόνων στη θέση «Κα­στρί» και «Κουλά». Η παράδοση φέρει τα κάστρα ως ενωμένα με υπόγεια στοά.
Σ’ αυτά βρέθηκαν Βυζαντινά νομίσματα της εποχής των Κο­μνηνών,αλλα και της
Ρωμαϊκής εποχής ,  τάφοι και σημαντικά ευρήματα με ένταξη από τα αρχαϊκά έως τα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια. Ευρύτερα έχει ανευρεθεί θησαυρός 81 χάλκινων νομισμάτων Φιλίππου Β΄ και Μεγάλου Αλεξάνδρου, ενώ από παλαιότερα είναι γνωστός ο θησαυρός 720 χάλκινων βυζαντινών νομισμάτων. που μεταφέρθηκαν στην αρμόδια αρχαιολογική υπηρεσία Βέροιας.
Το χωριό εκτείνεται σήμερα στους πρόποδες του λόφων της ορο­σειράς του Άσκιου.
Κατά την αρχαία, όμως εποχή βρισκόταν σε άλλη θέση και λεγόταν Δέβρη ή και <<Διόβουρον>>. .
Εξ’ου και το Κάστρο Αναρράχης λέγεται  Κάστρο Δέβρης  βρισκόταν  Πάνω από σημερινή Αναρράχη και Εμπόριο Κοζάνης Στο φρούριο αυτό αναφέρεται και Μεγδάνης  δεσπόζει στα  νότια-νοτιοδυτικά  όπου βρισκόταν και  ο τειχισμένος οικισμός
Το φρούριο  ” ΚΑΣΤΡΙ”  προστάτευε την Εορδαία από την εισβολή από την Ελίμεια  ενδεχόμενα και την Ορεστίδα , παίζοντας το ίδιο ρόλο που έπαιζαν τα φρούρια Ερμακίας , Ασβεστόπετρας και Μαυροπηγής
Από την πλευρά της Ελίμειας τον ίδιο  ρόλο έπαιζαν τα φρούρια Εράτυρας, Πελεκάνου και  Δρυόβουνου Κοζάνης.
ΚΑΣΤΡΟ ΔΡΟΣΕΡΟΥ
Στις υπώρειες του λόφου υπάρχουν τα  ερείπια της αρχαίας  Ακρόπολης, βρέθηκαν κιβωτιόσχημοι τάφοι,πήλινα αγγεία,χρυσό δακτυλίδι
Στην θέση ”κάμπος έχουν βρεθεί κυανόκρανο,θεμέλια κτιρίων, υδραγωγείο.
ΚΑΣΤΡΟ ΕΡΜΑΚΙΑΣ
Πάνω στο λόφο της Ερμακίας υπήρχε παλιά Ακρόπολης και υπολείμματα τειχών.
Ο Μεγδάνης στις αρχές του 19ου αιώνα αναφέρει την ύπαρξη αρχαίας πόλης γράφοντας οι η πόλις έχει ανακαινισθεί από τους Ρωμανούς ”
Εξ’ άλλου η ίδια ονομασία Ερμακία παρέπεμπε σε κάτι τέτοιο μια και Ερμάς ή αρμακάς ή έρμα σημαίνει σωρός λίθων. Αλλά σημαίνει και τόπος οχυρός ,προφυλακτήριον.
Το όνομα της αρχαίας πόλης είναι άγνωστο κάτι συζητήθηκε για Φραγκόρια ή Φραγκασία.
Στην Ερμακία υπάρχει  ένα μικρό αλλά ιδιαίτερα αξιοποιήσιμο σπήλαιο-όπως υπογραμμίζουν οι ειδικοί- μήκους 50 μέτρων, με εντυπωσιακό σπηλαιολογικό διάκοσμο, σταλακτίτες, σταλαγμίτες και τεράστιες σταλαγμιτικές κολώνες, με ύψος που φθάνει μέχρι και τα 6 μέτρα..
Το Σπήλαιο Ερμακιάς , εξερευνήθηκε από την Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία και τον Γιάννη Ιωάννου το 1969
ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΡΥΟΧΩΡΙΟΥ
Στο Καρυοχώρι στην θέση ”Άσπρα χώματα” υπήρχε πόλισμα στην αρχαιότητα.
Βορείως στην θέση Προφήτης Ηλίας βρέθηκε η  Ακρόπολης των προϊστορικών χρονων. Βρέθηκαν στις δυο θέσεις θεμέλια οικιών,πήλινα αγγεία,αρχαίος τάφος,αιχμές δοράτων,χάλκινα αντικείμενα και νομίσματά των Ρωμαϊκών χρόνω
ΚΑΣΤΡΟ ΣΠΗΛΙΑΣ
Β.Α. Του παλιού οικισμού στην θέση ”Καλαί’ υπήρχαν ίχνη αρχαίας Ακροπόλεως.
Στο κέντρο της ακρόπολις είχε κτισθεί εξωκλήσι προς τιμή των Γενεθλίων της Θεοτόκου.
Έχουν βρεθεί θεμέλια οικοδομημάτων και  τειχών και το αρδευτικό δίκτυο της Ακροπόλεως
Ακόμη βρέθηκαν ανάγλυφο της Ρωμαϊκής εποχής που απεικονίζει σκηνή κυνηγίου και φέρει και το όνομα του καλλιτέχνη  ”Αρίστον εποίει”, και όστρακα αγγείων.
Η πόλη που άνηκε η Ακρόπολη βρισκόταν Ν.Α. του χωρίου όπου βρέθηκε και το νεκροταφείο
Βρέθηκαν τα ερείπια του αρχαίου οικισμού, και κάποια άλλα από αρχαία οικοδομή ενσωματώθηκαν στον ναό του Αγ. Δημητρίου που κατασκευάσθηκε στο 20ο αιώνα.
Ακόμη βρέθηκαν νομίσματα της εποχής της δυναστείας των Αντιγονιδών και της Αμφιπόλεως
Στην περιοχή του χωρίου Σπηλιά υπάρχει μεγάλο σπήλαιο δύσκολα προσπελάσιμο. , εξ’ου και το σύγχρονο όνομα της
ΚΑΣΤΡΟ ΚΟΜΝΗΝΩΝ (2) 1.  ΚΑΣΤΡΟ ( Λόφου Δέλτα)  2.ΚΑΣΤΡΟ  (Κωνοειδούς λόφου )
Ίχνη τειχών δύο φρουρίων και αρχαίου οικισμού εντοπίστηκαν στην πε­ριοχή Κομνηνών]
1. . Το πρώτο στο λόφο Δέλτα
Ο λόφος αυτός είναι στις παρυφές του Βερμίου και η έκταση που καλύπτουν τα ερείπια του φρουρίου είναι 125 στρέμματα
2. Το δεύτερο βρίσκεται σε κωνοειδή λόφο νότια του διαμερίσματος.
Καλύπτει μικρότερη έκταση και βρίσκεται στα  νότια του χωρίου
Ανάμεσα στους 2 λόφους περνούσε  αρχαία οδός άγνωστης ονομασίας.
Όλες οι ενδείξεις οδηγούν στην ύπαρξη πολίσματος των Ομηρικών χρόνων
Την ύπαρξη τους μαρτυρούν αντι­κείμενα, που βρέθηκαν παλιότερα, όπως: πίθοι, όστρακα αγγείων, χάλ­κινα νομίσματα, βάση κίονα, διάφορα μάρμαρα από οικοδομές, δύο γυάλινα δαχτυλίδια, μικρή οινοχόη βυζαντινών χρόνων και μαρμάρινο ανάγλυφο, στο οποίο εικονίζεται γυναικεία μορφή με χιτώνα, με περι­κεφαλαία, δόρυ κι ασπίδα.
Στην κορυφή του βουνού «Μαύρο Πουλί» βρίσκεται μικρή σπηλιά, που φέρνει το όνομα «Κρύπτη του Καρά – Αλή».
ΚΑΣΤΡΟ ΜΕΣΟΒΟΥΝΟΥ
Στην θέση που σήμερα βρίσκεται το Μεσόβουνο υπήρχε αρχαίος οικισμός.
Στην θέση ”Γαλά” υπάρχουν ίχνη  φρουρίου που κατόπτευε την διάβαση του στενωπού των Κομνηνών .
Στο παρελθόν έχει βρεθεί άγαλμα ενός παιδιού ακέφαλον που ανήκε στην εποχή των Ρωμαίων και πιστεύεται ότι είναι αντίγραφον παλαιότερου αγάλματος.
ΚΑΣΤΡΑ ΠΥΡΓΩΝ  (2) 1ον  ΚΑΣΤΡΟ ΑΝΑΣΣΑΣ (Σήμερα Ακρόπολης)  2ον ΚΑΣΤΡΟ ΑΝΝΙΤΣΗΣ  .(Κάστρο χαμηλότερου λόφου)
Υπήρχαν 2 σημαντικά οχυρά που έλεγχαν την είσοδο του δρόμου που ερχόταν από την Κάτω Μακεδονία .
1 Το πρώτο σε ένα ύψωμα που περικλειόταν από 2 χειμάρρους, εκεί βρισκόταν και η σημαντικότερη Ακρόπολη της διπλανής πόλης και φέρει σήμερα την ονομασία ‘’Μητρόπολης’’ Παλιότερη είχε  ονομασία Κάστρο της  Αννίτσας  .
2. Νοτιότερα σε ένα μικρο λόφο υπάρχουν τα ίχνη ενός ακόμη φρουρίου που στους Ρωμαϊκούς χρόνους επόπτευε την διάβαση της αρχαίας Εγνατίας οδού
Ει χει ενδιαφέρον το γεγονός ότι αν κάποιος για χρόνια έκανε αναζήτηση για τα Πελασγικά τείχη στο διαδίκτυο η φωτογραφία που εμφανιζόταν μαζί με το σχετικό κείμενο ήταν από τους Πύργους Εορδαίας

Για τους Πύργους ή την Κατράνιτσα όπως λεγόταν παλιότερα θα αναφερθούμε εκτενώς στην επόμενη δημοσίευση μας, μια και κατά την άποψη του Μαργαρίτη Δήμτσα που έζησε από τα μέσα του 19ου αιώνα και εντεύθεν και που ήταν διαπρεπής εκπαιδευτικός, φιλόλογος, ιστορικός και συγγραφέας ) που έγραψε πολλά   βιβλία  μεταξύ των οποίων και η   Γεωγραφία της Μακεδονίας {1870 η Κατράνιτσα ήταν η αρχαία πόλη  Εορδαία που ήταν πρωτεύουσα του βασιλείου των Εορδών και εξαφανίσθηκε τον  3ο αιώνα π.Χ.
Περίπου δηλαδή την εποχή που εξαφανίσθηκε και η αρχαία πόλη Τύρισσα που βρισκόταν στην θέση της Κοζάνης

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.