Ο Ιερός Προσκυνηματικός Ναός των Αγίων Αναργύρων είναι, όπως ο Άγιος Δημήτριος κι ο Άγιος Αθανάσιος, ένας από τους αρχαιότερους ναούς της Κοζάνης.
Σύμφωνα με τις υπάρχουσες μαρτυρίες ο πρώτος μικρός ναός στη μνήμη των Αγίων Αναργύρων θεμελιώθηκε το 1612, μαζί με κρήνη (το νερό αναβλύζει από τα θεμέλια του ναού) και νεκροταφείο (γεγονός που επιβεβαιώνεται και από την επιθυμία του Χαρίση Τράντα να ταφή στο νεκροταφείο αυτό, όπως και τελικά συνέβη) στον ίδιο με σήμερα τόπο, σε μία περιοχή κατάφυτη τότε από καρυδιές.
Για μερικά χρόνια μάλιστα ήταν μοναστήρι κι έτσι λειτούργησε μέχρι το 1650, οπότε στην περιοχή εγκαταστάθηκαν καταδιωκόμενοι Έλληνες, περίπου 80 οικογένειες, από την Κορυτσά της Αλβανίας. Ανάμεσα τους κι ο Δήμαρχος Κορυτσάς Καρατζέτζιος.
Το 1815, επί αρχιεπισκοπίας Βενιαμίν και μετά από χοτζέτι (= άδεια) του Αλή πασά, ο ναός ανακαινίζεται εκ βάθρων και παίρνει πλέον τις οριστικές, σημερινές του διαστάσεις, ενώ το 1896 σε απογραφή της περιουσίας των εκκλησιών της πόλης, ο ναός βρέθηκε να έχει 2 αλώνια βόρεια της εκκλησίας, 1 αλώνι στην τοποθεσία Κεραμαργιό και 1 φούρνο δίπλα στην οικία του Γ. Ρεπανά. Ωστόσο, εκτός από τα 2 αλώνια στη βόρεια πλευρά της εκκλησίας, για την κυριότητα των οποίων ο ιερός ναός ήταν για αρκετό καιρό σε αντιδικία με το Δήμο Κοζάνης, τα υπόλοιπα περιουσιακά στοιχεία, που στην απογραφή αυτή αναφέρονται, ούτε ξέρουμε που βρισκόταν, ούτε τι απέγιναν. (Όπως ο Ιωάννης Δημόπουλος στο βιβλίο του Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά αναφέρει: «Αμφισβητήθηκε η κυριότητά τους (εννοείται των 2 αυτών στρεμμάτων) από το Δήμο Κοζάνης που ήθελε να τα οικειοποιηθεί, πήγε η υπόθεση στα δικαστήρια και με την 305/1971 απόφαση του Πρωτοδικείου και την 202/1972 απόφαση του Εφετείου Λαρίσης, η εκκλησία δικαιώθηκε. Στη συνέχεια ολόκληρος αυτός ο χώρος των αλωνίων εκ 5 στρεμμάτων περίπου δόθηκε στο Δημόσιο αντί του συμβολικού ποσού των 1.497.440 … και κτίσθηκε Δημοτικό Σχολείο. Τα χρήματα που πήρε η εκκλησία διατέθηκαν για την οικοδόμηση του κτιρίου της «ΔΙΑΚΟΝΙΑΣ ΤΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ»). Το 1858 χτίστηκε στη νότια πλευρά της εκκλησίας κι ανατολικά του νάρθηκα το παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας και το 1885 ανεγέρθηκε το κωδωνοστάσιο του ναού.
Το 1948 ο ιερός ναός παραχωρήθηκε στη Χ.Ε.Ν. για να χρησιμοποιεί τα έσοδα του για τους σκοπούς της. Όταν ατόνησε η λειτουργία της Χ.Ε.Ν., ο ναός συνέχισε να λειτουργεί ως προσκυνηματικός, όπως και μέχρι σήμερα συνεχίζει. Το 1952-1955 κατασκευάστηκε ο γυναικωνίτης και ανοίχτηκαν τα δυτικά παράθυρα και ο νάρθηκας της εκκλησίας.
Την ημέρα της γιορτής των Αγίων Αναργύρων (1 Ιουλίου), αλλά και στη δεύτερη γιορτή της εκκλησίας (1 Νοεμβρίου) πλήθος κόσμου απ’ όλο το νομό κατακλύζει το ναό και πολλοί απ’ αυτούς διανυκτερεύουν εκεί, κάποιοι και μέσα στην εκκλησία, άλλοι στο παραπλήσιο οικοτροφείο, ενώ παλιότερα σύμφωνα μ’ ένα θρησκευτικό έθιμο στους προσκυνητές από την επαρχία προσφερόταν και γεύμα.
Η ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΡΟ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ
Ένα παλαιότατο εικόνισμα των Αγίων Αναργύρων, που συνδέεται άμεσα με την εκκλησία, μεγέθους 2 περίπου μέτρων, βρέθηκε στην πηγή, στην οποία κυλούσε το νερό που ανάβλυζε και αναβλύζει από τα θεμέλια της εκκλησίας. Εκεί το βρήκε ένας επιστάτης του Δήμαρχου Καρατζέτζιου, ψάχνοντας να βρει έναν από τους οδηγούς τράγους του κοπαδιού, που είχε ξεμακρύνει. Ήταν μάλιστα τόση η έκπληξή του που νόμισε ότι μέσα στο νερό υπήρχαν ζωντανοί άνθρωποι, δεν πρόσεξε καν ότι επρόκειτο για εικόνα κι ότι από πάνω υπήρχε εκκλησία και μ’ αυτή την πεποίθηση ζήτησε τη βοήθεια του αφεντικού και των συντρόφων του. Μόνο όταν το ανέσυραν ανακάλυψαν τι ακριβώς είναι, για ν’ αποτελέσει από τότε περιουσιακό στοιχείο της οικογένειας Καρατζέτζιου. Η εικόνα ήταν κρυμμένη μέσα στην πηγή, πιθανόν από κάποιο τέχνασμα των επιτρόπων της εκκλησίας, που θέλησαν με τον τρόπο αυτό να την προστατέψουν από ληστρικές επιδρομές και λεηλασίες, που η πόλη υφίστατο συχνά από άτακτους ληστές τα χρόνια εκείνα. Για να αποδειχθεί τελικά η πιο σοφή επιλογή.
Το εικόνισμα πρέπει να έχει κατασκευαστεί λίγα μόνο χρόνια πριν την άφιξη στην Κοζάνη των προσφύγων από την Κορυτσά κι αν και το πιο λογικό θα ήταν σήμερα να κοσμεί την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων ή ίσως κάποια άλλη εκκλησία ή κάποιο ίδρυμα της πόλης (π.χ. Λαογραφικό Μουσείο ή Μητρόπολη), η εικόνα παραμένει μέχρι σήμερα στην ιδιοκτησία των απογόνων της οικογένειας Καρατζέτζιου, ασφαλισμένη για 10 εκατομμύρια (μάλλον εννοούνται δραχμές). (Για το συγκεκριμένο ζήτημα έχει κάνει συχνές παρεμβάσεις και αναφορές μέσω του τοπικού Τύπου ο γνωστός Κοζανίτης έμπορος κος Λάζαρος Ασημόπουλος).
ΤΟ ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ
Στην αυλή της εκκλησίας των Αγίων Αναργύρων υπήρχε, από τα χρόνια του μεσοπολέμου ακόμα, κάποιο κτίσμα σε μορφή μοναστηριακών κελιών, όπου κατά το 1937-1938 λειτουργούσε Ιερατική Προπαρασκευαστική Σχολή και κατά τα χρόνια 1947-1948 Εκκλησιαστικό Φροντιστήριο. Το οίκημα εκείνο, από απροσεξία, κάηκε κι ο χώρος έμεινε από τότε κενός. Αυτός ο χώρος επιλέχτηκε για το χτίσιμο οικοτροφείου για τους μαθητές από τα τριγύρω χωριά, που μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και την ομαλοποίηση της πολιτικής κατάστασης, άρχισαν να έρχονται μαζικά στην πόλη για τη συνέχιση των σπουδών τους. Το οικοτροφείο άρχισε να χτίζεται το 1952-1953 με την επιμέλεια του ιερέως Κωνσταντίνου Γαζή και ως το 1956 είχε περατωθεί το ισόγειο και ο πρώτος όροφος με 30 ως 40 κρεβάτια και το 1958, επί Μητροπολίτου Διονυσίου, προστέθηκε ένας όροφος ακόμα. Στους μαθητές παρέχονταν στέγη, θέρμανση και διατροφή, αλλά και βοήθεια στη μελέτη τους στα αναγνωστήρια του ιδρύματος. Η λειτουργία του οικοτροφείου διακόπηκε το 1982-1983, όταν πλέον όλα τα τριγύρω από την πόλη χωριά απέκτησαν γυμνάσια, αλλά και τακτική συγκοινωνία με την πρωτεύουσα του νομού κι από τότε στεγάζεται εκεί δωρεάν ο Εθνικός Οργανισμός Πρόνοιας, αλλά και τα γραφεία διαφόρων άλλων συλλόγων της πόλης.
Οι Άγιοι Ανάργυροι ήταν πάντα από τους πιο αγαπητούς άγιους στην Κοζάνη και ο ναός τους, σε μία από τις «αρχαίες» γειτονιές της πόλης, μία εκκλησία στενά συνδεδεμένη με τη ζωή τους την ίδια.
της Κατερίνας Μ. Μάτσου
Lena
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.Λάζαρου Ασημόπουλου. Το ιστορικό ενός εικονίσματος των Αγίων Αναργύρων που πρέπει να επιστραφεί στη φυσική του θέση, στον ομώνυμο ναό στην Κοζάνη. ΚΟΖΑΝΗ, 28 Φεβρουαρίου 2006, σελ: 6.
2.Ιωάννου Δ. Δημόπουλου. Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά. Εκδ: Ιεράς Μητρόπολις Κοζάνης. Κοζάνη : 1994.
3.Ελευθερουδάκη Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Ελευθερουδάκης Α.Ε. Αθήνα : 1927.
4.Ημερολόγιον 2005 Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης. Εκδ: Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης. Κοζάνη : 2004.
5.Παναγ. Ν. Λιούφη δ.φ. Ιστορία της Κοζάνης. Εκδ: ΙΩΑΝ. ΒΑΡΤΣΟΥ. Αθήνα : 1924.
6.Μαλλιάρης-Παιδεία. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Μαλλιάρης-Παιδεία / Πήγασος Εκδοτική Α.Ε. Θεσσαλονίκη : 2005.
7.Μιχ. Παπακωνσταντίνου. Μια βορειοελληνική πόλη στην Τουρκοκρατία-Ιστορία της Κοζάνης (1400-1912). Εκδ: ΕΣΤΊΑ. Αθήνα : 1992.
8.Του ιδίου. Σύντομη ιστορία της Κοζάνης. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ «ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ» 1961, τόμος 2ος, σελ: 47-64. Κοζάνη : 1961.
9.ΠΑΠΥΡΟΣ – ΛΑΡΟΥΣ – ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Πάπυρος. Αθήνα : 1996.
Παράκληση προς τους αναγνώστες: Αν στο παραπάνω κείμενο εντοπίσατε κάποιο λάθος ή κάποια παράλειψη, θα παρακαλούσα θερμά να μου την επισημάνετε. Η συνεχής διόρθωση και ανανέωση των κειμένων είναι αναγκαία για την ορθότερη και πληρέστερη καταγραφή της ιστορίας των εκκλησιών της πόλης μας.