του παπαδάσκαλου Κωνσταντίνου Ι. Κώστα
Τιμήθηκε (16-12-2018) στο Βελβεντό η ‘’Ημέρα Μνήμης, Δεκέμβριος 2018’’ για το ‘’Ολοκαύτωμα των Πιερίων, Δεκέμβριος 1943’’ (πυρπόληση Παλαιογρατσάνου, Καταφυγίου, Αγίας Κυριακής) με τα δεκάδες (42) αθώα θύματα από τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής, από τη ναζιστική λαίλαπα και στην περιοχή μας.
Στον Ιερό Ναό του Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω την Κυριακή 16-12-2018 τελέστηκε από τους πατέρες: τον αρχιμ. Αυγουστίνο Μύρο, ιεροκήρυκα και Ηγούμενο της Ιεράς Μονής Αγίου Νεκταρίου Παλαιογρατσάνου και τον πρωτοπ. Κωνσταντίνο Κώστα εφημέριο του ι. Ναού και αρχιερατικό επίτροπο της Α.Π.Β. η Θεία Λειτουργία και το ιερό Μνημόσυνο. Έψαλαν στο αναλόγιο οι ψάλτες: Γιάννης Τζινίκος, Γιάννης Παπαγόρας και Βασίλης Καρανώτας. Διακονητές στο Ιερό: Λεωνίδας Ματόπουλος, Μιχαήλ Αντωνίου, Νίκος Σεντελές.
Το ιστορικό του Ολοκαυτώματος των Πιερίων παρουσίασαν: η Μαρία Κουτσιούκη εκπαιδευτικός, τελειόφοιτη στο πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών, επιστήμες της αγωγής: θεωρητικές, ερευνητικές και διδακτικές προσεγγίσεις στην ιστορία και στην τοπική ιστορία. Και οι μαθητές: Λεωνίδας Ματόπουλος Α’ Λυκείου, Μιχαήλ Αντωνίου Α’ Λυκείου, Βασιλική Κουτλιάμπα Γ’ Γυμνασίου, Αναστασία Κουτλιάμπα Α’ Γυμνασίου και Βασιλική Μπιάλα Α’ Γυμνασίου, σχολείων Βελβεντού. Εύγε, παιδιά. Έπαινο στα Δημόσια Σχολεία Γυμνάσιο και Λύκειο Βελβεντού κοινοποίησε ο Ιερός Ναός Αγίου Διονυσίου για τη συμμετοχή των μαθητών στην εκδήλωση.
Στο Μνημείο του Ολοκαυτώματος (στην πλατεία μπροστά από το Ναό) τελέσαμε την επιμνημόσυνη δέηση, έγινε η κατάθεση στεφάνων από τις αρχές του Τόπου και την τοπική Εθνική Αντίσταση, η σιγή ενός λεπτού στη μνήμη των νεκρών και η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με την ψαλμώδηση του Εθνικού μας Ύμνου: Σε γνωρίζω από την κόψη – του σπαθιού την τρομερή – σε γνωρίζω από την όψη – που με βία μετράει τη γη.
Την τοπική Αυτοδιοίκηση εκπροσώπησαν: ο αντιδήμαρχος Σερβίων-Βελβεντού Θεόδωρος Κυριακίδης, ο πρόεδρος της Δ.Κ. Βελβεντού Δημήτριος Πιτσιάβας, οι δημοτικοί Σύμβουλοι Νίκος Τέτος και Ζήνων Παπαδημητρίου.
Την τοπική εκπαίδευση ο δάσκαλος και υποδιευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Βελβεντού Λάμπρος Κουτσιούκης και δασκάλες.
Την παρουσία τους έδωσαν, ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων Γυμνασίου-Λυκείου Βελβεντού με τον πρόεδρο του Συλλόγου Νίκο Βλάχο και μέλη του Δ.Σ. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αγίας Κυριακής ‘’ΤΣΙΟΥΚΑ’’ με τον πρόεδρο του Συλλόγου Νίκο Τέτο και μέλη του Δ.Σ. Ο Σύλλογος φίλων μουσικής ‘’ΒΕΛΒΕΝΤΙΝΕΣ ΦΩΝΕΣ’’ με τον πρόεδρο Κώστα Σιώμο και μέλη του Δ.Σ. Το ΚΑΠΗ Βελβεντού με το μέλος του Δ.Σ. Θεοδώρα Κακούλη. Επιστολές με τις οποίες δήλωσαν την παρουσία τους πήραμε από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Παλαιογρατσάνου ‘’ΓΡΑΤΣΑΝΗ’’ και από το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων Δημοτικού Σχολείου και Νηπιαγωγείων Βελβεντού.
Ακολούθησε δεξίωση (με εδέσματα που ετοίμασαν και πρόσφεραν οι γυναίκες) στο αρχονταρίκι της Ενορίας.
Τα κόλλυβα του Μνημοσύνου ήταν παρασκευή-προσφορά οικογένειας της Ενορίας και το κέρασμα παρασκευή και προσφορές οικογενειών και των Συλλόγων ‘’ΓΡΑΤΣΑΝΗΣ’’ και ‘’ΤΣΙΟΥΚΑΣ’’.
Ευχαριστίες στους ηχητικούς Μίλτο Τσιτσιμίκλη και Γιάννη Μπαλάνη.
Ακολουθεί ολόκληρη η εισήγηση-παρουσίαση της Μαρίας Κουτσιούκη.
Ολοκαύτωμα 1943 – Ημέρα Μνήμης 2018
Οι πρώτοι μήνες της κατοχικής περιόδου, στα χωριά των Πιερίων, ήταν ανώδυνοι, μιας και δεν είχαν άμεση επαφή με τα γερμανικά στρατεύματα, τα οποία είχαν την έδρα τους στο Βελβεντό (χρησιμοποιώντας το Δημοτικό Σχολείο ως διοικητήριο) και στον ποταμό Αλιάκμονα. Η κατάσταση όμως δεν παρέμεινε έτσι και οι πρώτες δυσκολίες άρχισαν να φαίνονται ήδη από το φθινόπωρο του 1941, όταν άρχισε να παρουσιάζεται η έλλειψη τροφίμων και να εξαντλούνται τα υπάρχοντα αποθέματα. Ο κόσμος άρχισε να εναντιώνεται στα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, και ήδη από τα επόμενα χρόνια αντιστέκονταν στη σκληρότητα τους με τον οποιοδήποτε τρόπο.
Τα γερμανικά SS όμως και η Βέρμαχτ ξέσπασαν την εκδικητική τους μανία στους άοπλους κατοίκους χωριών και πόλεων, σφαγιάζοντας αδιακρίτως άνδρες και γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένους, ακόμα και βρέφη ημερών. Ο νους δεν χωρά τέτοια θηριωδία, μια εκδικητική παραζάλη που όμοιά της σπάνια ξανασυναντάμε στα ιστορικά χρονικά. Ο χαροκαμένος ελληνικός πληθυσμός που πάλευε με την πείνα και μαχόταν καθημερινά για την επιβίωσή του είχε τώρα να αναμετρηθεί με τον σπαραγμό, τα βασανιστήρια και τις μαζικές εκτελέσεις.
Όσο μάλιστα ο δοκιμαζόμενος ελληνικός λαός επέτεινε την αντιστασιακή του δράση, τόσο οι Ναζί κλιμάκωναν τα αντίποινά τους, τις σφαγές δηλαδή αμάχων πληθυσμών. Η Κατοχή της Ελλάδας που είχε αρχίσει τον Απρίλιο του 1941 θα μετρούσε τουλάχιστον 3,5 φρικιαστικά χρόνια για να πάρει επισήμως τέλος. Τα μαζικά εγκλήματα των Ναζί κατά του άμαχου ελληνικού πληθυσμού απλώθηκαν σε όλη την επικράτεια της χώρας, από την Κρήτη μέχρι και τη Βόρεια Ελλάδα.
Το «Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών» κάνει λόγο για 90 πόλεις και χωριά που γνώρισαν τη μαζική ναζιστική θηριωδία, μέσα σε αυτά και τα δικά μας, Παλαιογράτσιανο, Καταφύγι και Αγία Κυριακή.
Στα αντίποινα λοιπόν των γερμανικοναζιστικών – κατοχικών δυνάμεων, ήτανε τα τρία χωριά των Πιερίων ορέων, τα οποία κάηκαν ολοσχερώς, και προ πάντων, οι 42 άοπλοι άνθρωποι που εκτελέστηκαν εν ψυχρώ. Η τραγωδία όμως δεν αφορά μόνο τις εκτελέσεις των άοπλων ελλήνων, ή την καταστροφή των περιουσιών τους, αφορά και την μετέπειτα ζωή των κατοίκων των χωριών. Την ζωή τους μετά από τις επιθέσεις των Γερμανών, μετά από την εν ψυχρώ δολοφονία συγγενικών τους προσώπων, τον άδικο αυτό χαμό, και το χάσιμο των περιουσιών, σε ένα μήνα δύσκολο, μιας και τα ολοκαυτώματα των χωριών, συνέβησαν Δεκέμβριο μήνα.
Η τραγωδία δεν ήταν για μια στιγμή λοιπόν. Δεν αφορά μόνο την ημερομηνία που συνέβη. Αφορά και τις επόμενες ημέρες, και τους επόμενους μήνες, και τα επόμενα χρόνια. Τι απέγιναν οι κάτοικοι των χωριών μετά τα ολοκαυτώματα, χωρίς σπίτι να μείνουν Δεκέμβριο μήνα; Τι απέγιναν ψυχολογικά οι κάτοικοι των χωριών, μετά από τις εν ψυχρώ δολοφονίες των συγγενικών τους προσώπων, γονέων, παππούδων, θείων, παιδιών;
Το παρελθόν λοιπόν δεν έχει νόημα από μόνο του. Το παρελθόν έχει νόημα, αν αποκτήσει ερείσματα πάνω στο παρόν ή στο μέλλον των ανθρώπων.
Όσο και αν οι μνήμες των ανθρώπων είναι συναισθηματικά φορτισμένες με τα βιώματά τους, κατά τη περίοδο εκείνη, του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και της κατοχικής περιόδου, τα τεκμήρια δεν παύουν να είναι τεκμήρια. Τα γεγονότα συνέβησαν. Τα χωριά κάηκαν και οι άνθρωποι δολοφονήθηκαν, για μία ιδεολογία, στα πλαίσια ενός πολέμου, τον οποίο δεν ήθελαν να ακολουθήσουν.
Μιλώντας όμως με γεγονότα, τον Δεκέμβριο του 1943, οι γερμανικές κατοχικές δυνάμεις αποφασίζουν, στα πλαίσια της ιδεολογίας που πίστευαν, του αρχηγού που υπηρετούσαν, του πολέμου, στον οποίο συμμετείχαν, να πυρπολήσουν τα 3 χωριά των Πιερίων, χωρίς δεύτερη σκέψη.
Έκαψαν εκκλησιές, σχολεία, σπίτια και ποιμνιοστάσια. Πυροβόλησαν και σκότωσαν εν ψυχρώ και εξ επαφής άοπλους ανθρώπους, που δεν είχαν καμιά σχέση με τις επιχειρήσεις των ανταρτών, εκείνων που εναντιώνονταν σε κάθε κίνηση των γερμανικών στρατευμάτων.
Εκτελέστηκαν εν ψυχρώ γιαγιάδες ανήμπορες στα κρεβάτια, γυναίκες πάνω στη σκάφη την ώρα που ζύμωναν το ψωμί για την οικογένειά τους. Έκαψαν πρόβατα. Κρέμασαν νέους. Έκαψαν ζωντανή γυναίκα, αφού την περιτύλιξαν με άχυρο. Ξεκοίλιασαν με τις ξιφολόγχες βοσκό. Κι αυτά είναι πολύ λίγα, μπροστά στον όλεθρο που προκάλεσε ο ναζισμός στην ανθρωπότητα.
Πυρπόληση Παλαιογρατσιάνου
Ξημερώνοντας του Αγίου Σπυρίδωνα, 12 Δεκέμβριου 1943, τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής ανεβαίνουν στο Παλαιογράτσιανο. Βάζουν φωτιά και καίνε τα σπίτια, την εκκλησία και το σχολείο του χωριού, πυροβολούν, καίνε και σκοτώνουν άοπλους ανθρώπους. Δεκατρείς (13) συμπολίτες μας στο Παλαιογράτσιανο έχασαν τη ζωή τους.
Κατά τη διάρκεια της πυρπόλησης του χωριού του Παλαιογρατσιάνου, συνέβη το εξής φρικιαστικό περιστατικό : Ο Δημήτριος Στεφάνου, κάτοικος του χωριού, εκτελέστηκε στη θέση του γιου του. Ο Δημήτριος Στεφάνου συνελήφθη από τους Γερμανούς την ώρα που πήγε να πάρει τη μάνα του την Ασημίνα, που είχε καεί ζωντανή. Οι Γερμανοί, τον πήγαν στην Κοζάνη, όπου εκεί μαζί με άλλους ήταν αιχμάλωτος ο γιος του Χρήστος καταδικασμένος σε θάνατο. Η σύλληψη του Χρήστου Στεφάνου συνδέεται με τον απαγχονισμό του ΒελβεντινούΣτάμκουΚλίγγου στο πλατάνι, στην τοποθεσία «φιγκαταλώνια» Βελβεντού. Στην ομάδα των νέων που είχαν συλλάβει οι Γερμανοί ήταν και ο Χρήστος Στεφάνου. Την ώρα της εκτέλεσης του γιου, ο πατέρας ζήτησε να εκτελεστεί αυτός στη θέση του παιδιού του. ‘’Αφήστε το παιδί μου να ζήσει, σκοτώστε εμένα’’, παρακαλούσε με δάκρυα στα μάτια. Εκείνοι, ψυχροί και ακριβείς στον αριθμό, των υπό εκτέλεση, δέχτηκαν. Ελευθέρωσαν το παιδί και σκότωσαν τον πατέρα.
Πυρπόληση Καταφυγίου
Μετά την πυρπόληση του Παλαιογρατσάνου, οι Γερμανοί κατέβηκαν στο Βελβεντό και από το Βελβεντό οδηγήθηκαν στο Καταφύγι. Ήταν 19 Δεκεμβρίου του 1943.
Οι Καταφυγιώτες περίμεναν την εμφάνιση των Γερμανών. Είχε προηγηθεί το κάψιμο του Παλαιογρατσάνου και οι άνθρωποι στο Καταφύγι ήταν προετοιμασμένοι. Οι περισσότεροι είχαν φροντίσει να θάψουν το νοικοκυριό τους (ό,τι θάβονταν) για να το σώσουν. Στο Καταφύγι εκείνες τις μέρες βρισκόταν και ο Μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ, ο πνευματικός αρχηγός του ΕΑΜ.
Ο Καταφυγιώτης Ιωάννης Τάτσης, προωθημένος σκοπός, στο πάνω μέρος της περιοχής καγκέλια, είχε ρητή εντολή από τον Συνταγματάρχη Χάτσιο, να πυροβολήσει στο ψαχνό, μόλις αντιληφθεί την παραμικρή κίνηση των Γερμανών. Αυτός, όταν εμφανίστηκαν οι πρώτες ομάδες των Γερμανών, αντί να πυροβολήσει, φώναξε «αλτ». Αμέσως οι Γερμανοί τον εντόπισαν και τον γάζωσαν με τα αυτόματα όπλα τους. Ο Ιωάννης Τάτσης ήταν το πρώτο θύμα.
Στην περιοχή αυτή, όπου είναι και το κοιμητήριο του Αγίου Δημητρίου, έγινε ολιγόωρη μάχη μεταξύ Ελλήνων ανταρτών και καταχτητών. Στη μάχη αυτή σκοτώθηκε ένας Έλληνας σκοπός-αντάρτης από τα Χάσια (το όνομά του, μας είναι άγνωστο).
Στη λίγη ώρα που κράτησε η μάχη, πρόλαβαν οι Καταφυγιώτες, να εκκενώσουν το χωριό. Μαζί τους έφυγε και ο Δεσπότης Ιωακείμ προς την περιοχή Αγιονέρι.
Μετά τη μάχη, οι Γερμανοί δεν μπήκαν στο Καταφύγι. Ακολουθώντας ένα μονοπάτι από τα ακριανά σπίτια, κατευθύνθηκαν προς τη Σκούλιαρη. Στο χωριό παρέμειναν μόνο οι γέροντες και οι άρρωστοι.
Την 21η Δεκεμβρίου του ’43 οι Γερμανοί ξαναήρθαν στο χωριό και άρχισαν τη λεηλασία. Μπήκαν στο αρχοντικό του Μιρλιαούντα. Εκεί βρήκαν τον νεαρό Παύλο Μιρλιαούντα. Ο Γερμανός αξιωματικός πλησίασε στο χρηματοκιβώτιο και προσπάθησε να το ανοίξει. Ο Παύλος άρπαξε το πιστόλι του αξιωματικού και τον σκότωσε. Έπεσαν τότε απάνω του οι στρατιώτες και με κλοτσιές, γροθιές τον χτυπούσαν αλύπητα, τον έσυραν μέχρι την πλατεία, όπου τον κρέμασαν από το κλαδί μιας ιτιάς. Την άλλη μέρα το άψυχο σώμα του το έριξαν στη φωτιά και το έκαψαν.
Την ίδια μέρα οι Γερμανοί έβαλαν φωτιά στα σπίτια, σκότωσαν κι έκαψαν 22 Καταφυγιώτες.
Πυρπόληση Αγίας Κυριακής
Στη Σκούλιαρη έβλεπαν πέρα μακριά το Καταφύγι να καίγεται. Κατάλαβαν τι τους περίμενε και φρόντισαν να δράσουν συλλογικά για να σωθούν. Το κρύο πολύ. Όλα παγωμένα. Οι μάνες πήραν τα παιδιά στην αγκαλιά τους, λίγα πράγματα από τα σπίτια και από την εκκλησία, ό,τι μπορούσε ο καθένας. Βγήκαν από το χωριό και κρύφτηκαν μέσα σε σπηλιά (υπάρχει και σήμερα) πίσω στο βουνό.
Στη Σκούλιαρη οι ναζιστές σκότωσαν 7 συμπολίτες μας.
Επίλογος
Η ‘’βία στη βία’’ ενισχύει το φαύλο κύκλο της βίας. Δεν την επικροτούμε. Πρέπει τάχιστα και ψύχραιμα να εντοπιστούν οι ιδεολογικές, κοινωνικές μήτρες εκκόλαψης του επικίνδυνου μορφώματος και να αντιμετωπιστεί το κακό στη ρίζα του με πνευματική, παιδαγωγική, πολιτική και κοινωνική αποτελεσματική μέθοδο και δημοκρατικό τρόπο. Η διαδικασία αυτή αργεί και είναι επώδυνη. Θίγονται συμφέροντα. Χρειάζεται προπαντός μετά-νοια, αλλαγή στον τρόπο σκέψης και θέασης του συνανθρώπου.
Χρειάζεται να δούμε τον ‘’άλλο’’ ως εικόνα του Θεού, ως ισότιμο αδελφό, όχι ως απειλή. Και τη σχέση με αυτόν, ως αληθινό ενοποιητικό πολιτισμό και όχι ως ‘’τιμωρία’’ (!). Να πραγματοποιήσουμε δηλαδή το πασχάλιο πέρασμα από το σταυρό στην ανάσταση, από τον εγωκεντρισμό στην αλληλοπεριχώρηση της φιλοκαλίας, με υπέρβαση της έπαρσης και της μισαδελφίας, που υπονομεύουν την ανοιχτή φιλαδελφία-κοινωνικότητα.
Το ζητούμενο, δεν μπορεί να είναι οι αποκλεισμοί, είναι μια δημιουργική σύνθεση παράδοσης και νεωτερικότητας. Χρειαζόμαστε συνθέτες και όχι καθοδηγητές.
ΠΗΓΕΣ:
Τα στοιχεία που αφορούν στην πυρπόληση του Παλαιογρατσάνου δόθηκαν (το 1985) στον π. Κωνσταντίνο από αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων: Δημήτριο Φικιάρη, Θωμά Στεργιόπουλο, Παύλο Παπανώτα, Γεώργιο Ράπτη, Παναγιώτη και Βασιλική Παπαγόρα, Νικόλαο Στεργιόπουλο, Γιάννη Στεργιόπουλο, και Στέφανο Μυλωνά-το 2001.
Την καταγραφή των στοιχείων που αφορούν στην πυρπόληση του Καταφυγίου έκαμε ο π. Κωνσταντίνος (το 1986) συνομιλώντας με τους αυτόπτες των γεγονότων, το Νικόλαο Τζινίκο, Επίτροπο (σήμερα 89 ετών), τη Μαριάνθη Καρασίμου, Ερμιόνη Τσακνάκη και Ευθαλία Λιάλιου.
Τα ιστορικά στοιχεία για την καταστροφή της Σκούλιαρης δόθηκαν (το 1986) στον π. Κωνσταντίνο από αυτόπτες των γεγονότων, τη Δέσποινα Στεργιοπούλου, τη Μαρία Καρανάτσιου, την Περιστέρα Τέτου, την Ελένη Στεργιοπούλου, τον Αντώνιο και Βάγια Τσέγκο, τη Βάγια Σταμάτη και τον Αθανάσιο Ζουζό.
Γιώργος Κόκκινος, Το ολοκαύτωμα, η διαχείριση της τραυματικής μνήμης – θύτες και θύματα, εκδόσεις GUTENBERG
http://photodentro.edu.gr/photodentro/polemos_texts_pidx0051841/texts/index_2_03_anagnwstakis.html
https://www.newsbeast.gr/weekend/arthro/796503/oi-nazistikes-sfages-stin-ellada
Ακολουθούν οι ανακοινώσεις των μαθητών για το Ολοκαύτωμα.
Στο Ολοκαύτωμα των Πιερίων το Δεκέμβριο του 1943, 13 άνθρωποι στο Παλαιογράτσανο, 22 στο Καταφύγι και 7 στην Αγία Κυριακή (Σκούλιαρη), συνολικά 42, άοπλοι και αθώοι, έχασαν τη ζωή τους έτσι στα ξαφνικά, χωρίς να μάθουν ποτέ το ‘’γιατί’’.
Στο κάψιμο του Παλαιογρατσάνου τα θύματα ήταν 13:
Ο Νικόλαος Νικόπουλος, κάηκε ζωντανός μέσα στο σπίτι του.
Η Ασιμήνα Στεφάνου, κάηκε ζωντανή μέσα στο σπίτι της.
Ο Γεώργιος Γεργούλας, κάηκε ζωντανός μέσα στο σπίτι του.
Ο Κωνσταντίνος Ζέρβας. Τον πυροβόλησαν στο δρόμο.
Ο Δημήτριος Χριστοδούλου. Τον πυροβόλησαν στο δρόμο.
Η Αικατερίνη Ρήγα. Την πυροβόλησαν στο δρόμο.
Η Μαρία Ματοπούλου. Την πυροβόλησαν στο δρόμο.
Ο Δημήτριος Στεφάνου. Τον εκτέλεσαν στη θέση του παιδιού του. Οι Γερμανοί είχαν συλλάβει το γιο του. Τον πήγαν για εκτέλεση. Ο πατέρας παρακάλεσε να αντικαταστήσει το παιδί του. Συμφώνησαν. Ελευθέρωσαν το γιο. Εκτέλεσαν τον πατέρα..
Ο Λάμπρος Κουτσιούκης. Τον εκτέλεσαν κοντά στο Ρύμνιο.
Η Ελένη Στεργιοπούλου. Την εκτέλεσαν κοντά στο Ρύμνιο.
Η Ελένη Ματοπούλου. Την εκτέλεσαν στα Κάτω Αλώνια.
Ο Ιωάννης Ματόπουλος. Του κάψανε μαντρί και πρόβατα. Του βοσκού, του ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι. Έπεσε κάτω και πέθανε ακαριαία.
Η Μαρία Γ. Μυλωνά, βρέφος 40 ημερών. Ξεπάγιασε από το κρύο μέσα στα χιόνια και τους πάγους. Πέθανε στο ξωκλήσι του Αη-Γιάννη.
Τα στοιχεία που αφορούν στην πυρπόληση του Παλαιογρατσάνου δόθηκαν (το 1985) στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από τους αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων: Δημήτριο Φικιάρη, Θωμά Στεργιόπουλο, Παύλο Παπανώτα, Γεώργιο Ράπτη, Παναγιώτη και Βασιλική Παπαγόρα, Νικόλαο Στεργιόπουλο και Γιάννη Στεργιόπουλο. Και από τον Στέφανο Γ. Μυλωνά-το 2001.
Στο κάψιμο του Καταφυγίου τα θύματα ήταν 22:
Ο Ιωάννης Τάτσης, ετών 22. Ήταν το πρώτο θύμα. Τον ‘’γάζωσαν’’ στο καραούλι που φύλαγε.
Ο Παύλος Μιρλιαούντας. Τον κρέμασαν στην πλατεία και μετά τον έκαψαν.
Ο Ιωάννης Τζιόκας. Τον πυροβόλησαν μέσα στο σπίτι του.
Η Μαρία Παπλιόρη, γιαγιά κατάκοιτη στο κρεβάτι. Την πυροβόλησαν στο κεφάλι εξ επαφής.
Η Αγνή Γκάτζιου. Την πυροβόλησαν.
Ο Δημήτριος Βλαχοδήμος. Τον πυροβόλησαν.
Η Αικατερίνη Φίτσιου. Την πυροβόλησαν στο δρόμο.
Η Αικατερίνη Γκουτζιάνα. Την πυροβόλησαν.
Ο Αριστείδης Τσιουπλής. Τον πυροβόλησαν.
Η Ευθαλία Ζουζό. Την έκαψαν ζωντανή, αφού την τύλιξαν με άχυρα.
Η Αικατερίνη Ζουζό. Την πυροβόλησαν.
Ο Γρηγόριος Τσιτσιάνης. Τον πυροβόλησαν.
Ο Ευάγγελος Καράς. Τον πυροβόλησαν.
Ο Αστέριος Βαρβαρέζος. Τον πυροβόλησαν.
Η Αικατερίνη Βαρβαρέζου. Την πυροβόλησαν.
Ο Αστέριος Τσιάτσιος. Τον πυροβόλησαν.
Η Αικατερίνη Ψαροδήμου. Την πυροβόλησαν.
Η Ευγενία Ζαραμπούκα. Την πυροβόλησαν.
Ο Δημήτριος Γκουτζιομπίνης. Τον πυροβόλησαν.
Η Γιάννω Καραλέκα. Την πυροβόλησαν.
Η Ευφροσύνη Δανιήλ. Την πυροβόλησαν.
Ο Ευάγγελος Τσιώτσιος. Τον πυροβόλησαν.
Τα στοιχεία που αφορούν στην πυρπόληση του Καταφυγίου κατέγραψε ο π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας (το 1986) συνομιλώντας με τους αυτόπτες των γεγονότων, το Νικόλαο Ι. Τζινίκο, τη Μαριάνθη Καρασίμου, την Ερμιόνη Τσακνάκη και την Ευθαλία Λιάλιου.
Στο κάψιμο της Αγίας Κυριακής τα θύματα ήταν 7.
Η Μαρία Ρήγα. Την πυροβόλησαν ενώ κουβαλούσε ψωμιά.
Ο Δημήτριος Γκαρμπούνης του Θωμά, τον πυροβόλησαν.
Ο Θωμάς Γκαρμπούνης, πατέρας του Δημητρίου. Τον πυροβόλησαν.
Ο Γεώργιος Μίχος. Τον πυροβόλησαν.
Ο Ευθύμιος Σεραφείμ. Τον πυροβόλησαν.
Η Δέσποινα Σεραφείμ, γυναίκα του Ευθύμιου. Την πυροβόλησαν πάνω στη σκάφη την ώρα που ζύμωνε.
Ο Απόστολος Ανδρεόπουλος. Τον πυροβόλησαν έξω από το χωριό.
Τα ιστορικά στοιχεία για την πυρπόληση της Σκούλιαρης δόθηκαν (το 1986) στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από αυτόπτες των γεγονότων, τη Δέσποινα Στεργιοπούλου, τη Μαρία Λ. Καρανάτσιου, την Περιστέρα Τέτου, την Ελένη Στεργιοπούλου, τον Αντώνιο και Βάια Τσέγκο, τη Βάια Σταμάτη, τη Βασιλική Νατσιούλα, τον Αθανάσιο Ζουζό και τη Χρυσάνθη Σγούρου.
Εκτελέσεις από τα στρατεύματα Κατοχής έγιναν και στο Βελβεντό:
Τα στοιχεία για το Βελβεντό δόθηκαν στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από τον Μάρκο Μπαλάνη, (10-12-2005), ο οποίος τα κατέγραψε από τον Μάρκο Σιώμο, 90 ετών και την Άννα Μπαλάνη 93 ετών (Οκτώβριος 2005).
Ο Γεώργιος Μπαλάνης, και ο Μάρκος Σαμαράς, εκτελέστηκαν στο πίσω (βόρειο) προαύλιο του Δημοτικού Σχολείου Βελβεντού.
Ο Ζήνων Τζατζάρης, ο Αντώνιος Καραδήμος, ο Ελευθέριος Μαργαρίτης, ο Γεώργιος Κακούλης, και ο Χριστόδουλος Μαρκάλας, εκτελέστηκαν στην παλιά Γέφυρα του Αλιάκμονα στη Νεράιδα.
Ο Γεώργιος Χατζηιωάννου ή Μπαχασιώτας. Εκτελέστηκε.
Ο Περικλής και ο Ευθύμιος Λάπας πατέρας και γιος, εκτελέστηκαν στην περιοχή Προύτσιαβο.
Ο Ζορμπάς. Το μικρό του όνομα δεν μας δόθηκε. Εκτελέστηκε.
Δύο αδερφοί Μπουντιό. Εκτελέστηκαν σε ύψωμα κοντά στην εκκλησία Παναγία της Κοζάνης.
Ο Δημήτριος Μπαχτσές του Νικολάου, ετών 44. Εκτελέστηκε. (Η πληροφορία δόθηκε στον π. Κ. από τη Γαλάτεια Μπαχτσέ-Παπανώτα)
Ο Στάμκος Κλίγκος: Τον βασάνισαν σκληρά και τον κρέμασαν σ’ ένα από τα πλατάνια στα ‘’φιγκαταλώνια’’ Βελβεντού. Αυτόπτης μάρτυρας ο Γρηγόριος Φωκίδης.
Αναφορά στην πυρπόληση του Μοσχοχωρίου.
Στο κάψιμο του Μοσχοχωρίου πληγώθηκε από τους πυροβολισμούς των Γερμανών η Γιαννούλα Τσιάπλα ηλικίας 2,5 ετών, μεταφέρθηκε από τους γονείς της στο Βελβεντό στο γιατρό Ιπποκράτη και πέθανε μετά από 7 ημέρες. (Πηγή: Γεώργιος Λαγογιάννης, Πρόεδρος τοπικής Κοινότητας Πλατανορέματος).
Η παρουσίαση του ιστορικού έληξε με την ανάγνωση από μαθητή ποιήματος του Γιάννη Παπαγόρα με τίτλο: ‘’Αδίκως χαμένοι 1943’’.
Μάρτυρες – ήρωες,
λόγια ταυτόσημα,
γι’ αυτές τις ψυχές.
Σκιές Ελλήνων,
μες στου Δεκέμβρη,
τις κρύες νύχτες,
αγγίζουν το νου μας,
και τις καρδιές.
Μας βλέπουν ελεύθερους
από πάνω ψηλά,
μας βλέπουν και χαίρονται.
Άγιες ψυχές.
Ελάτε αδέρφια,
ένα κεράκι, μια προσευχή,
δυο κόμπους δάκρυα,
ενός λεπτού σιγή,
στους μάρτυρες-ήρωες,
στους ήρωες-μάρτυρες.
11-12-2016. Γ.Π.
π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας
παπαδάσκαλος
17-12-2018