TΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ :
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ -ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ – ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ – ΙΣΤΟΡΙΑ
Άλλα ονόματα : Τραπεζοῦς ( Trapezous ),Ταμτρα ( T’amt’ra ) T’rap’uzani , Τραπίζον , Trapizon , Hurşidabat και Ozinis .
Σταύρου Π. Καπλάνογλου Συγγραφέα, ιστορικού ερευνητή
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Τραπεζούντα ήταν μεγάλο αστικό και πολιτιστικό κέντρο των Ελλήνων μέχρι το 1922 και τη Μικρασιατική Καταστροφή, τις ακτές στις Μαύρης Θάλασσας στον Πόντο, οπότε και το Eλληνικό στοιχείο αναγκάστηκε να καταφύγει στην Ελλάδα
Ιδρύθηκε το 756 π.Χ. από Ίωνες αποίκους κατά την αρχαιότητα, ήταν πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών, της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας.
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Η Τραπεζούντα βρίσκεται στην ανατολική γωνία του Εύξεινου Πόντου. Η πόλη αναπτύσσεται πίσω από τη θάλασσα φτάνοντας τμηματικά μέχρι τα υψώματα του όρους Μιθρίου (Μίθριον, Μίθρος).
Βρίσκεται στις ακτές ενός ανοιχτού όρμου, στους βόρειους πρόποδες των Ποντιακών Άλπεων, οι οποίες την χώριζαν από το Κεντρικό Οροπέδιο της Μικράς Ασιας.
Απέχει από την Κωνσταντινούπολη 1058 χλμ ,την Άγκυρα 737 χλμ , την Σινώπη 481 χλμ ,την Κερασούντα 130 χλμ ,την Σμύρνη 1416 χλμ και το Βατούμ της Γεωργίας 206 χλμ .
ΤΟ ΌΝΟΜΑ
– Τραπεζούς
Το πρώτο καταγεγραμμένο όνομα της πόλης είναι το Ελληνικό Τραπεζοῦς , που αναφέρεται στον επιτραπέζιο κεντρικό λόφο ανάμεσα στα ρέματα Zağnos (İskeleboz) και Kuzgun στα οποία ιδρύθηκε ( τράπεζα σήμαινε «τραπέζι» στα αρχαία ελληνικά)
Τράπεζα < τράπεζα, τραπέζιον ,τραπέζι < μεσαιωνική ελληνική τραπέζιν < αρχαία ελληνική τράπεζα < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *tr̥-ped-ih₂- (που έχει τρία πόδια) < *tr̥-[1] (τρία) + *pṓds (πούς, πόδι)
–Trapezus
Στα λατινικά , η Τραπεζούντα ονομαζόταν Trapezus , που είναι λατινοποίηση της αρχαίας ελληνικής ονομασίας της.
Τόσο στα ποντιακά όσο και στα νέα ελληνικά λέγεται Τραπεζούντα ( Τραπεζούντα ).
– Tara Bozan
Κατά τους Οθωμανικούς χρόνους χρησιμοποιήθηκε και η Tara Bozan
— Λαζικά
.Στα Λαζικά είναι γνωστό ως Ταμτρα ( T’amt’ra ) ή T’rap’uzani ,
— T’rap’izoni
Στα γεωργιανά είναι τραპიზონი ( T’rap’izoni ) και
– Τραπίζον Trapizon
Στα αρμενικά είναι Τραπίζον Trapizon .
Ο Αρμένιος περιοδεύων ιερέας του 19ου αιώνα Byjiskian αποκαλούσε την πόλη με άλλα, ιθαγενή ονόματα, συμπεριλαμβανομένων των Hurşidabat και Ozinis .
–Δυτικοί γεωγράφοι και συγγραφείς
Δυτικοί γεωγράφοι και συγγραφείς χρησιμοποίησαν πολλές ορθογραφικές παραλλαγές του ονόματος σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα.
Αυτές οι εκδόσεις του ονόματος, που παρεμπιπτόντως έχουν χρησιμοποιηθεί και στην αγγλική λογοτεχνία, περιλαμβάνουν: Trebizonde ( Fr. ), Trapezunt ( Γερμανικά ), Trebisonda ( Sp. ), Trapesunta ( It. ), Trapisonda , Tribisonde , Terabesoun , Trabesun , Τραμπουζάν , Τραπεζούντα και Ταραμποσάν
EΛΛΗΝΕΣ ΕΩΣ ΤΟ 1922
– 1523 μ.Χ,
Σύμφωνα με τα οθωμανικά φορολογικά βιβλία ( tahrir defterleri ), ο συνολικός πληθυσμός των φορολογουμένων ενηλίκων ανδρών (μόνο εκείνων με νοικοκυριό) στην πόλη ήταν 1.473 το έτος 1523.
Ο συνολικός πληθυσμός της πόλης ήταν πολύ μεγαλύτερος.
Περίπου το 85% του πληθυσμού ήταν χριστιανοί και το 15% μουσουλμάνοι. Το 13 τοις εκατό των ενήλικων ανδρών ανήκε στην αρμενική κοινότητα, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των χριστιανών ήταν Έλληνες
–17ος αιών
Μια σημαντική μερίδα των ντόπιων χριστιανών εξισλαμίστηκε μέχρι το τέλος του 17ου αιώνα
–19ος αιών
Η Τραπεζούντα στην παρακμή της, τον 19ο αιώνα είχε μόνο 4200 οικογένειες. 2500 οικογένειες ήταν Ελληνικές, 500 Αρμενικές και 180 αρμενοκαθολικές, 20 διαμαρτυρόμενες, 1500 Περσικές, Ευρωπαικές και Οθωμανικές. Μαζί με τα προάστιά της είχε περίπου 31000 κατοίκους, δηλαδή 6500 οικογένειες
– 20ος αιών
Στις αρχές του αιώνα κατά τον Δ. Η .ΟικονομΊδη κατοικούσαν στην Τραπεζούντα 50.000 άτομα από αυτά οι 15,000 ήταν Ελληνόφωνες οι 3000 Ορθόδοξοι Αρμένιοι , 1000 Καθολικοί Αρμένιοι ,120 Διαμαρτυρόμενοι και 500 Δυτικοευρωπαίοι ,Πέρσες κ.α. οι υπόλοιποι Τούρκοι .
Μετά το 1923 και την αναχώρηση των Ελλήνων ο πληθυσμός απέμεινε σε 24587 (1932 )
ΙΣΤΟΡΙΑ
– Προϊστορική εποχή
Πριν από την ίδρυση της πόλης ως αποικίας των Μιλησίων . η περιοχή κυριαρχούνταν από φυλές των Κολχών και της Χαλδίας
. Οι Χαγίασα ( Hayasa) , οι οποίοι είχαν σύγκρουση με τους Χετταίους της Κεντρικής Ανατολίας τον 14ο αιώνα π.Χ., πιστεύεται ότι ζούσαν στην περιοχή νότια της Τραπεζούντας. Μεταγενέστεροι Έλληνες συγγραφείς ανέφεραν τους Μακρόνες και τους Χαλύβους ως γηγενείς λαούς. Μία από τις κυρίαρχες ομάδες του Καυκάσου στα ανατολικά ήταν οι Λάζοι , οι οποίοι ήταν μέρος της μοναρχίας των Κολχίδων , μαζί με άλλους συγγενείς γεωργιανούς λαούς.
*Η Χαγίασα (Hayasa-Azzi ) ήταν μια συνομοσπονδία της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στα Αρμενικά Υψίπεδα ή/και στην Ποντιακή περιοχή της Μικράς Ασίας .
– Μιλήσιοι
Η πόλη ιδρύθηκε στην κλασική αρχαιότητα το 756 π.Χ. ως Τραπεζούς ( Τραπέζους ), από Μιλήσιους εμπόρους από τη Σινώπη .Ήταν μια από περίπου δέκα Μιλησιακών εμπορικών αποικιών κατά μήκος της νότιας ακτής της Μαύρης Θάλασσας.
Όπως οι περισσότερες Ελληνικές αποικίες, η πόλη ήταν ένας μικρός θύλακας της Ελληνικής ζωής, και όχι μια αυτοκρατορία πόλη από μόνη της, με την μεταγενέστερη ευρωπαϊκή έννοια της λέξης
. Ως αποικία, η Τραπεζούντα αρχικά απέτισε φόρο τιμής στη Σινώπη, αλλά η πρώιμη τραπεζική δραστηριότητα λέγεται ότι έγινε στην πόλη ήδη τον 4ο αιώνα π.Χ.
–Πέρσες
Ο Κύρος ο Μέγας πρόσθεσε την πόλη στην αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών και ήταν πιθανώς ο πρώτος ηγεμόνας που εδραίωσε την ανατολική περιοχή της Μαύρης Θάλασσας σε μια ενιαία πολιτική οντότητα (σατραπία ) .
– Ο Ξενοφών και οι Έλληνες μισθοφόροι
Όταν ο Ξενοφών και οι 10000 ‘Ελληνες μισθοφόροι πολεμούσαν για να βγουν από την Περσία , η πρώτη ελληνική πόλη στην οποία έφτασαν ήταν η Τραπεζούντα (Ξενοφών, Ανάβασις , 5.5.10). Η δύναμη του Ξενοφώντα το έλυσε αυτό προς όφελος των επαναστατών, και άρα προς το συμφέρον της Τραπεζούντας.
Μέχρι τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου η πόλη παρέμενε υπό την κυριαρχία των Αχαιμενιδών
Ο πρώτος Έλληνας ιστορικός που αναφέρει την Τραπεζούντα είναι ο Ξενοφώντας, ο οποίος σημειώνει στην «Κύρου Ανάβασιν» στο Δ’ βιβλίο: «….ήρθαν στην θάλασσα, στην Τραπεζούντα, πόλη ελληνική κατοικούμενη στον Εύξεινο Πόντο, αποικία των Σινωπέων στη χώρα των Κόλχων…». Άγνωστο ωστόσο παραμένει το αν προϋπήρχε κώμη στην περιοχή του κατοπινού άστεως, τους κατοίκους του οποίου οι Σινωπείς εξελλήνισαν ή έδιωξαν από τον τόπο.
Από το πέρασμα των Μυρίων κι έπειτα ως την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των επιγόνων, ελάχιστα πράγματα ξέρουμε για την ιστορία της πόλης.
— Μεγάς Αλεξάνδρος – Ελληνιστική εποχή .
. Ενώ ο Πόντος δεν επηρεάστηκε άμεσα από τον πόλεμο, οι πόλεις του απέκτησαν ανεξαρτησία ως αποτέλεσμα αυτού.
Οι τοπικές άρχουσες οικογένειες συνέχισαν να διεκδικούν μερική περσική κληρονομιά και ο περσικός πολιτισμός είχε κάποια διαρκή επιρροή στην πόλη.
Οι ιερές πηγές του όρους Μίνθριον στα ανατολικά της παλιάς πόλης ήταν αφιερωμένες στον Περσο-Ανατολία Έλληνα θεό Μίθρα .
– Βασίλειο του Πόντου
Τον 2ο αιώνα π.Χ., η πόλη με τα φυσικά της λιμάνια προστέθηκε στο Βασίλειο του Πόντου από τον Φαρνάκη Α’ .
Ο Μιθριδάτης ΣΤ’ ο Ευπάτωρ το έκανε το λιμάνι της πατρίδας του ποντιακού στόλου, στην προσπάθειά του να απομακρύνει τους Ρωμαίους από την Μικρά Ασία.
– Γαλάτες
Μετά την ήττα του Μιθριδάτη το 66 π.Χ., η πόλη παραδόθηκε αρχικά στους Γαλάτες,
– Βασίλειο του Πόντου εκ νέου .
Οι κατοχή από τους Γαλατάς δεν κράτησε πολύ και σύντομα επιστράφηκε στον εγγονό του Μιθριδάτη και στη συνέχεια έγινε μέρος του νέου πελατειακού Βασιλείου του Πόντου.Αργότερα, έπειτα από την ήττα του Μιθριδάτη ΣΤ’, με τη νέα διοικητική διαίρεση που επέβαλαν οι Ρωμαίοι στην περιοχή, η πόλη αποτέλεσε μέρος του βασιλείου του Πολέμωνα. Όταν οι Ρωμαίοι επεκτείναν την ισχύ τους ως την Αρμενία και την περιοχή του άνω ρου του Ευφράτη, η Τραπεζούντα εξαιτίας της θέσης της ευημερεί περισσότερο.
–Ρωμαίοι
Όταν το βασίλειο προσαρτήθηκε τελικά στη ρωμαϊκή επαρχία της Γαλατίας δύο αιώνες αργότερα, ο στόλος πέρασε σε νέους διοικητές, και έγινε η Classis Pontica .
Η πόλη έλαβε το καθεστώς της civitas libera , επεκτείνοντας τη δικαστική της αυτονομία και το δικαίωμα να κόβει το δικό της νόμισμα.
Η Τραπεζούντα απέκτησε σημασία για την πρόσβασή της στους δρόμους που οδηγούν πάνω από το πέρασμα Zigana στα αρμενικά σύνορα ή στην άνω κοιλάδα του Ευφράτη .
Κατασκευάστηκαν νέοι δρόμοι από την Περσία και η Μεσοποταμία υπό την κυριαρχία του Βεσπασιανού
. Τον επόμενο αιώνα, ο αυτοκράτορας Αδριανός ανέθεσε βελτιώσεις για να δώσει στην πόλη ένα πιο δομημένο λιμάνι.
Ο αυτοκράτορας επισκέφθηκε την πόλη το έτος 129 ως μέρος της επιθεώρησής του στα ανατολικά σύνορα ( limes ).
Ένα μιθραίο λειτουργεί πλέον ως κρύπτη για την εκκλησία και το μοναστήρι της Παναγίας της Θεοσκεπάστου ( Kızlar Manastırı ) στην κοντινή Kizlara, ανατολικά της ακρόπολης και νότια του σύγχρονου λιμανιού.
Μαρτύριο του Ευγενίου, του Καντιδίου, του Βαλεριανού και του Ακύλα. Έργο του 985, Βιβλιοθήκη του Βατικανού .
Η Τραπεζούντα επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από δύο γεγονότα τους επόμενους αιώνες: στον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ του Σεπτίμιου Σεβήρου και του Πεσκένιου Νίγηρα , η πόλη υπέφερε για την υποστήριξή της στον τελευταίο
– Οι Γότθοι
Το 257 η πόλη λεηλατήθηκε από τους Γότθους , παρόλο πουσύμφωνα με πληροφορίες υπερασπιζόταν 10.000 πάνω από τη συνήθη φρουρά του», και να υπερασπίζεται από δύο ζώνες τειχών.
Αν και η Τραπεζούντα ανοικοδομήθηκε αφού λεηλατήθηκε από τους Γότθους το 257 και τους Πέρσες το 258, η πόλη δεν ανέκαμψε σύντομα. Μόνο κατά τη βασιλεία του Διοκλητιανού εμφανίζεται μια επιγραφή που αναφέρεται στην αποκατάσταση της πόλης.
– Ο Χριστιανισμός
Ο Χριστιανισμός είχε φτάσει στην Τραπεζούντα τον τρίτο αιώνα, γιατί κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Διοκλητιανού άγριες διώξεις
– Βυζάντιον
Στα χρόνια του Ιουστινιανού παύει, ίσως λόγω των πολέμων εναντίον των Περσών που διεξήγαγε, να είναι πρωτεύουσα του Πόντου η Νεοκαισάρεια και τη θέση της παίρνει η Τραπεζούντα. Παράλληλα, ενισχύονται οι οχυρώσεις της, ιδρύονται καινούργιοι ναοί και η πόλη διακοσμείται με νέα κτίρια. Τον 8ο αιώνα, όταν το βυζαντινό κράτος διαιρείται σε θέματα, η Τραπεζούντα γίνεται πρωτεύουσα του θέματος Χαλδίας
Την εποχή του Ιουστινιανού , η πόλη χρησίμευε ως σημαντική βάση στους Περσικούς Πολέμους του, και ο Μίλερ σημειώνει ότι ένα πορτρέτο του στρατηγού Βελισάριου «κόσμησε από καιρό την εκκλησία του Αγίου Βασιλείου»
.Μια επιγραφή πάνω από την ανατολική πύλη της πόλης, ανάμνηση της ανοικοδόμησης των αστικών τειχών με έξοδα του Ιουστινιανού μετά από σεισμό.
Κάποια στιγμή πριν από τον 7ο αιώνα Πανδιδακτίρειο (Σχολείο πανεπιστημιακού επιπέδου ) της πόλης επανιδρύθηκε με νέο πρόγραμμα σπουδών. Το πανεπιστήμιο προσέλκυσε φοιτητές όχι μόνο από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, αλλά και από την Αρμενία.
Η πόλη ανέκτησε τη σημασία της όταν έγινε η έδρα του θέματος της Χαλδίας .
Η Τραπεζούντα ωφελήθηκε επίσης όταν η εμπορική οδός απέκτησε και πάλι σημασία τον 8ο έως τον 10ο αιώνα. η κύρια πηγή μεταφόρτωσης βυζαντινών μεταξιών στις ανατολικές μουσουλμανικές χώρες.
– Οι Σταυροφόροι
Το 1204, μετά την Δ’ σταυροφορία και την κατάληψη της Βασιλεύουσας, ο διοικητής της Τραπεζούντας Νικηφόρος Παλαιολόγος την παραδίδει στον Αλέξιο Κομνηνό, εγγονό του Ανδρόνικου Κομνηνού, που ιδρύει μαζί με τον αδελφό του, Δαυίδ, την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας , η οποία διαρκεί ως το 1461. Στην εποχή των Μεγάλων Κομνηνών, η Τραπεζούντα αναδεικνύεται πρώτη πόλη της Ανατολής. Έτσι, Μασσαλιώτες, Γενουάτες και Βενετοί εγκαθίστανται στην περιοχή της ιδρύοντας εμπορικά πρακτορεία.
Οι ναυτικές δημοκρατίες της Ιταλικης χερσονήσου όπως η Δημοκρατία της Βενετίας και ιδιαίτερα η Δημοκρατία της Γένοβας δραστηριοποιούνταν στο εμπόριο της Μαύρης Θάλασσας για αιώνες, χρησιμοποιώντας την Τραπεζούντα ως σημαντικό θαλάσσιο λιμάνι για το εμπόριο αγαθών μεταξύ Ευρώπης και Ασίας.Αυτό το εμπόριο παρείχε μια πηγή εσόδων στο κράτος με τη μορφή τελωνειακών δασμών, ή κομμερκιαρών , που επιβάλλονταν στα εμπορεύματα που πωλούνταν στην Τραπεζούντα.
Οι Έλληνες προστάτευαν τις ακτοπλοϊκές και εσωτερικές εμπορικές οδούς με ένα τεράστιο δίκτυο οχυρών φρουρών.
– Η μάχη του Μαντζικέρτ το 1071
Μετά την ήττα των Βυζαντινών στη μάχη του Μαντζικέρτ το 1071, η Τραπεζούντα πέρασε υπό την κυριαρχία των Σελτζούκων .
– Ο Θεόδωρος Γαβράς
Αυτός ο κανόνας αποδείχθηκε παροδικός όταν ένας έμπειρος στρατιώτης και ντόπιος αριστοκράτης, ο Θεόδωρος Γαβρας ς πήρε τον έλεγχο της πόλης από τους Τούρκους εισβολείς και θεώρησε την Τραπεζούντα, σύμφωνα με τα λόγια της Άννας Κομνηνής , «ως ένα έπαθλο που είχε πέσει στον δικό του κλήρο» και την κυβέρνησε. ως δικό του βασίλειο.
Αν και σκοτώθηκε από τους Τούρκους το 1098, άλλα μέλη της οικογένειάς του συνέχισαν την de facto ανεξάρτητη κυριαρχία του στον επόμενο αιώνα.
– Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας
Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας δημιουργήθηκε μετά από γεωργιανή εκστρατεία στη Χαλδία
.Διοικήθηκε από τον Αλέξιο Κομνηνό λίγες εβδομάδες πριν από την λεηλασία της Κωνσταντινούπολης το 1204.
Βρισκόταν ι στη βορειοανατολική γωνία της Μ. Ασιας και ήταν το μακροβιότερο από τα βυζαντινά κράτη διάδοχα.
Η νεαρή αυτοκρατορία απαιτούσε νέα κτίρια για να τιμήσει το όνομά της. Το αρχιτεκτονικό τους στυλ διαφέρει από την προηγούμενη βυζαντινή αρχιτεκτονική, διατηρώντας ωστόσο πολλά χαρακτηριστικά. Οι επιρροές του Καυκάσου και της Ανατολικής Μ. Ασιας είναι ιδιαίτερα εμφανείς στην Αγία Σοφία.
Γεωγραφικά, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας αποτελούνταν από λίγο περισσότερο από μια στενή λωρίδα κατά μήκος της νότιας ακτής της Μαύρης Θάλασσας και όχι πολύ πιο ενδοχώρα από τα Ποντιακά Όρη .
Ωστόσο, η πόλη απέκτησε μεγάλο πλούτο από τους φόρους που επέβαλε στα αγαθά που εμπορεύονταν μεταξύ Περσίας και Ευρώπης μέσω της Μαύρης Θάλασσας.
– 1256 μ.Χ. Γενουάτες και Βενετοί
Η μογγολική πολιορκία της Βαγδάτηςτο 1258 οδήγησε περισσότερα εμπορικά καραβάνια προς την πόλη. Γενουάτες και σε μικρότερο βαθμό Βενετοί έμποροι έρχονταν τακτικά στην Τραπεζούντα.
Για να εξασφαλίσουν μέρος του εμπορίου τους στη Μαύρη Θάλασσα, οι Γενουάτες αγόρασαν την παράκτια οχύρωση «Λεόνκαστρον», ακριβώς δυτικά του χειμερινού λιμανιού, το έτος 1306.
Οι Βενετοί έχτισαν επίσης ένα εμπορικό φυλάκιο στην πόλη, μερικές εκατοντάδες μέτρα δυτικά των Γενοβέζων.
Ανάμεσα σε αυτές τις δύο ιταλικές αποικίες εγκαταστάθηκαν πολλοί άλλοι Ευρωπαίοι έμποροι, και έτσι έγινε γνωστή ως «Ευρωπαϊκή Συνοικία».
Μικρές ομάδες Ιταλών συνέχισαν να ζουν στην πόλη μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.
– Η διέλευση του Μάρκο Πόλο από την Τραπεζούντα
Ένα από τα πιο διάσημα πρόσωπα που επισκέφτηκαν την πόλη αυτή την περίοδο ήταν ο Μάρκο Πόλο , ο οποίος τελείωσε το ταξίδι της επιστροφής στη ξηρά στο λιμάνι της Τραπεζούντας και έπλευσε στη γενέτειρά του.Βενετία με πλοίο? περνώντας από την Κωνσταντινούπολη στο δρόμο, την οποία ανακατέλαβαν οι Βυζαντινοί το 1261.
–Τραπεζούντα και ο ρόλος της στην αναγέννηση
Η πόλη έπαιξε επίσης ρόλο στην πρώιμη Αναγέννηση .
Η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τα δυτικά, που επισημοποίησε την πολιτική ανεξαρτησία της Τραπεζούντας, οδήγησε επίσης τους βυζαντινούς διανοούμενους να αναζητήσουν καταφύγιο στην πόλη.
Ιδιαίτερα ο Αλέξιος Β΄ της Τραπεζούντας και ο εγγονός του Αλέξιος Γ΄ ήταν προστάτες των τεχνών και των επιστημών.
Μετά τη μεγάλη πυρκαγιά της πόλης του 1310, το ερειπωμένο πανεπιστήμιο επανιδρύθηκε. Στο πλαίσιο του πανεπιστημίου ο Γρηγόριος Χωνιάδης άνοιξε μια νέα ακαδημία αστρονομίας, η οποία στέγαζε το καλύτερο αστεροσκοπείο εκτός Περσίας. Αυτά τα έργα βρήκαν αργότερα το δρόμο τους στη δυτική Ευρώπη, μαζί με τον αστρολάβο . Το αστεροσκοπείο που κατασκεύασε οι Χωνιάδες θα γίνει γνωστό για τις ακριβείς προβλέψεις έκλειψης ηλίου , αλλά πιθανότατα χρησιμοποιήθηκε κυρίως για αστρολογικούς σκοπούς για τον αυτοκράτορα ή/και την εκκλησία.
Επιστήμονες και φιλόσοφοι της Τραπεζούντας ήταν από τους πρώτους δυτικούς στοχαστές που συνέκριναν τις σύγχρονες θεωρίες με τα κλασσικά ελληνικά κείμενα.
Ο Βασίλειος Βησσαρίων και ο Γεώργιος ο Τραπεζούντας ταξίδεψαν στην Ιταλία και δίδαξαν και δημοσίευσαν έργα για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη , ξεκινώντας μια έντονη συζήτηση και λογοτεχνική παράδοση που συνεχίζεται μέχρι σήμερα για το θέμα της εθνικής ταυτότητας και της παγκόσμιας ιθαγένειας .
– Εμφύλιος Πόλεμος το 1347
Ο Μαύρος Θάνατος έφτασε στην πόλη τον Σεπτέμβριο του 1347, πιθανότατα μέσω του Κάφα . Την εποχή εκείνη η τοπική αριστοκρατία είχε εμπλακεί στον Τραπεζούντιο Εμφύλιο Πόλεμο .
– Επιθέσεις Οθωμανών 1340 – 1461.μ.Χ.
Το 1340, ο Tur Ali Beg, πρώιμος πρόγονος των Aq Qoyunlu επιτέθηκε στην Τραπεζούντα.
Το 1348 πολιόρκησε την Τραπεζούντα, ωστόσο απέτυχε και ήρε την πολιορκία
. Αργότερα, ο Αλέξιος Γ’ της Τραπεζούντας έδωσε την αδερφή του στον Kutlu Beg, γιο του Tur Ali Beg, και δημιούργησε συγγένεια μαζί τους.
Η Κωνσταντινούπολη παρέμεινε η βυζαντινή πρωτεύουσα έως ότου κατακτήθηκε από τον Οθωμανό σουλτάνο Μωάμεθ Β’ το 1453, ο οποίος κατέκτησε και την Τραπεζούντα οκτώ χρόνια αργότερα, το 1461.
– 1458 μ.Χ.
Το 1458, πέντε χρόνια μετά την άλωση της Πόλης, ο Μωάμεθ ο Β’ προσπαθεί να την καταλάβει. Η πολιορκία επαναλαμβάνεται τον Ιούλιο του 1461 κι ο τελευταίος αυτοκράτορας Δαυίδ παραδίνει την πόλη στους Τούρκους.
Σχεδόν αμέσως μετά, πολλοί κάτοικοι οδηγούνται στην Κωνσταντινούπολη για να πυκνώσουν τον πληθυσμό της, 800 νέοι γίνονται με τη βία γενίτσαροι ενώ πολλοί Τραπεζούντιοι καταφεύγουν στην Ιβηρία και στο εσωτερικό ορεινό του Πόντου
– 1665,μ.Χ.
– Το 1665, όχλος φανατισμένος μουσουλμάνων λεηλατεί την εκκλησία του Αγίου Φιλίππου, που ήταν ο Μητροπολιτικός ναός της πόλης, καθώς και τις κτηριακές εγκαταστάσεις που τον περιέβαλλαν.
Ταυτόχρονα, διατάζονται οι Έλληνες της συνοικίας να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και ο ναός μετατρέπεται σε τζαμί. Ο μητροπολίτης, που από θαύμα διασώθηκε, κατέφυγε στη μονή του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, που έγινε κι ο νέος μητροπολιτικός ναός. Οι κάτοικοι της συνοικίας του Αγίου Φιλίππου κατέφυγαν στην περιοχή της Τονιας , αρχαία Θοανία, όπου αργότερα εξισλαμίστηκαν με τη βία.
Επίσης, την ίδια εποχή εγκαταλείπουν την Τραπεζούντα πολλές αρχοντικές οικογένειες, όπως Μουρούζηδες, Ρίζοι, Υψηλάντες κι εγκαθίστανται στην Πόλη.
–Έλληνες Πόντιοι
Η δημογραφική του κληρονομιά άντεξε για αρκετούς αιώνες μετά την οθωμανική κατάκτηση το 1461, καθώς ένας σημαντικός αριθμός Ελλήνων Ορθοδόξων κατοίκων, που συνήθως αναφέρονται ως Έλληνες Πόντιοι , συνέχισαν να ζουν στην περιοχή κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, μέχρι το 1923, όταν εκτοπίστηκαν στην Ελλάδα. .
Η Τραπεζούντα είχε μια πλούσια εμπορική τάξη κατά την ύστερη οθωμανική περίοδο και η τοπική χριστιανική μειονότητα είχε σημαντική επιρροή από άποψη πολιτισμού, οικονομίας και πολιτικής.
Διάφορα ευρωπαϊκά προξενεία άνοιξαν στην πόλη λόγω της σημασίας της στο περιφερειακό εμπόριο και το εμπόριο.
– Ο 19ος αιώνας
Ο 19ος αιώνας υπήρξε περίοδος ακμής για την Τραπεζούντα, ιδιαίτερα μετά την έκδοση του Χάτι Χουμαγιούν (1856). Είναι η περίοδος που οι Έλληνες της Τραπεζούντας επιδόθηκαν στο εμπόριο με όλες τις παρευξείνιες χώρες, αποκτώντας σταδιακά αξιόλογη οικονομική δύναμη, Από τις τέσσερις τράπεζες που λειτουργούσαν στην Τραπεζούντα, εκτός από την οθωμανική, οι άλλες ήταν αμιγώς ελληνικές, όπως του Καπαγιαννίδη, του Φωστηρόπουλου, του Θεοφύλακτο
–Στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα
, η Τραπεζούντα έγινε ακόμη και το κύριο λιμάνι για τις περσικές εξαγωγές. ής.
Τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, η πόλη γνώρισε ορισμένες δημογραφικές αλλαγές.
Καθώς ο πληθυσμός της επαρχίας διευρύνθηκε σημαντικά λόγω του αυξημένου βιοτικού επιπέδου, πολλές οικογένειες και νέοι άνδρες – κυρίως χριστιανοί, αλλά και ορισμένοι Εβραίοι και ελληνόφωνοι ή τουρκόφωνοι μουσουλμάνοι – επέλεξαν να μεταναστεύσουν στην Κριμαία και τη νότια Ουκρανία, αναζητώντας γεωργική γη ή εργασία. σε μια από τις πόλεις που είχαν νεοϊδρυθεί εκεί.
Πολλές χριστιανικές και μουσουλμανικές οικογένειες από την Τραπεζούντα μετακόμισαν επίσης στην Κωνσταντινούπολη, όπου ίδρυσαν επιχειρήσεις
Αυτοί οι μετανάστες δραστηριοποιούνταν σε ένα ευρύ φάσμα επαγγελμάτων, όπως η αρτοποιία, η ζαχαροπλαστική, η ραπτική, η ξυλουργική, η εκπαίδευση, η υπεράσπιση, η πολιτική και η διοίκηση.
. Το 1835, το Αμερικανικό Συμβούλιο Επιτρόπων για τις Ξένες Αποστολές άνοιξε τον σταθμό της Αποστολής της Τραπεζούντας που κατείχε από το 1835 έως το 1859 και από το 1882 έως τουλάχιστον το 1892.
Εκατοντάδες σχολεία κατασκευάστηκαν στην επαρχία κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, δίνοντας στην περιοχή ένα από τα υψηλότερα ποσοστά
– 1916 μ.Χ.
Τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, τον Απρίλιο του 1916, η πόλη καταλαμβάνεται από τον ρωσικό στρατό. Η ρωσική κατοχή διαρκεί ως το Φεβρουάριο του 1918, οπότε η Ρωσία ανακαλεί τα στρατεύματά της από τα εδάφη της Τουρκίας.
–1923 Μ.χ.
Μερικά χρόνια αργότερα ακολουθεί ο ξεριζωμός και η Ανταλλαγή. Και έτσι κλείνει η αυλαία της παρουσίας του Ελληνικού στοιχείου στην περιοχή. Μιας παρουσίας που διήρκησε 3.000 χρόνια.