Το Λαογραφικό Μουσείο Κοζάνης καθώς και το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα έχουν αναπτύξει μια δυναμική πολιτισμική παρουσία και λειτουργία με τη συνεχή φροντίδα των ανθρώπων του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών. Τα δυο αυτά μουσεία και περισσότερο το Λαογραφικό της Κοζάνης παρέχουν την ευκαιρία σε κάθε δημότη – πολίτη να γνωρίσει την ιστορική διαδρομή της Κοζάνης και της περιοχής γενικότερα και πληροφορούν για τα έθιμα και λαογραφικά στοιχεία που διαμόρφωσαν την ιδιαίτερη φυσιογνωμία των ανθρώπων από τους οποίους προερχόμαστε. Ακριβώς αυτές οι λειτουργίες του Λαογραφικού Μουσείου Κοζάνης έχουν εδραιώσει την πεποίθηση σε όλους τους πολίτες της Κοζάνης και της ευρύτερης περιοχής, ότι αυτό είναι το ‘’δικό μας’’ μουσείο. Ανήκει ηθικά, ιστορικά και πολιτισμικά σε όλους τους πολίτες, οι οποίοι δικαιούνται να νοιώθουν υπερήφανοι για τη λειτουργία του, αλλά και να ανησυχούν για το μέλλον του.
Το διάστημα των δύο τελευταίων μηνών έχει ενταθεί ένας δημόσιος διάλογος μεταξύ αρμοδίων για τα προβλήματα και το μέλλον και των δυο μουσείων. Η τοπική κοινωνία παρακολουθεί, ίσως αμήχανη και μάλλον απληροφόρητη τη συζήτηση που γίνεται, διαισθανόμενη πλέον ότι υπάρχει σοβαρό πρόβλημα με τα μουσεία, τέτοιου μάλιστα μεγέθους, που οι περισσότερο απαισιόδοξοι φοβούνται ότι η πόλη μας και όλη η Δυτική Μακεδονία απειλείται από τον κίνδυνο να ανασταλεί η λειτουργία του λαογραφικού μας μουσείου και να οδηγηθεί σε μαρασμό ή και οριστικό κλείσιμο το πολιτισμικό στολίδι και καύχημα της πόλης μας.
Το λαογραφικό μουσείο έχει δεχθεί 700.000 επισκέπτες τα τελευταία τριάντα χρόνια. Ο αριθμός αυτός δείχνει ότι η απήχηση και λάμψη του μουσείου έχει ξεπεράσει τα όρια της Κοζάνης και της Δυτικής Μακεδονίας. Αποτελεί έπαινο για όσους ανθρώπους ένωσαν τις δυνάμεις τους στην προσπάθεια να στηθεί, να οργανωθεί και να ανοίξει τις πύλες του σε κάθε πολίτη, ενώ παράλληλα δημιουργεί αυξημένη ευθύνη σε όλους [ πολίτες και δημόσιους φορείς] προκειμένου να διατηρηθεί σε υψηλά επίπεδα λειτουργίας και επισκεψιμότητας.
Η ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΑΥΤΟΔΙΟΚΗΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ‘’ ΚΟΖΑΝΗ – ΤΟΠΟΣ ΝΑ ΖΕΙΣ’’ η οποία συμμετέχει στο δημοτικό συμβούλιο του Δήμου Κοζάνης, παρακολουθεί με ενδιαφέρον τις τελευταίες εξελίξεις και τον προβληματισμό για τα θέματα του μουσείου, ακριβώς γιατί πιστεύουμε ότι οφείλουμε να νοιαζόμαστε για την τύχη του, χωρίς βέβαια να παραγνωρίζουμε τον ρόλο και την ευθύνη του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών για τη λειτουργία του μουσείου. Στην προσπάθειά μας να αντιληφθούμε όσο γίνεται βαθύτερα τα ζητήματα του μουσείου, συναντηθήκαμε αρχικά με τον πρόεδρό του, συμμετείχαμε στη γενική συνέλευση του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών που πραγματοποιήθηκε στις 31-1-2011, ενώ αργότερα επισκεφθήκαμε τον αντιδήμαρχο του Δήμου Κοζάνης, προκειμένου να ανιχνεύσουμε την πολιτική θέση και φιλοσοφία του Δήμου [ αν έχει διαμορφωθεί] για τα ζητήματα του μουσείου.
Λάβαμε υπόψη το δημόσιο διάλογο που ακολούθησε στον τοπικό τύπο και τηλεόραση και αφού συζητήσαμε αναλυτικά και σφαιρικά τα ζητήματα που ανέκυψαν γύρω από το μουσείο, αισθανόμαστε την υποχρέωση έναντι της τοπικής κοινωνίας και της ιστορικής – πολιτισμικής σπουδαιότητας του μουσείου να εκφράσουμε δημόσια πλέον τους προβληματισμούς και ανησυχίες μας, σε μια προσπάθεια να συμβάλλουμε στο δημόσιο διάλογο και να συνεισφέρουμε στην επίλυση των ορατών πλέον προβλημάτων του μουσείου.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ :
Α. Οι επισκέπτες του μουσείου μειώνονται σταθερά τα τελευταία χρόνια, ενώ παράλληλα το ωράριο λειτουργίας του περιορίζεται.
Β. Τα λειτουργικά έξοδα αυξάνονται και δεν καλύπτονται από τα έσοδα, απόλυτα λογικό, αφού ο αριθμός των επισκεπτών που πληρώνουν εισιτήριο μειώνεται.
Γ. Η ανάγκη συντήρησης των εκθεμάτων είναι κάτι περισσότερο από επιτακτική. Σύμφωνα με τον ίδιο τον πρόεδρο του μουσείου, ορισμένα εκθέματα αγγίζουν το όριο της ολοσχερούς καταστροφής [ υφασμάτινες στολές, ξύλινα κειμήλια κλπ. ]
Δ. Η ανάγκη συντήρησης και εκσυγχρονισμού του κτιρίου που στεγάζει το λαογραφικό μουσείο δεν επιτρέπει περαιτέρω αναβολή. Ενόψει μάλιστα πολεοδομικών παρατυπιών, όπως η αλλαγή χρήσης του υπογείου σε αποθήκη των εκθεμάτων, επιβάλλεται η άμεση κινητοποίηση για την τακτοποίησή τους, για να αποφευχθεί οποιοδήποτε εμπόδιο σε μελλοντική χρηματοδότηση του μουσείου λόγω παρανομιών του κτιρίου.
Ε. Η ελλιπής χρηματοδότηση και η συσσώρευση χρεών οδήγησαν προσωρινά το καλοκαίρι του 2010 στην απόπειρα αναστολής λειτουργίας. Η καταβολή από μέρους του Δήμου Κοζάνης χρηματικού ποσού απέτρεψε προσωρινά το κλείσιμο του μουσείου, ωστόσο βραχυπρόθεσμα και μόνο βοήθησε, αφού το πρόβλημα παραμένει.
ΣΤ. Σύμφωνα με μια προμελέτη που συντάχθηκε το κόστος για τη συντήρηση εκθεμάτων και κτιρίου, όπου στεγάζεται το λαογραφικό μουσείο, ανέρχεται σε 2.500.000 €, ποσό που ίσως και να μην επαρκέσει για το σύνολο των αναγκών συντήρησης. Υπάρχει μια αδικαιολόγητη αισιοδοξία από την πλευρά του Δ.Σ. του Συνδέσμου – σύμφωνα με το πνεύμα του προέδρου – ότι τα χρήματα αυτά έχουν εξασφαλισθεί, υπό την προϋπόθεση ότι θα ενταχθεί η μελέτη στο ΕΣΠΑ με φορέα υλοποίησης τον Δήμο Κοζάνης. Όμως οι οριστικές μελέτες δεν έχουν ακόμη συνταχθεί, δεν είναι δηλαδή ώριμες, αλλά και αν συνταχθούν δεν μπορούν να εγγυηθούν από μόνες τους τη χρηματοδότηση, αφού όπως αντιλαμβάνονται όσοι έχουν εμπειρία από την πορεία χρηματοδότησης τέτοιων έργων, θα πρέπει να συντρέξουν πολλές άλλες προϋποθέσεις για την τελική ένταξη του έργου και την απορρόφηση των χρημάτων. Ας κρατάμε μικρό καλάθι. Ερωτήματα : Έχει κανείς λάβει υπόψη ότι οι πολεοδομικές παραβάσεις του κτιρίου του λαογραφικού [ που αναφέρθηκαν πιο πάνω] μπορούν να εμποδίσουν την ένταξη του έργου στο ΕΣΠΑ ή σε άλλα χρηματοδοτικά προγράμματα ; Πως είναι δυνατό ένα τέτοιο έργο να εμφανίζει τον Δήμο Κοζάνης ως φορέα διαχείρισης – υλοποίησης και ο ίδιος ο Δήμος ούτε να συμμετέχει στο Δ.Σ. του Συνδέσμου, αλλά ούτε και να έχει επίσημη θέση για την μελέτη αυτή ;
Ζ. Ιδιοκτησιακό. Η μεγάλη πτέρυγα του λαογραφικού μουσείου ανήκει στην κυριότητα του Δήμου Κοζάνης. Φαίνεται να έχει παραχωρηθεί η χρήση του στο Σύνδεσμο με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου πριν 35 χρόνια. Από τότε μέχρι σήμερα το μουσείο μεγάλωσε, απέκτησε πλούτο εκθεμάτων, διευρύνθηκε και λειτουργεί ουσιαστικά σε ακίνητο του Δήμου Κοζάνης. Η στέγαση του μουσείου όμως σε ξένο ακίνητο περιορίζει την οργανωτική ανεξαρτησία του. Η λειτουργία του εξαρτάται από τη διαρκή συναίνεση του Δημοτικού Συμβουλίου . Τι θα γίνει αν ένας δανειστής του Δήμου Κοζάνης, αφού εκδώσει δικαστική απόφαση κατά του Δήμου προχωρήσει σε κατάσχεση του κτιρίου του μουσείου και προχωρήσει σε αναγκαστικό πλειστηριασμό; Από την άλλη πλευρά το μακεδονικό μουσείο [ ως κτίριο] έχει αναγερθεί σε έκταση ιδιοκτησίας του Αγροτικού Πιστωτικού Συνεταιρισμού Χρωμίου. Προφανώς ο αποβιώσας πρόεδρος του Συνδέσμου με προφορικές μόνο δεσμεύσεις απέσπασε την συναίνεση των ιδιοκτητών και πέτυχε να δώσει οντότητα κτιριακή και εκθεματική στο μουσείο, ουσιαστικά όμως έκτισε σε ξένη γη.
ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ : Το μουσείο [λαογραφικό – μακεδονικό] αντιμετωπίζει σοβαρό οικονομικό πρόβλημα τόσο για την κάλυψη των λειτουργικών εξόδων του, όσο και για την ανάγκη συντήρησης του κτιρίου [ λαογραφικό ] και εκθεμάτων. Δευτερεύοντα αλλά όχι ασήμαντα προβλήματα είναι οι πολεοδομικές παραβάσεις του κτιρίου του λαογραφικού, το ιδιοκτησιακό και των δύο μουσείων που ως ξένα κτίρια εμποδίζουν την οργανωτική ανεξαρτησία του μουσείου και την αυτοτελή του πορεία.
ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ της 31-1-2011
Τα παραπάνω πιεστικά προβλήματα του μουσείου αναμέναμε να συζητηθούν στη γενική συνέλευση του Συνδέσμου της 31-1-2011. Ο πρόεδρος όμως πρόταξε ως σπουδαιότερο το ζήτημα σύστασης ιδρύματος που θα αποσπάσει από το Σύνδεσμο τη λειτουργία των δύο μουσείων [ λαογραφικό – μακεδονικό], ζήτησε μάλιστα να προαποφασίσει η συνέλευση τη σύσταση ιδρύματος και ύστερα να τροποποιηθεί το σχετικό άρθρο του καταστατικού. Χωρίς να γίνει από το Δ.Σ. του Συνδέσμου καμιά αναλυτική εισήγηση για την κατάσταση και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το μουσείο, δόθηκε ο λόγος σε δικηγόρο εξ Αθηνών [ φαίνεται ότι δεν έχουμε νομικούς στην Κοζάνη] να επιχειρηματολογήσει υπέρ του ιδρύματος για το μουσείο. Η συνέλευση δικαιολογημένα παρέπεμψε το θέμα για το μέλλον προκειμένου να μελετηθεί καλλίτερα και να ερευνηθούν και άλλες βιώσιμες λύσεις και στη συνέχεια περιορίστηκε σε τροποποιήσεις του καταστατικού δευτερεύουσας σημασίας, πλην της απάλειψης του όρου που προέβλεπε ως σκοπό του Συνδέσμου τη συλλογή αρχαιοτήτων, σκοπός που εμπόδιζε εδώ και χρόνια την αποδοχή του μουσείου από το Υπουργείο Πολιτισμού και το Ελληνικό Δημόσιο, αφού η συλλογή αρχαιοτήτων δεν μπορεί να είναι νόμιμη από ιδιώτη ή νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, όπως είναι ο Σύνδεσμος. Με λίγα λόγια κατά τη συνέλευση της 31-1-2011 του Συνδέσμου κανένα ουσιώδες και φλέγον πρόβλημα του μουσείου δεν αντιμετωπίσθηκε, όπως αυτά τουλάχιστο αναφέρθηκαν πιο πάνω. Τα περισσότερα μέλη του Συνδέσμου έδειχναν να έχουν άγνοια για την κατάσταση του μουσείου και παρέμειναν απληροφόρητα, ακόμα και μετά το τέλος της συνέλευσης.
ΑΙΤΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ – ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
Φαίνεται ότι έχουν διαφανεί τα σημαντικότερα των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το μουσείο, χωρίς να αποκλείονται και άλλα. Το οικονομικό, η ανάγκη συντήρησης κτιρίου και εκθεμάτων, ιδιοκτησιακό, προκρίνονται ως πρωτεύοντα. Εύκολα παρατηρεί κανείς ότι όλα αυτά δεν γεννήθηκαν σε μια νύχτα. Είναι προβλήματα που προϋπήρχαν και με το πέρασμα του χρόνου διογκώθηκαν εκρηκτικά. Ποιος είχε το κύριο λόγο και ευθύνη για την αντιμετώπισή τους; Πριν από όλους το Διοικητικό Συμβούλιο του Συνδέσμου και βέβαια τα μέλη του. Το μουσείο φθίνει τα τελευταία πέντε χρόνια. Τι μέτρα πάρθηκαν για το αδιέξοδο που επέρχονταν; Υπήρχε οικονομικός προγραμματισμός και λογιστικός έλεγχος; Πως φτάσαμε το καλοκαίρι του 2010 στο κλείσιμο του μουσείου λόγω οικονομικών; Η φθορά των εκθεμάτων και η ανάγκη συντήρησής τους, όπως και του κτιρίου, δεν προκύπτουν από τη μια μέρα στην άλλη. Όσοι είχαν την ευθύνη του μουσείου, όφειλαν να γνωρίζουν τις ειδικές συνθήκες που απαιτούνται για τα εκθέματα. Αν δεν το γνώριζαν, αποδεικνύονται εκ των υστέρων από ευεργέτες σε καταστροφείς του. Πότε έγινε αντιληπτό ότι αν δεν παρθούν μέτρα συντήρησης τα εκθέματα θα καταστραφούν; Το Δ.Σ ενημέρωσε έγκαιρα τα μέλη του Συνδέσμου για τα ζητήματα αυτά; Λέγεται ότι όσο ζούσε ο αποβιώσας πρόεδρος όλα λειτουργούσαν καλά. Μήπως η προσωποκεντρική λειτουργία του μουσείου γέννησε τα σημερινά προβλήματα;
Όπως προαναφέρθηκε, το μουσείο έχει ξεπεράσει σε λάμψη και πολιτισμική προσφορά, αλλά και σε πολιτιστικό συμβολισμό τα όρια της Κοζάνης και της Δυτικής Μακεδονίας. Η σπουδαιότητα αυτή δεν μπορεί να αφήνει αδιάφορες τις δημόσιες αρχές. Η ενίσχυση των πολιτισμικών δράσεων συνδέεται άρρηκτα με την πρόοδο των κοινωνιών. Όταν ένα μουσείο πεθαίνει, θα πρέπει όλοι μας να ανησυχούμε. Που ήταν και που είναι όλα αυτά τα χρόνια οι δημόσιοι φορείς; Ο Δήμος Κοζάνης και η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση προσέφεραν τακτικά στήριξη, αλλά το σημερινό αδιέξοδο αποδεικνύει ότι ήταν το λιγότερο που μπορούσαν να κάνουν.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Θα μπορούσε να υποστηρίξει κάποιος ότι το όλο θέμα ανήκει μόνο στο Σύνδεσμο και δεν νομιμοποιείται κανείς άλλος να ασχοληθεί. Αυτό όμως που αντιπροσωπεύει το μουσείο στο διηνεκές, ξεπερνά τα όρια και δικαιοδοσίες ενός νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου, δηλαδή του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών. Το μουσείο, τόσο το λαογραφικό όσο και το μακεδονικό, είναι υπόθεση όλων μας. Ο Δήμος Κοζάνης και η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας πρέπει να αναλάβουν ενεργό ρόλο, όχι μόνο στην αντιμετώπιση των σημερινών οξυμένων προβλημάτων, αλλά κυρίως στην μελλοντική οργάνωση και αναβάθμιση του μουσείου. Οι φράσεις που εκστομίζονται από εκπροσώπους των δημοσίων φορέων όπως ‘’ εμείς θα είμαστε δίπλα στο μουσείο αν χρειαστεί βοήθεια’’ συνιστούν υποκρισία και λαϊκισμό. Δίπλα στο μουσείο βρισκόμαστε όλοι μας, αλλά αυτό οδεύει στην καταστροφή.
Η τοπική κοινωνία και οι δημόσιες αρχές θα πρέπει πρώτιστα να απαντήσουν αν το ζήτημα του μουσείου δημιουργεί ευθύνες για όλους ή είναι υπόθεση μόνο του Συνδέσμου. Εμείς ως αυτοδιοικητική κίνηση ‘’ Κοζάνη – Τόπος να ζεις’’ επειδή αντιλαμβανόμαστε το μουσείο ως κύριο πολιτισμικό χώρο του Δήμου και της Δυτικής Μακεδονίας, προκρίνουμε την πρώτη επιλογή.
Ο δημόσιος διάλογος για το μουσείο ξεκίνησε. Προτείνουμε:
1. Η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και ο Δήμος Κοζάνης πρέπει να αναλάβουν καίριο και ηγετικό ρόλο στη διάσωση και αναδιοργάνωση του μουσείου .
2. Ο Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών να αναλάβει νέες πρωτοβουλίες και να θέσει στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου με ειλικρίνεια τα πραγματικά προβλήματα του μουσείου.
3. Τα προβλήματα πρέπει να ιεραρχηθούν και να βρεθούν λύσεις μακροχρόνιες.
4. Πρέπει να συγκροτηθεί ομάδα ή επιτροπή ειδικών η οποία θα μελετήσει και σύντομα θα δώσει εναλλακτικές επιλογές για κάθε ζήτημα του μουσείου. Θαυματοποιοί που εμφανίζονται ξαφνικά ισχυριζόμενοι ότι η μετατροπή του μουσείου σε « ίδρυμα» θα το σώσει, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με επιφύλαξη.
5. Η τοπική κοινωνία θα πρέπει να παρακολουθεί και να συμμετέχει στο δημόσιο διάλογο.
Ένα ζωντανό λαογραφικό – μακεδονικό μουσείο στην περιφέρειά μας τιμά τον κάθε δημότη – πολίτη και δικαιώνει τους κόπους όλων [ιδιώτες και δημόσιους φορείς] που πασχίζουν για την κοινωνική πρόοδο. Ένα μουσείο που φθίνει, θα πρέπει να μας κάνει να σκύβουμε το κεφάλι από ντροπή.
Κοζάνη 24-1-2010
ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ‘’ ΚΟΖΑΝΗ – ΤΟΠΟΣ ΝΑ ΖΕΙΣ’’