Ο λιγνίτης αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτημα για την περιοχή μας και στήριξε την ανάπτυξη της χώρας για δυο γενιές. Πλέον οι πολιτικοί υπερφορολόγησαν το λιγνίτη, προκειμένου είτε να καίμε όλο και περισσότερο το 100% εισαγόμενο φυσικό αέριο είτε να εισάγουμε ηλεκτρισμό. Για όσους δεν το ξέρουν, ο μετά το 2012 περιορισμός της αξιοποίησης του Ελληνικού λιγνίτη είχε ως «λαμπρό» αποτέλεσμα να εισάγουμε πλέον σταθερά το 20% του ηλεκτρισμού απ’ το λιγνίτη Σκοπιανών & Βούλγαρων, ακόμα κι απ’ το κάρβουνο των Τούρκων. Ακόμα χειρότερα, η τωρινή κυβέρνηση εξήγγειλε μια αψυχολόγητα βίαιη απολιγνιτοποίηση για το 2023, χωρίς το παραμικρό σχέδιο για το τι θα αντικαταστήσει την οικονομική δραστηριότητα της λιγνιτικής βιομηχανίας.
Η λιγνιτική βιομηχανία είναι πολύ σημαντική στο ΑΕΠ της Δυτικής Μακεδονίας κι είναι πολύ δύσκολο έως αδύνατο να αντικατασταθεί από μόνο μια δραστηριότητα, πρέπει να αντικατασταθεί με διάφορες άλλες βιομηχανίες. Για να πορευθούμε ως περιοχή πρέπει να «χτίσουμε» στα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα: έχουμε τεράστια βιομηχανική υποδομή σε ορυχεία και ΑΗΣ, ασύγκριτα ισχυρό δίκτυο ηλεκτροδότησης, πολύ μεγάλες εκτάσεις «καθαρές» από αρχαιολογικές ανασκαφές, εύκολη σύνδεση μέσω της Εγνατίας με τα λιμάνια Θεσσαλονίκης και Ηγουμενίτσας, σιδηροδρομική σύνδεση στην Πτολεμαΐδα, και, κυρίως, ένα πολύ καλά τεχνικά καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό, ακόμα και Πολυτεχνική Σχολή με βιομηχανικό σχεδιασμό έχουμε. Θα είναι ένα ακόμα λάθος αν τα υφιστάμενα βιομηχανικά οικόπεδα σκεπαστούν με φωτοβολταϊκά, όταν υπάρχουν ατελείωτες στέγες για το σκοπό αυτό: στην Αυστραλία έχουν ήδη πάνω από 10GW φωτοβολταϊκά σε στέγες! Ας δούμε λοιπόν κάποιες συγκεκριμένες προτάσεις:
- Μετασκευή παλαιών λιγνιτικών μονάδων σε μονάδες φυσικού αερίου
Ο λιγνίτης είναι ορυκτός πόρος, κάποια στιγμή θα τελείωνε στην περιοχή, αλλά σήμερα υπάρχει ακόμα αρκετός. Ήταν πάντως Ιανουάριος 2003 όταν είχα προτείνει δημόσια η περιοχή να φροντίσει έγκαιρα ώστε στη μεταλιγνιτική εποχή να μετασκευαστούν οι λιγνιτικές μονάδες, όταν ολοκληρώνουν τον κύκλο τους, σε μονάδες φυσικού αερίου, αντί να μας μείνουν «βιομηχανικά μνημεία», σαν την ΑΕΒΑΛ και τον ΑΗΣ Πτολεμαΐδας. Τότε είχε ολοκληρωθεί η χωροθέτηση του αγωγού αερίου ITGI νότια και πολύ κοντά στον ΑΗΣ Αγίου Δημητρίου, εύκολα θα μπορούσε να γίνει διακλάδωση για τους λιγνιτικούς ΑΗΣ. Η πρόταση απέσπασε πολλά συγχαρητήρια, μαζί κι από πολιτευτή που μετέπειτα υπουργοποιήθηκε, αλλά είδαμε τη Στερεά Ελλάδα να γεμίζει μονάδες αερίου και το αέριο να μην έρχεται ποτέ εδώ. Οι πολιτευτές της περιοχής έχουν άλλωστε διακριθεί για την αναποτελεσματικότητά τους, τουλάχιστον τα τελευταία 25 χρόνια. Τα Βαλκάνια ηλεκτροδοτούνται κυρίως από λιγνίτη και θα έχουν μεγάλη ανάγκη από μη λιγνιτικό ρεύμα, πολύ περισσότερο αν τυχόν κλείσει κάποιο πυρηνικό Βουλγαρίας ή Ρουμανίας. Αφού οι πολιτικοί μας θέλουν ν’ αντικαταστήσουν τον εγχώριο λιγνίτη με φυσικό αέριο, γιατί να μην πουλάμε ρεύμα από αέριο και στα Βαλκάνια ή την Ιταλία;
- Μονάδα παραγωγής ξηρού λιγνίτη
Το 2007 η ΔΕΗ ανήγγειλε πρόθεση κατασκευής της νέας λιγνιτικής μονάδας Πτολεμαΐδα 5. Όταν οριστικοποιήθηκαν η χωροθέτηση και τα μεγέθη, το 2012 πρότεινα, τόσο δημόσια όσο και υπηρεσιακά στη ΔΕΗ, δίπλα στη νέα μονάδα να κατασκευαστεί μονάδα παραγωγής ξηρού λιγνίτη. Το ξηραντήριο θα αντικαθιστούσε πρακτικά την παλιά ΛΙΠΤΟΛ και θα άνοιγε το δρόμο για τις εξωηλεκτρικές χρήσεις του λιγνίτη, π.χ. ως αναγωγικό μέσο στις μεταλλουργίες. Δεν είναι μεγάλο έργο, αλλά μπορεί να διατηρήσει ένα ελάχιστο επίπεδο λιγνιτικής δραστηριότητας, βοηθώντας στην εξομάλυνση του χρόνου κλεισίματος των ορυχείων. Η μονάδα Πτολεμαΐδα 5 μπαίνει στην τελική της φάση, αλλά ξηραντήριο δεν έγινε. Πρόκειται για επένδυση που μπορεί να γίνει και τώρα, είτε απ’ τη ΔΕΗ είτε απ’ την Περιφέρεια, με χρήματα του Τοπικού Πόρου. Για να γίνει μια επένδυση, πέρα απ’ την ιδέα και τα χρήματα χρειάζονται και άνθρωποι που να ενδιαφέρονται και να μπορούν να φέρουν αποτελέσματα. Υπάρχουν;
- Πρόγραμμα συναρμολόγησης και κατασκευής ηλεκτρικών δικύκλων («παπιά»)
Την προηγούμενη δεκαετία ο τότε Δήμαρχος Πτολεμαΐδας οραματίστηκε στην ΑΕΒΑΛ Δίκτυο Κατασκευής Ηλεκτρικών Οχημάτων, αλλά αυτό δεν προχώρησε ποτέ. Τον Ιανουάριο 2015, στην έκθεση CES του Λας Βέγκας των ΗΠΑ, μια Ταϊβανέζικη εταιρεία παρουσίασε μια πρωτοποριακή ηλεκτρική μοτοσυκλέτα-«παπί», με ελαφρύ αλουμινένιο σασί και εύκολα εναλλασσόμενες μπαταρίες λιθίου. Με μια αρχική επένδυση 100 εκατ. δολαρίων έστησε εργοστάσιο κι ένα δίκτυο παρόμοιο με τα ηλεκτρικά πατίνια που βλέπουμε στη Θεσσαλονίκη. Ένα μήνα μετά παρόμοια προϊόντα παρουσίασαν Ινδικές εταιρείες, καθώς η πολυάνθρωπη Ασία είναι μια τεράστια αγορά για δίκυκλα. Η εξέλιξη της ιστορίας του Ελληνικού αυτοκινήτου ΡΟΝΥ δείχνει πως ηλεκτρικά αυτοκίνητα δεν θα κατασκευάσουμε ως χώρα, (άλλωστε, με την παρούσα τεχνολογία μπαταριών, αυτά μειονεκτούν σαφώς σε σχέση με τη διαθεσιμότητα και την αυτονομία των οχημάτων με κινητήρα εσωτερικής καύσης). Αλλά τα ηλεκτρικά δίκυκλα-«παπιά» χρησιμοποιούνται σε μικρές αποστάσεις και σ’ ένα τέτοιο προϊόν δεν είναι απαραίτητο να κυριαρχήσει κανείς στην αγορά, ένα μικρό μερίδιο μιας τεράστιας αγοράς είναι αρκετό. Παγκοσμίως πρωτοπόρα στην ηλεκτροκίνηση είναι η Κίνα, θέλει να επεκταθεί στην Ευρώπη με το πρόγραμμα για το «Νέο Δρόμο του Μεταξιού» (One Belt, one Road), θα μπορούσε λοιπόν σε συνεργασία με Κινεζική εταιρεία να στηθεί στην περιοχή μας ένα πρόγραμμα αρχικά συναρμολόγησης και στη συνέχεια κατασκευής ηλεκτρικών δικύκλων, καταρχήν για τα νησιά και τα μεγάλα αστικά κέντρα.
Την άνοιξη του 2015 παρουσίασα την ιδέα στον τότε Περιφερειάρχη, που την είδε θετικά, για ένα κοινό πρόγραμμα της Περιφέρειας και της ΔΕΗ, σε συνεργασία με κάποια Κινεζική εταιρεία, η οποία θα συνεισέφερε τεχνογνωσία, δίκτυα προμηθευτών/πωλητών, κλπ. Με πολύ κόπο έφθασα την πρόταση και στον τότε Πρόεδρο της ΔΕΗ, που επίσης την είδε θετικά. Ο τότε συνεργάτης του ωστόσο ζήτησε έτοιμο επιχειρησιακό σχέδιο και η ιδέα κόλλησε. Η γιορτή της ΔΕΗ για τα «60 χρόνια Ορυχεία» το 2016 στο Κλειστό της Λευκόβρυσης ήταν ευκαιρία για να συναντηθούμε σε κοινό χώρο με τον Περιφερειάρχη και τον Πρόεδρο της ΔΕΗ κι εκεί υπήρξε συναντίληψη για να προχωρήσει η ιδέα. Στο σκέλος της χρηματοδότησης είπαν πως η Περιφέρεια θα μπορούσε να συνεισφέρει με 10 εκατομμύρια ευρώ, η ΔΕΗ μπορούσε να συνεισφέρει 50 εκατομμύρια και θα αναζητούσαμε συνεργάτη, ενδεχομένως και σε Ελληνικό βιομηχανικό όμιλο. Μετά τη «συνάντηση της Λευκόβρυσης» προέκυψε νέος σύμβουλος από πλευράς Προέδρου ΔΕΗ, με τον οποίο επισκεφθήκαμε εκπρόσωπο στο ΕλληνοΚινεζικό Επιμελητήριο για να συζητήσουμε το ενδεχόμενο ενδιαφέροντος Κινέζου κατασκευαστή. Ατυχώς ο νέος σύμβουλος γρήγορα αποχώρησε απ’ τη ΔΕΗ.
Την ίδια περίοδο ένας νέος Έλληνας μηχανικός παρουσίασε στη Λέσβο, και το Μάρτιο 2017 σε έκθεση τεχνολογίας στο Γκάζι, ένα ενισχυμένο ηλεκτρικό ποδήλατο, με σκοπό να μεταφέρει κοφίνια με ελιές απ’ τις πλαγιές του νησιού. Με κατεύθυνση απ’ την ιεραρχία της ΔΕΗ τον επισκέφθηκα στο Γκάζι και παρέδωσε το ποδήλατο στον ΑΗΣ Λέσβου για αξιολόγηση. Ωστόσο έκθεση αξιολόγησης δεν ήρθε ποτέ απ’ τη Λέσβο, η ΔΕΗ προσανατολίστηκε στο φυσικό αέριο, (να το πάλι το αέριο!) και τα υπόλοιπα είναι ιστορία.
Στη χώρα έχουμε δικό μας βωξίτη, έχουμε ισχυρή βιομηχανία αλουμινίου με πρωτόχυτο-έλαση-διέλαση, έχουμε βιομηχανία κατασκευής συστοιχιών μπαταριών λιθίου, έχουμε και βιομηχανία κατασκευής φωτιστικών οχημάτων τύπου LED. Στη δική μας Φλώρινα υπάρχει εταιρεία κατασκευής λύσεων από ανθρακονήματα και υαλονήματα. Μπορούμε να δημιουργήσουμε συνέργειες, για ένα νέο βιομηχανικό Ελληνικό προϊόν, με θέσεις απασχόλησης στην περιοχή; Δεν είναι αργά! Αλλά αυτές οι δουλειές χρειάζονται χρόνο και κόπο για να ωριμάσουν και να δώσουν καρπούς, όχι τις αστειότητες της άρον-άρον απολιγνιτοποίησης.
- Εργοστάσιο κατασκευής «έξυπνων» μετρητών ηλεκτρικής ενέργειας
Βεβαίως, υπάρχει πάντα η πρόταση του πρώην Προέδρου της ΔΕΗ για κατασκευή στην περιοχή μας εργοστασίου «έξυπνων» μετρητών ηλεκτρικής ενέργειας. Ακούσατε κάτι παρόμοιο στην προ ημερών επίσκεψη του κυβερνητικού κλιμακίου; Όχι! Μας είπαν μόνο πως «ΘΑ» κάνουν σχέδιο … Αλλά την «Ειδική Οικονομική Ζώνη», για εξυπηρέτηση των ξένων, την ετοίμασαν πρώτη-πρώτη.
- Συνδυασμένα έργα αντλησιοταμίευσης – ταμιευτήρες αρδεύσεων
Στην περιοχή προγραμματίζονται να μπουν πολλά φωτοβολταϊκά, αλλά ο ήλιος λάμπει μόνο το μεσημέρι, το βράδυ, στις ώρες αιχμής της ζήτησης ρεύματος, εξαφανίζεται. Τα τελικά κενά των ορυχείων, όταν πια θα έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο τους, θα αποτελέσουν ταμιευτήρες νερού, συγκεντρώνοντας τόσο επιφανειακά όσο και υπόγεια νερά. Στους γύρω ορεινούς όγκους, π.χ. στο Βέρμιο, που ετοιμάζονται να το καταστρέψουν με ατελείωτες, εντελώς αναξιόπιστες ηλεκτροδοτικά ανεμογεννήτριες, μπορούν να κατασκευαστούν λιμνοδεξαμενές, παρόμοιες με τη λιμνοδεξαμενή του Μεσόβουνου, αξιοποιώντας και την τέφρα ως δομικό στοιχείο, (όσο ακόμα υπάρχει τέφρα), που ν’ αποτελέσουν άνω ταμιευτήρες για έργα αντλησιοταμίευσης: με ρεύμα απ’ τα φωτοβολταϊκά το νερό θα αντλείται το μεσημέρι απ’ τον κάτω ταμιευτήρα-κενό ορυχείου, θα οδηγείται στη λιμνοδεξαμενή-άνω ταμιευτήρα και θα παράγει ενέργεια κατεβαίνοντας το βράδυ, που δεν υπάρχει ήλιος. Ταυτόχρονα, μέρος του νερού θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για αρδεύσεις. Μας ζητούν να πληρώσουμε 500 εκατομμύρια ευρώ για αντλησιοταμιευτικό έργο στην Αμφιλοχία, ενώ δεν βάζουν καν να δουλέψει το έτοιμο υδροηλεκτρικό της Μεσοχώρας και ενώ έργα αντλησιοταμίευσης μπορούν πολύ πιο φθηνά να γίνουν εδώ.
Τα πιο πάνω βιομηχανικά έργα δεν αρκούν, αλλά ασφαλώς θα υπάρχουν και προτάσεις άλλων. Χρειαζόμαστε έργα ρεαλιστικά κι όχι αναβιώσεις των προ εκατονταετίας και βάλε οραμάτων υδρογόνου των Γερμανών: το υδρογόνο παράγεται πολύ πιο φθηνά από φυσικό αέριο και στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία δεν μπορείς να πας σε ακριβές λύσεις. Και ήδη βλέπουμε τους ξένους να σχεδιάζουν το δικό μας μέλλον, χωρίς εμάς. Αλλά το ζητούμενο είναι ένα: η μετάβαση της περιοχής να είναι σε όφελος δικό μας, της περιοχής μας, όχι σε όφελος κάποιων που απλά θα βρουν εδώ έτοιμα οικόπεδα για να τα καταστρέψουν φυτεύοντας «σιδερένια φυτά», απολαμβάνοντας μάλιστα καθεστώς Ειδικής Φορολογικής Ζώνης, την ίδια ώρα που τα λεφτά θα φεύγουν στο εξωτερικό. Το χειρότερο; Τα «σιδερένια φυτά» θα μειώσουν ακόμα περισσότερο το ΑΕΠ και τις θέσεις απασχόλησης, επιβαρύνοντας κτηνοτροφία και τουρισμό. Θα γίνουμε «γλάστρες» των ξένων;
Χρήστος Ι. Κολοβός
Δρ Μηχανικός Μεταλλείων – Μεταλλουργός Μηχανικός ΕΜΠ
τ. Διευθυντής Κλάδου Μεταλλευτικών Μελετών & Έργων ΔΕΗ ΑΕ/Λιγνιτικό Κέντρο Δυτικής Μακεδονίας
Μέλος Περιφερειακής Επιτροπής Διαβούλευσης Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας από το 2010