Σταύρου Π.Καπλάνογλου
Περιδιαβαίνοντας την Ελληνική μυθολογία πέσαμε και σε ένα όνομα, ενός όχι ιδιαίτερα γνωστού θεού των αρχαίων Ελλήνων. Ένα θεό που μπορεί να έχει σχέση με την παράδοση και τα έθιμα της Κοζάνης αλλά και ολόκληρης της Δ.Μακεδονίας τον «Καδμίλο τον Ερμή εν Τυρρηνία»
Στον δραματικό μονόλογο «Αλεξάνδρα» έγραψε ο τραγικός ποιητής Λυκόφρων ο Χαλκιδεύς (4οs π.Χ. αιών),που περιέχει 1.474 ιαμβικούς στίχους και με την προφητεία της Κασσάνδρας, της κόρης του βασιλιά Πριάμου για τα δεινά της Τροίας, περιέχει μια φράση που έχει ως εξής:
” Καδμίλος, ο Ερμής εν Τυρρηνία Ερμού δε υιός και …”
Αποσπάσματα βιβλίων του 19ου αιώνος έχουν ως εξής
‘1. ‘Licofrón, Ludwig Bachmann – 1830
”γαμβροκτόνον ραίσοντα πενθεροφθόροις βουλαίς ανάγνοις, άς ο Καδμίλου γόνος … Βουλεύμαάιν ακαθάρτοις – Καδμίλος, ο Ερμής εν Τυρρηνία Ερμού δε υιός και …”
2 .Ludwig Bachmann – 1828
”ούτινος τον πάππον Πέλοπα εν σιαγόσιν – ή Δημήτηρ από Έννης πόληος … 162 βουλεύμασιν ακαθάρτοις – Καδμίλος, ο Ερμής εν Τυρρηνία Ερμού δε υιός και …
3. Lycophron, Gottlob Ludwig Ernst Bachmann – 1830
Βουλεύμασιν ακαθάρτοις – Καδμίλος, ο Ερμής εν Τυρρηνία Ερμού δε υιός και Μυρτούς της Αμάζονος ο Μυρκοις- ο Ερμού Μύρτιλος (sic) , εκαλείτο δε ούτως ο
4. Henri Estienne – 1841 (Λεξικό )
Καδίσκοι, σίπυα, εις α τα ιερά ετίθεσαν, και τα αγγεία, εις α τάς ψήφους έφερον. … Καδμίλος ο Ερμής εν Τυρρηνία. Unde corrigendum quod apud Νonnum Dion. 4, 88 … Ερμής, etc, et Κίβαλος, διάκονος, Utrumque flagitiose detortum ex Κάδμιλος
Αναζητήσαμε στην βιβλιογραφία τον θεό Καδμίλο και μάθαμε ότι:
ΚΑΔΜΙΛΟΣ Ο ΕΡΜΗΣ ΕΝ ΤΥΡΡΗΝΙΑ
Ήταν ένα μυθολογικό πρόσωπο, ένας από τους Καβείρους και μάλιστα ο γενάρχης τους.Τον ταύτιζαν με και θεό της γονιμότητας τον θεό Ερμή.
Σύμφωνα με τον Ακουσίλαο τον Αργείο, ήταν γιος της Καβειρούς και του Ήφαιστου και πατέρας των τριών Καβείρων, που απέκτησαν τρεις κόρες, τις Καβειρίδες.
Σύμφωνα όμως με τον Διονυσόδωρο, ο Καδμίλος ήταν το ίδιο πρόσωπο με τον Ερμή.
Η ταύτιση αυτή επιβεβαιώθηκε και από άλλους αρχαίους συγγραφείς, όπως ο Καλλίμαχος και ο Στράβων.
Σύζυγος ήταν η Αξίερος που κάποιοι την ταύτιζαν με την θεά Δήμητρα
Ορισμένοι μελετητές αναγνωρίζουν τις παραστάσεις του Καδμίλου Ερμή σε αναθηματικά ανάγλυφα της Κυβέλης, που βρέθηκαν στη Σαμοθράκη, και στην περίφημη ζωφόρο του βωμού της Περγάμου (μουσείο του Βερολίνου).
Από κάποιους άλλους θεωρείται ότι ήταν ο αδερφός των Καβείρων που δολοφονήθηκε από τα 2 αδέρφια και θάφτηκε δυτικά του Ολύμπου (Για την περίπτωση αυτή θα αναφερθούμε στην αμέσως επόμενη δημοσίευση )
ΑΞΙΕΡΟΣ Η ΣΥΖYΓΟΣ ΤΟΥ ΚΑΔΜΙΛΟΥ
Η Αξίερος ήταν αρχαία Θρακική θεότητα , δαίμονας, της Ελληνικής μυθολογίας μία από τους Καβείρους.
Στην Θράκη και στην Σαμοθράκη λατρευόταν σαν θεά της γονιμότητας , που ταυτιζόταν στην υπόλοιπη Ελλάδα με την Δήμητρα , και μαζί με τους υπόλοιπους Κάβειρους θεωρούνταν προστάτης των ναυτικών και όσων ταξίδευαν με πλοία. Η Αξίερος ήταν το κεντρικό πρόσωπο στην λατρεία των Καβείρων, αποκαλούνταν και μεγάλη μητέρα, και τα χαρακτηριστικά έμοιαζαν με της Κυβέλης . Σύζυγος ήταν ο Καδμίλος θεός και αυτός της γονιμότητας που ταυτίζεται με τον Ερμή.
ΟΙ KΑΒΕΙΡΟΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΚΑΔΜΙΛΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΞΙΕΡΟΥ & Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΦΩΤΙΑ
Οι Κάβειροι είναι χθόνιες θεότητες Πελασγικής προέλευσης.
Οι Κάβειροι είναι συλλογικό όνομα μιας ομάδας θεοτήτων της αρχαίας Ελληνικής θρησκείας έχουν Ελληνική προέλευση, είναι οι καίοντες , οι δαίμονες οι οποίοι είναι παιδιά του Ηφαίστου.
Οι κάτοικοι της Λήμνου, της Ίμβρου και της Σαμοθράκης ταύτιζαν τους Κάβειρους με τον Πρωτέα, ο οποίος προσωποποιούσε την θάλασσα και το «ηφαιστειώδες πυρ» του οποίου κύρια θεότητα είναι ο Ήφαιστος.
Οι Κάβειροι ταυτίζονται πολλές φορές με τους Κορύβαντες και ο Πλάτωνας, συμφωνεί, γράφοντας, “όμοιοι με τους Κορύβαντες, που χορεύουν μόνο σαν έξαλλοι ”.
Οι Κάβειροι σχετίζονται άμεσα με δύο είδη φωτιάς: Την ανεξέλεγκτη – αδάμαστη φωτιά των ηφαιστείων, και την ελεγχόμενη φωτιά την φωτιά, η οποία στην υπηρεσία του ανθρώπου γίνεται φίλος και σύμμαχος στην κατεργασία των μετάλλων, στην πρόοδο, στον πολιτισμό.
Οι Πελασγοί , ιδρυτές της λατρείας των Κάβειρων, στηρίζουν τα πρώτα στοιχεία της λατρείας τους στην πυρολατρεία.
Ένα σημαντικό σήμερα δρώμενο που έλκει την καταγωγή του , από την πυρολατρία αυτής της περιόδου, είναι και η Πυροβασία (Αναστενάρια), η οποία με έντονα Διονυσιακά στοιχεία τα οποία προστέθηκαν, έφτασε μέχρι τις μέρες μας- όπως θεωρούμε ότι είναι το άναμμα από τις φωτιάς στις μέρες μας , που γίνεται στο τέλος και τις αρχές του καινούργιου χρόνου στην περιοχή μας και στις απόκριες συμπεριλαμβανόμενων και των φανών της Κοζάνης.
Ο Προμηθέας μαζί με τον γιο του Αιτναίο λατρευόταν ως Κάβειροι στην Βοιωτία μία περιοχή στην οποία όπως είναι γνωστό εγκαταστάθηκαν Πελασγοί.
Ο Προμηθέας ως γνωστόν σχετίζεται με την φωτιά την οποία κλέβει από τους Θεούς και παραδίδει στους ανθρώπους, αλλά και το όνομα του υιού του Αιτναίου παραπέμπει στο ηφαίστειο Αίτνα της Σικελίας και στο «ηφαιστειώδες πυρ».
ΚΑΒΕΙΡΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ
Τα Καβείρια Μυστήρια σχετίζονται με την λατρεία των Κάβειρων . Είχαν μεγάλη εμβέλεια και σ” αυτά μπορούσαν να συμμετέχουν άνθρωποι χωρίς διάκριση φυλής, κοινωνικής τάξης και φύλου
Είχαν 4 στάδια. Αυτά ήταν:
1)Καθαρμός,-εξομολόγηση
2) Παράδοση της τελετής- μύηση
3)Εποπτεία
4) Ανάδεση στεφάνων
Κατά την διάρκεια έναρξης του πρώτου σταδίου και προκειμένου να μυηθεί κάποιος στα μυστήρια έπρεπε να προετοιμασθεί να εξομολογηθεί, έτσι ώστε η ψυχή του να είναι καθαρή για όλα τα στάδια της μύησης.
Υπήρχε ειδικός ιερέας, κάτι σαν τον σημερινό εξομολόγο, στη χριστιανική θρησκεία που έδινε συγχώρηση για όλες τις αμαρτίες εφόσον ο λουόμενος ζητούσε ειλικρινή συγχώρεση.
Αυτός λεγόταν Κόης, ο οποίος μαζί με μια άλλη ιέρεια, την Λουτροφόρα αποφάσιζαν αν κάποιος είναι άξιος ή όχι.
Αν κάποιος θεωρείτο άξιος μπορούσε να προσέλθει για μύηση σε μια τελετή, που γινόταν ορισμένη εποχή και κρατούσε 9 ημέρες και νύχτες, με αναμμένες δάδες και παρουσία άλλων μυημένων ατόμων
Τον τοποθετούσαν σε ένα θρόνο [θρονιασμένος]και γύρω του οι συμμετέχοντες στην τελετή χόρευαν
Μετά από τον θρονισμό τον οδηγούσαν στο άβατο, όπου δεν μπορούσε να μπει άλλος εκτός από τα μέλη.
*ΟΙ ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΕΙΣ : Οι μεταμφιέσεις, που στην αρχαιότητα γινόταν γιατί πίστευαν ότι κάποια μαγική δύναμη θα βοηθήσει τη γη να βλαστήσει, μαζί με τη βοήθεια των χορών και των πηδημάτων πάνω από τη φωτιά, με σκοπό να εξευμενίσουν τα κακά πνεύματα.ασσε από πολλούς κίνδυνους
. Στο χέρι του έβαζαν και ένα δακτυλίδι για να δείξουν την σχέση του με την μεγάλη θεά Κυβέλη.
ΟΙ ΠΙΘΑΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΒΕΙΡΙΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ ΜΕ ΤΟΥΣ ΦΑΝΟΥΣ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ – ΤΙΣ ΦΩΤΙΕΣ ΣΤΗΝ ΔΥΤ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ & ΤΙΣ ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
* Η ΦΩΤΙΑ :Απ’ ότι φαίνεται, στα Καβείρια μυστήρια υπήρχε η λατρεία της φωτιάς.
Το σημαντικότερο γεγονός στα Καβείρια ήταν η γιορτή της πορφυρίας, όπου ζωντάνευε η ανακάλυψη της φωτιάς. που όπως θέλει η παράδοση έγινε στη Λήμνο, όπου τα μυστήρια είχαν τον πρώτο λόγο σε σχέση με άλλες εκδηλώσεις.
Και σήμερα η φωτιά, στις εκδηλώσεις της πρωτοχρονιάς και των απόκρεω πρωταρχικό ρόλο, χωρίς φυσικά να υπάρχει λατρεία θρησκευτικού τύπου, που έχει πλέον εκμηδενιστεί.
* ΟΙ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ &ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ : Οι εκδηλώσεις και τα τραγούδια γύρω από τη φωτιά, τη σημερινή εποχή χαρακτηρίζονται από την αθυροστομία, που έχει να κάνει με τη γενετήσια πράξη. Τα μουσικά όργανα που συμμετέχουν σε αυτή και οι χοροί, παραπέμπουν στην αρχαιότητα.
*ΟΙ ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΕΙΣ : Οι μεταμφίεσεις, που στην αρχαιότητα γινόταν γιατί πίστευαν ότι κάποια μαγική δύναμη θα βοηθήσει τη γη να βλαστήσει, μαζί με τη βοήθεια των χορών και των πηδημάτων πάνω από τη φωτιά, με σκοπό να εξευμενίσουν τα κακά πνεύματα.
* Η ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΝΘΡΩΠΩΝ-ΖΩΩΝ ΚΑΙ ΦΥΤΩΝ : Η λατρεία της Κυβέλης και του Διονύσου έχει να κάνει με την γονιμότητα. Η μύηση στα Καβείρια Μυστήρια εστιαζόταν περισσότερο στα θέματα που αφορούσαν τη γέννηση της ζωής, παρά στο θάνατο, όπως συνέβαινε στα Ελευσίνια Μυστήρια. Ο Ηρόδοτος, στη λατρεία των Καβείρων ταυτίζει το ιθυφαλλικό Ερμή των Πελασγών , με τους Καβείρους.
* ΤΟ ΚΡΑΣΙ :Σήμερα σε όλες, σχεδόν, τις εκδηλώσεις με τη φωτιά, το κρασί ρέει άφθονο, οι άνθρωποι γλεντούν, ξεχνούν για λίγο τα προβλήματά τους και διώχνουν το άγχος, γεγονός που δρα ευεργετικά στην ψυχική τους ηρεμία. Κάτι ανάλογο συνέβαινε και στις Διονυσιακές εκδηλώσεις, που γινόταν προς τιμή του Διονύσου. Οινοποσία, ανεμελιά και κέφι, μακριά από σκέψεις και προβληματισμούς για το θάνατο, αλλά επικέντρωση στη ζωή και στην απόλυτη ευδαιμονία. Όσοι μυούνταν στα μυστήρια των Καβείρων, έλεγαν πως αποκτούσαν τη δύναμη να αποφεύγουν τους κινδύνους, να πετυχαίνουν στις πιο αβέβαιες προσπάθειες και να νικούν τους εχθρούς.
* Η ΚΟΚΚΙΝΗ ΖΩΝΗ ΣΤΗΝ ΜΕΣΗ: Σε ένα στάδιο κατά την μύηση των νέων μελών στα Καβείρια μυστήρια, στον Καθαρμό , έβαζαν το κεφάλι του μυούμενου ένα στεφάνι ελιάς και γύρω από την κοιλιά μια κόκκινη λωρίδα, που θα τον προφύλασσε από κάθε κίνδυνο.
Είναι χαρακτηριστικό το κόκκινο ζωνάρι, που φορούν σήμερα όλοι οι άντρες, που συμμετέχουν στις εκδηλώσεις των φανών στην Κοζάνη, αλλά το ίδιο συμβαίνει και με τους αναστενάρηδες που έχουν στην μέση τους την κόκκινη ζώνη
* Η ΣΥΝΤΑΥΤΙΣΗ ΤΟΥ ΑΝΑΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΤΟΤΕ: Το πρώτο άναμμα της φωτιάς στην Φλώρινα, γίνεται όταν αρχίζει η μέρα να μεγαλώνει, λίγο πριν τα Χριστούγεννα, έθιμο που προφανώς μεταφέρεται από την αρχαιότητα, και γινόταν την ίδια εποχή. Οι αρχαίοι άναβαν φωτιά για να φύγουν πιο γρήγορα οι μικρές ημέρες και να έλθουν οι μακρότερες, που θα βοηθούσαν στην αναβλάστηση της γης και την γονιμότητα. Ήθελαν, έτσι, ο θεός του ήλιου Απόλλωνας να φέγγει περισσότερο χρόνο και η φωτιά βοηθούσε σ’ αυτό. Άλλωστε και οι φανοί στην Κοζάνη άναβαν, μέχρι το 1860 ,τις ίδιες μέρες.
ΦΩΤΙΕΣ ΣΤΗΝ Δ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Στο Αμύνταιο ανάβουν φωτιά της Αγίας Βαρβάρας 4/12 το όνομα ” Μπαμπάρια ”
Στις 23 και 24 Δεκεμβρίου οι κάτοικοι της Φλώρινας ανάβουν φωτιές με το όνομα ” μπουμπούνες”και το ίδιο κανουν τις ίδιες μέρες και οι κάτοικοι της Καστοριάς ,το όνομα των εκδηλώσεων ” Ρουγκουσάρια-Μπουμπούνες”
Τις μέρες των Χριστουγέννων στην Σιάτιστα έχουν τις ” Κλαδαριές ”
Στο Άργος Ορεστικό αποκριά σημαίνει «Παλιαπούλες». και ανάβουν και φωτιές
Οι φανοί της Κοζάνης την τελευταία Κυριακή της αποκριάς είναι άλλη μια εκδήλωση που εντάσσεται σε ότι απέμεινε από την αρχαιότητα στις γιορτές που αφορούσαν την λατρεία της φωτιάς.
,Υ.Γ.
Στις επόμενες δημοσιεύσεις Η αδελφοκτονία των Καβείρων.Η μεταφορά και η ταφή του νεκρού αδελφού Δυτικά του Ολύμπου και η διάδοση της Διονυσιακής λατρείας στην Τυρρηνία . Στοιχεία και ευρήματα για την λατρεία του Διονύσου και της Κυβέλης στην Δ.Μακεδονία