Φυτά του γένους Silene – Σπάνια είδη που βρέθηκαν στο όρος Μπούρινος της Κοζάνης

ΦΥΤΑ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ SILENE – ΣΕΙ(I)ΛΙΝΗ) – ΣΠΑΝΙΑ ΕΙΔΗ ΠΟΥ ΒΡΕΘΗΚΑΝ ΚΑΙ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΜΠΟΥΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ
 (Το βότανο “Κιμίγια”, πανάκεια των Ποντίων, για την αντιμετώπιση πλήθους ασθενειών )
-Μάρθα Στ. Καπλάνογλου Τεχνολόγος Γεωπόνος

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το Silene είναι ένα γένος ανθισμένων φυτών, με περίπου 700 είδη (οικογένεια Caryophyllaceae ).
To φυτό Σειλήνη ή Silene έχει πολλά είδη, ορισμένα, από τα οποία θα παρουσιαστούν στο σημερινό άρθρο.
-Το Silene armeria , είναι ένα πολυετές φυτό της οικογένειας Caryophyllaceae . Άν και είναι εγγενές της Ευρώπης, έχει διαδοθεί, στις Ηνωμένες Πολιτείες.
-Μια δημοφιλής ποικιλία του, σε νάνα μορφή είναι το Silene catchfly .
Το όνομα προέρχεται από τον τρόπο, με τον οποίο τα μικρά έντομα παγιδεύονται, από τον κολλώδη χυμό που εκκρίνεται στο στέλεχος. Ωστόσο, αυτή τη στιγμή δεν θεωρείται σαρκοφάγο φυτό , αν και έχει αναγνωριστεί ως σαρκοφάγο φυτό στο παρελθόν. Είναι μια ποικιλία, με πολύ πυκνή ανθοφορία,που προσελκύει τις πεταλούδες, με ύψος περίπου 60 εκ.
—  Το Silene colorata Σιληνή η έγχρωμη είναι μονοετές φυτό, ενδημικό της μεσογείου που φύεται σε όλη την Ελλάδα, σε υψόμετρο έως 700 μέτρα, σε αμμώδεις και βραχώδεις παραλίες, σε χωράφια, σε άκρες δρόμων, σε ξέφωτα δασών, σε φρύγανα και σε λιβάδια. – — Το Silene vulgaris ή στρουθίον βρίσκεται στην Κρήτη. Η ονομασία στρουθίον (Σπουργίτι ) ταιριάζει σ’ αυτό το ζιζάνιο, το οποίο αφθονεί στα καλλιεργημένα εδάφη, καθώς τα άνθη του μοιάζουν με τα στρουμπουλά κορμάκια σπουργιτιών, που κινούνται εδώ κι εκεί. – Το — — Silene undulata θεωρείται από λαούς της Ν. Αφρικής (Xhosa) ως ιερό φυτό . Η ρίζα του χρησιμοποιείται, παραδοσιακά, για να προκαλέσει ζωντανά διαυγή όνειρα, και να εισάγει τους σαμάνους σε μια φάση έκστασης(Με τον γενικό όρο Σαμανισμός εννοείται ένα πολύπλοκο λατρευτικό και μαγικο-θρησκευτικό κίνημα )

.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Σειλήνη: Το βοτανολογικό του όνομα Silene το οφείλει στους Σειληνούς, τους χαρωπούς δαίμονες που διασκέδαζαν με τη μουσική τους τον Διόνυσο. Οι Σειληνοί ήταν δαίμονες των ρεόντων υδάτων και της ευφορίας της γης, σύντροφοι του Διόνυσου. Αν και συχνά συγχέονται με τους Σάτυρους, ήταν διαφορετικά πλάσματα. Έμοιαζαν αρκετά με Κένταυρους, έχοντας αυτιά, ουρά και οπλές αλόγου και κατάγονταν από τη Θράκη και τη Φρυγία. Αρχηγός τους ήταν ο Σειληνός, που είχε διαπαιδαγωγήσει το θεό Διόνυσο και που χρησίμευε ως μάντης στους ανθρώπους, μόνο, όμως, αφού αυτοί τον μεθούσαν. Οι Σειληνοί, συνήθως, διασκέδαζαν το Διόνυσο παίζοντας μουσική και χορεύοντας με τις Μαινάδες, ενώ κατά το μύθο είχαν πολεμήσει μαζί με το Διόνυσο εναντίον των Γιγάντων.
Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ ΣΤΟΝ ΜΠΟΥΡΙΝΟ ΚΟΖΑΝΗΣ
Η εμφάνιση φυτών του γένους Silene, στη Δυτ. Μακεδονία Φυτά αυτού το γένους είναι αυτοφυή στην Δυτική Μακεδονία. Στον Μπούρινο της Κοζάνης και στην κοιλάδα του “Μεσιανού νερού” βρέθηκαν, στο παρελθόν, φυτά του γενους Silene. Συγκεκριμένα, πρόκειται για το είδος Silene Italica ή S.damboldtiana, σε υψόμετρο 1100 μέτρων. Θεωρείται σπάνιο είδος και έχουν βρεθεί παρόμοια είδη στην Β. Πίνδο και στην Βόρεια και Κεντρική Ελλάδα.
Επίσης, στον Μπούρινο, βρέθηκαν φυτά του είδους Silene vulgaris, Silene atropurpurea,Silene bupleoroides,Silene latifolia,Silene paradoxa, Silene parnassica ,Silene subconica. Τα ονόματα αυτά καταγράφηκαν σε μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία του δασολόγου -περιβαλλοντολόγου Θεοφ. Παπαδόπουλου, του Α.Π.Θ, το 2009[Τίτλος της εργασίας΄΄ Χλωριδική έρευνα σε θαμνώνες και υπαλπικά λιβάδια του όρους Βούρινος (Δ. Μακεδονία) ΄΄
ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΟΝ ΠΟΝΤΟ
– Κιμιά- Κιμιγία – Silene armeria : Ήταν το μυθικό βότανο των Ποντίων, που για πολλούς αποτελούσε πανάκεια για τις αρρώστιες. Το όνομα Σιληνή η έγχρωμη ή μυλαράκι επιστ.Silene colorata πολυτιμότατο , το συνέκριναν με το χρυσάφι . Έλεγαν για την σπανιότητα του , την φράση ΄΄ αμόν κιμίαν εν΄΄. Πίστευαν ακόμη ότι μπορεί να μεταβάλει όλο το γάλα σε βούτυρο ή γιαούρτι, κατά το ορουβάνισμα.
ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ
Επιστημονική ταξινόμηση
Ομάδα: Tracheophytes
Συνομοταξια: Αγγειοσπερμίες
Ομοταξία : Eudicots
Ταξη: Caryophyllales
Οικογένεια: Caryophyllaceae
Γένος: Silene
Επιστημονική ονομασία: Silene colorata Poir. 1789 (ένα από τα είδη }
Ελληνική ονομασία:
*- Σειληνή( ή Σειληνή) η έγχρωμη Silene colorata Κυπριακή ονομασία :Στρουθίον ή στρουθούθκι ή τσακρίδκι, όπως ονομάζεται  το φυτό Silene voulgaris (σιληνή) στην Κύπρο. **Κοινές ονομασίες:  Μυλαράκι ,στρουθούλα, στρουθόνι, φουσκούδι στη Λήμνο και στη Μάνη, κουκάκι στη Ζάκυνθο, στρουφούλι, στριφ(τ)ούλι, αγριοπάπουλο και κτύπαλο στην Κρήτη
ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ
– Φυτό
Φυτό που, αρχικά, αναπτύσσεται ως έρπον, στη συνέχεια με όρθιους βλαστούς ύψους έως 50 εκατοστά. Ανάπτυξη ετήσια ή ανά διετία. Ύψος: Γύρω στα 60εκ. Είναι κοντό, όρθιο, άτριχο φυτό, τα στελέχη του οποίου είναι κολλώδη στην πάνω μεριά, ειδικά στους κόμβους.
-Φύλλα
Φύλλα αντίθετα, γραμμοειδή προς ωοειδή και τα κατώτερα με μίσχο. Τα φύλλα, συχνά γκριζωπά, τα πάνω φύλλα ασταμάτητα και κλείνουν το στέλεχος
-Άνθη
Πολύ πυκνή ανθοφορία.. Λουλούδια λαμπερά ροζ, 1-4 μαζί σε αραιές ταξιανθίες, με 5 πέταλα βαθιά σχισμένα στη μέση.,14 έως 16 χιλ., σε μάλλον επίπεδες συστάδες, τα πέταλα ρηχά χαραγμένα και κάλυκα κοκκινωπό. Κάλυκας με σχήμα αχλαδιού, 10-15 χιλιοστά, αυλακωτός, διογκωμένος στην κορυφή, με κοκκινωπές ραβδώσεις. Εποχή ανθοφορίας από Ιανουάριο-Μάιο. Άλλα είδη Λουλούδια Ιούνιο έως Σεπτέμβριο.
ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ
–Εδάφη
Θέλει εδάφη, που να στραγγίζουν καλά. Θέλει χαλικώδη ,αμμώδη ή αμμοπηλώδη εδάφη – — Κλίμα
Δεν ανέχεται ζεστές και υγρές καλοκαιρινές περιοχές
– Ηλιοφάνεια
Προτιμά τον ήλιο, ενώ αν έχει σκιά, θα ήταν καλό να είναι τις απογευματινές ώρες.
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
Τα φυτά μπορεί να βρεθούν στις παρυφές των δρόμων , σε ανοιχτούς χώρους ,στους οπωρώνες, ανάμεσα σε πέτρες ,σε βράχια Μπορεί να καλλιεργηθεί σε γλάστρες, για καλλωπιστικούς λόγους
– Πολλαπλασιασμός
Ο πολλαπλασιασμός γίνεται με σπόρους, το φθινόπωρο
Σπέρνετε τους σπόρους, σε εσωτερικούς χώρους, 6-8 εβδομάδες, πριν από τον τελευταίο παγετό στους 22 βαθμούς ºC.
Μεταφυτεύονται σε μικρά ειδικά σακουλάκια ή σε μικρές γλάστρες. Μόλις έχουν 4 πραγματικά φύλλα, μεταφυτεύετε σε καλά στραγγιζόμενο έδαφος, αφού έχει περάσει κάθε κίνδυνος παγετού.
Οι σπόροι μπορούν, επίσης, να σπαρθούν απευθείας στο έδαφος ,μετά τον τελευταίο παγετό την άνοιξη
–Συγκομιδή
Η συλλογή του φυτού, για μαγειρική χρήση (κυρίως για σαλάτες ), γίνεται στις αρχές της άνοιξης, όταν αρχίζει να βλαστάνει και πριν ανθίσει.
ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ
Η σειλήνη έχει θρεπτική σύνθεση παρόμοια με άλλα άγρια φυλλώδη λαχανικά, όπως η πικραλίδα.
Αποτελείται,κυρίως από :
Νερό 88% ,
Υδατάνθρακες (λίγο ) 3%
Φυτικές ίνες (πλούσιο) 3%
Πρωτεΐνες 4%
Λίπος (ελάχιστο ) 1%.
Ξεχωρίζει για την περιεκτικότητα στην βιταμίνη C , χλωροφύλλη , καροτένια και φυσικοχημικές ουσίες.
Σύμφωνα με σχετική έρευνα του Πανεπιστημίου της Βιέννης αναγνωρίστηκαν και ποσοτικοποιήθηκαν 18 πολύτιμα αμινοξέα στο φυτό.
Ανάμεσα σε αυτά βρέθηκαν να κυριαρχούν: Αλανίνη , θρεονίνη , αργινίνη , προλίνη ,τυροσίνη ,μεθειονίνη.
Εμπεριέχονται σαπωνίνες, που είναι φυτικές χημικές ουσίες, που παίρνουν το όνομά τους επειδή σχηματίζουν σαπούνι αφρού στο νερό.
ΙΑΤΡΟΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Το φυτό σειλήνη βοηθά στην παράγωγη ούρων και επομένως στην εξάλειψη περιττωμάτων από το σώμα.
Είναι επίσης ένα από τα πλούσια και ισχυρά αντιοξειδωτικά, καθαρίζει το ήπαρ και παρεμβαίνει στις διαδικασίες αποτοξίνωσης Προσθέτει στον οργανισμό μαγνήσιο και ασβέστιο.
Περιέχουν σαπωνίνες : Οι μελέτες έχουν συνδέσει τις σαπωνίνες με διάφορα οφέλη για την υγεία, όπως αντιοξειδωτικές ιδιότητες, μείωση της φλεγμονής και μείωση των επιπέδων χοληστερόλης
Τα αμινοξέα που περιέχουν τα φυτά, Αλανίνη , θρεονίνη , αργινίνη , προλίνη ,τυροσίνη ,μεθειονίνη ,μαζί με τα υπόλοιπα του φυτού είναι απαραίτητα στον ανθρώπινο οργανισμό, αλλά,κυρίως, στα έντομα που ρυθμίζουν τον κύκλο της ζωής.
Πολλά από αυτά αποτελούν βασικά συστατικά φαρμάκων.
Για την συμβολή στην υγεία του καθενός αμινοξέος, ακολουθεί ξεχωριστή αναφορά..
–Μεθειονίνη
Σημαντικό αμινοξύ στην ανάπτυξη και επιδιόρθωση των ιστών, κυρίως σε περιπτώσεις αθλητικών κακώσεων ή τραυμάτων. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για αποτοξίνωση, αλλά πρέπει να συνδυάζεται με Βιταμίνες Β.
–Τυροσίνη
Μπορεί να πάρει τη θέση των αντικαταθλιπτικών σε κάποιες περιπτώσεις, ιδίως σε αυτές που η κατάθλιψη συνοδεύεται από κόπωση και απάθεια. Επίσης, προάγει την πνευματική διαύγεια και συγκέντρωση, αλλά όχι ιδιαίτερα, σε όσους είναι σε καλή κατάσταση. Δηλαδή τα οφέλη εμφανίζονται κυρίως σε όσους περνάνε στρεσογόνο περίοδο, όπως άγχος, κρύωμα, κόπωση, στέρηση ύπνου, παρατεταμένη εργασία, κατάθλιψη, στρες λόγω αυστηρής δίαιτας.
— Προλίνη
Η προλίνη βοηθά στην μείωση της πίεσης του αίματος, στην επούλωση των πληγών και στην επιδιόρθωση των μυών, των τενόντων, και του κολλαγόνου.
Βοηθά στην ελαστικότητα του δέρματος που σχετίζεται με την φωτογήρανση και είναι ουσιώδης για την υγεία του δέρματος
— Αργινίνη
Επιταχύνει το χρόνο επιδιόρθωσης των ιστών, έπειτα από εγχειρήσεις και τραυματισμούς
Ακόμη χρησιμοποιείται για τη στυτική δυσλειτουργία.
— Θρεονίνη
Ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα. Βελτιώνει το χρώμα του δέρματος.
— Αλανίνη Η αλανίνη χρησιμοποιείται από τους μύες, για τη μεταφορά του αζώτου, που προκύπτει από τον καταβολισμό των αμινοξέων ως καυσίμων, κατά τη διάρκεια παρατεταμένης άσκησης ή ασιτίας, προς το ήπαρ.
Το Silene vulgaris,. & Silene odolata
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι, οι ενώσεις που περιέχουν βοηθούν στη διέγερση ζωντανών ή διαυγών ονείρων σε άτομα που είναι ευαίσθητα στις επιδράσεις των ενώσεων ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ
Δεν υπάρχουν δεδομένα με την τοξικότητα του φυτού, στην βιβλιογραφία
Παρά το γεγονός ότι δεν γίνεται μνεία της τοξικότητας του φυτού, αυτό περιέχει σαπωνίνες.
Μολονότι, είναι τοξικές, απορροφούνται ελάχιστα από το σώμα και έτσι τείνουν να περάσουν από μέσα χωρίς να προκαλέσουν βλάβη.
Επίσης, διασπώνται μετά από καλό μαγείρεμα. Οι σαπωνίνες βρέθηκαν σε πολλά φυτά, περιλαμβανομένων αρκετών που χρησιμοποιούνται συχνά για τα τρόφιμα, όπως ορισμένα φασόλια.
Καλό θα είναι να μην τρώμε μεγάλες ποσότητες των τροφίμων, που περιέχουν σαπωνίνες Ωστόσο υπάρχουν πληροφορίες για δηλητηριάσεις, σε περιπτώσεις κατάποσης ορισμένων μερών του φυτού και εμφάνιση πρόκλησης εμετού σε κάποιους ανθρώπους
Επιφυλάξεις υπάρχουν
Σε περιπτώσεις υπερκατανάλωσης, ενδέχεται να εμφανισθούν συμπτώματα, που μπορεί να προκαλέσει το αμινοξύ που εμπεριέχει και φέρει το όνομα Β-αλανίνη Η Β- αλανίνη μπορεί να προκαλέσει σε σπάνιες περιπτώσεις παραισθησία , ένα αίσθημα φαγούρας και μουδιάσματος στο δέρμα,στο πρόσωπο ,στο στήθος στην κοιλιακή χώρα στα χέρια και στα ποδιά Οι σαπωνίνες είναι πολύ πιο τοξικές για ορισμένα πλάσματα, όπως τα ψάρια.
ΧΡΗΣΕΙΣ
– Μαγειρική
Είναι ένα από τα πολυεκτιμώμενα φυτά στην λεκάνη της Μεσογείου, που τρώγονται ,ωμά ,βραστά ή μαγειρεμένα.
Στην Κύπρο και στη Μάνη τα τρυφερά φύλλα και οι βλαστοί μπαίνουν σε ομελέτες και πίτες, στην Κρήτη γίνονται σφουγγάτα και ανακατεύονται με βραστά ή τσιγαριαστά χόρτα, ενώ σε πολλές περιοχές συμπεριλαμβάνονται στα χορταρικά, που γεμίζουν τις σαρακοστιανές λαχανόπιτες.
Άλλοι το χρησιμοποιούν για να κάνουν ανακατεμένα μαζί με λίγο σπανάκι, λάπαθα, φρέσκα κρεμμυδάκια, λίγα φύλλα μάραθου και μαγειρεμένα με σουπιές.
– Σαπούνι
Αρκετά από τα είδη του γένους Silene σαπωνίνες και γι αυτό με ζεστό νερό η ρίζα χρησιμοποιείται και ως υποκατάστατο του σαπουνιού, για εξωτερική μόνο χρήση.
– Καλλωπιστικοί σκοποί.
Πολλά είδη Silene καλλιεργούνται για πολυετούς κήπους. Silene flos-jovis και Silene schafta. Μπορεί να αποξηρανθούν και να διατηρηθούν αρκετού χρόνο.
– Τελετές
Ένας Xhosa (Φυλή στο ανατολικό ακρωτήρι της Ν. Αφρικής ασχολούμενη με μαγεία ) αναγνωρίζει και συλλέγει το φυτό Silene ondolata, από την άγρια φύση. Οι ρίζες αλέθονται, αναμιγνύονται με νερό που χτυπιέται, για να αφρίσει , ο οποίος καταναλώνεται από νέους, κατά την πανσέληνο, για να επηρεάσει τα όνειρά τους.
Το παίρνουν, επίσης, για να προετοιμαστούν για διάφορες τελετές. Η ρίζα έχει ισχυρότατη μυρωδιά
.– Οικολογία
Η προνύμφη  του  Hadena bicruris, ενός είδους νυχτοειδούς σκώρου. τρέφεται με είδη Silene (πρώην Lychnis), όπως και ορισμένα άλλα Λεπιδόπτερα (πεταλούδες )