Ήταν λίγο μετά τα μεσάνυχτα της 14/2 όταν ένα μπλακάουτ στο Τέξας άφησε μερικά εκατομμύρια νοικοκυριά χωρίς ρεύμα εν μέσω χιονιά και δεκάδες νεκρούς από υποθερμία στα παγωμένα σπίτια, από δηλητηριάσεις όταν άναψαν μαγκάλια, από πυρκαϊές όταν άναψαν τζάκια σε ξύλινα σπίτια, κλπ. Το μπλακάουτ συνέβη, όταν αυξήθηκε η ζήτηση ηλεκτρισμού λόγω της παγωνιάς και δεν υπήρχε αρκετή παραγωγή για να καλύψει τη ζήτηση. Το Τέξας έχει βάλει πολλές «Α»ΠΕ και το πλήρωσε με το χειρότερο τρόπο.
Λίγες μόνο ώρες πριν το μπλακάουτ στο Τέξας, ο δικός μας Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ), ενόψει του εδώ αναμενόμενου σφοδρού κύματος κακοκαιρίας, έθεσε σε ισχύ έκτακτο σχέδιο άμυνας και φρόντισε να διασφαλιστεί η μέγιστη διαθέσιμη ισχύς των αξιόπιστων θερμικών και υδροηλεκτρικών μονάδων παραγωγής. Η ανακοίνωση του ΑΔΜΗΕ ρητά και κατηγορηματικά σημειώνει: «Διευκρινίζεται ότι στις εκτιμήσεις παραγωγής δεν λαμβάνονται υπόψη οι ΑΠΕ, καθώς σε ακραίες συνθήκες ψύχους η συμβολή τους εμφανίζεται πολύ περιορισμένη.»
Συμβολή τόσο πολύ περιορισμένη, που στο Τέξας μέτρησαν νεκρούς. Στην Πολιτεία που είναι η ενεργειακή καρδιά των ΗΠΑ, που έχει άφθονο επιτόπου παραγόμενο φυσικό αέριο. Με την άρον-άρον απολιγνιτοποίηση, που προωθεί εδώ η κυβέρνηση, δημιουργούνται συνθήκες να ζήσουμε κι εμείς τα επόμενα χρόνια αυτά που έπαθαν οι Τεξανοί. Πολύ περισσότερο που εδώ όχι μόνο δεν έχουμε δικό μας αέριο, αλλά, επιπλέον, ένα μέρος του έρχεται μέσω Τουρκίας, η οποία σε ανύποπτες στιγμές στο παρελθόν έχει διακόψει επανειλημμένα τη ροή αερίου προς την Ελλάδα.
Στο τέλος του 2014 το Τέξας είχε εγκατεστημένα 14.098MW αιολικών και μόλις 387MW φωτοβολταϊκών. Οι χιονιάδες του 2011 και 2014 είχαν προειδοποιήσει το Τέξας, αλλά οι πάροχοι είδαν την κρίση του 2014 ως ευκαιρία να πουλήσουν ρεύμα σε ακριβές τιμές. Από τότε ο ρυθμός εγκατάστασης επιταχύνθηκε και, στις 8/2/21, στο φετινό χιονιά, το Τέξας είχε διαθέσιμα εγκατεστημένα 31.860MW αιολικών και 7.515MW φωτοβολταϊκών. Οι αφειδώς επιδοτούμενες «Α»ΠΕ εκτόπισαν απ’ την αγορά κάποια ανθρακικά εργοστάσια, που αναγκάστηκαν να κλείσουν, καθώς δεν μπορούσαν να καλύψουν τα έξοδά τους. Και οι αρμόδιοι δεν έδωσαν τη δέουσα σημασία στο φετινό χιονιά, που είχε προβλεφθεί τουλάχιστον 10 ημέρες νωρίτερα, παραβλέποντας πως τώρα δεν υπήρχαν τα ανθρακικά εργοστάσια.
Όπως φαίνεται στο πιο κάτω σχήμα, το βράδυ της 7/2 φυσούσε πολύ και τα αιολικά έδιναν κάτι περισσότερο από 22.000MW, για μια μέγιστη ζήτηση ηλεκτρισμού στα επίπεδα των 42.000MW. Μέσα σε λίγες ώρες, σε συνθήκες χαμηλών θερμοκρασιών και υψηλής υγρασίας τα αιολικά του ΒΔ Τέξας πάγωσαν και νωρίς το απόγευμα της 8/2 τα αιολικά έδιναν μόνο περί τα 4.000MW, κυρίως στην παράκτια ζώνη, ενώ μέχρι το μεσημέρι της 9/2 η «έγχυση» ρεύματος είχε μειωθεί κάτω απ’ τα 1.000MW.
Το τσουχτερό κρύο τις επόμενες ημέρες είχε σαν συνέπεια την όλο και πιο μεγάλη ζήτηση ηλεκτρισμού και στις 14/2 η ζήτηση είχε αυξηθεί στα 69.000MW. Τα αιολικά συνέχιζαν χαμηλή έγχυση, (περί τα 3-5.000MW, με βραχυχρόνιες ανόδους στα 7-9.000MW), και η ζήτηση καλυπτόταν από μεγάλη αύξηση της ηλεκτροπαραγωγής από εργοστάσια φυσικού αερίου, (το Τέξας έχει άφθονο αέριο). Τα όποια ανθρακικά εργοστάσια είχαν απομείνει στο Τέξας είχαν κι αυτά αυξήσει την παραγωγή τους, για να καλύψουν το έλλειμμα των αιολικών.
Νωρίς το απόγευμα της 14/2 τα διαθέσιμα εγκατεστημένα αιολικά ήταν 32.076MW και για λίγη ώρα έδιναν λίγο πάνω από 9.000MW. Αλλά για ακόμα μια φορά οι άνεμοι κόπασαν και μέχρι τα μεσάνυχτα η «έγχυση» των αιολικών έπεσε κάτω από 6.000MW, ενώ η ζήτηση το βράδυ κορυφώθηκε. Τα εργοστάσια παραγωγής από φυσικό αέριο αγκομαχούσαν να καλύψουν τη ζήτηση κι είχαν να αντισταθμίσουν και τις συνεχείς αυξομειώσεις «έγχυσης» των αιολικών, αυξομειώσεις που λειτουργούν αποσταθεροποιητικά στο δίκτυο μεταφοράς.
Λίγο μετά τα μεσάνυχτα της 14/2, αφού έληξε ο Άγιος Βαλεντίνος, το σύστημα δεν άντεξε. Μέσα στην παγωμένη νύχτα, που και τα φωτοβολταϊκά ήταν πλήρως εξαφανισμένα, είτε πάγωσαν συστήματα άντλησης και αγωγοί φυσικού αερίου είτε η υψηλή ζήτηση αερίου για θέρμανση μείωσε την πίεση του αερίου και δεν έφτανε το αέριο για να τροφοδοτήσει επαρκώς τα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής. Τότε κάποια εργοστάσια τέθηκαν εκτός συστήματος, παρουσιάστηκε έλλειμμα παραγωγής, η παραγωγή ηλεκτρισμού δεν έφθανε για να ικανοποιήσει τη ζήτηση κι έγινε το μπλακάουτ.
Στους χιονιάδες του 2011 και του 2014 το σύστημα ηλεκτρισμού είχε φθάσει πάλι στα όριά του, αλλά τότε υπήρχαν ακόμα ανθρακικά εργοστάσια να το στηρίξουν. Στο χιονιά του 2021 κάποια απ’ αυτά τα εργοστάσια δεν υπήρχαν πια, επειδή υποκαταστάθηκαν από τις αφειδώς επιδοτούμενες «Α»ΠΕ, οι οποίες την κρίσιμη ώρα πάγωσαν κι εξαφανίστηκαν απ’ το σύστημα. Η εγγενής ιδιότητά τους, να δίνουν εντελώς ακατάστατη «έγχυση» ενέργειας, ή του ύψους ή του βάθους, αποδείχθηκε εντελώς καταστροφική.
Μετά το 2014 οι Τεξανοί στήριξαν την ηλεκτροπαραγωγή τους στα αιολικά και στον πρώτο μεγάλο χιονιά μέτρησαν δεκάδες νεκρούς. Είναι οι πρώτοι παγκοσμίως νεκροί που οφείλονται σ’ ένα σύστημα ηλεκτροδότησης με πολλές «Α»ΠΕ, ένα σύστημα ηλεκτροδότησης μειωμένης αξιοπιστίας.
Κι όμως, αυτή τη μειωμένη αξιοπιστία των «Α»ΠΕ σε συνθήκες κακοκαιρίας, ο δικός μας Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ) την επισημαίνει ρητά τουλάχιστον απ’ το 2013. Πολύ πρόσφατα μάλιστα, στις 10/2, την ώρα που το Τέξας ήδη πάγωνε, ο ΑΔΜΗΕ πήρε έκτακτα μέτρα θωράκισης του συστήματος ενόψει του επερχόμενου χιονιά στην Ελλάδα και λόγω της έκρηξης του μετασχηματιστή στο Κέντρο Υπερυψηλής Τάσης Ασπροπύργου στις 7/2: έθεσε σε καθεστώς επιβεβλημένης παραγωγής θερμικές και υδροηλεκτρικές μονάδες σε Πελοπόννησο και Στερεά Ελλάδα, ακόμα και τη λιγνιτική μονάδα Μεγαλόπολη 4 έβαλε σε επιβεβλημένη λειτουργία, ακόμα και το ξεχασμένο, παλιό, μικρό υδροηλεκτρικό του Λάδωνα. Χωρίς να ενδιαφέρεται για τα 2.480MW αιολικών, που υπάρχουν σε λειτουργία σε Στερεά Ελλάδα και Πελοπόννησο.
Κανείς δεν μπορεί να κάνει συμφωνίες με τον καιρό κι η ΝΑΣΑ έχει προβλέψει απ’ το 2019 πως ο 11ετής ηλιακός κύκλος 2020-2030 θα είναι ο πιο αδύναμος των τελευταίων 200 ετών, με κορύφωση το 2025. Η ηλιακή δραστηριότητα ενδέχεται να μειωθεί 30-50% στα αμέσως επόμενα χρόνια, ακριβώς τα χρόνια που η κυβέρνηση σπεύδει να κλείσει τα λιγνιτικά εργοστάσια για να βάλει μη αξιόπιστες πηγές ηλεκτροπαραγωγής. Παρόμοια είναι η πρόβλεψη και του Κέντρου Πρόβλεψης Καιρού Διαστήματος του ΝΟΑΑ. Την ίδια ώρα μας λένε πως βρισκόμαστε σε «κλιματική κρίση», υποθέτοντας το τι ενδέχεται να συμβεί το 2100, αλλά απέτυχαν να προβλέψουν την πραγματική κρίση ενός χιονιά, για τον οποίο οι μετεωρολόγοι προειδοποιούσαν από μέρες. Τόσο στην Ελλάδα όσο και στο Τέξας. Και δεν γνωστοποιούν τι θα συμβεί στον τρέχοντα ηλιακό κύκλο.
Κανείς δεν μπορεί να παίζει με την ασφάλεια εφοδιασμού της χώρας με ηλεκτρισμό, κανείς δεν μπορεί να παίζει κυριολεκτικά με τις ζωές μας στην επόμενη παγωνιά. Η ταχεία μείωση της λιγνιτικής ηλεκτροπαραγωγής τα τελευταία χρόνια είχε σαν αποτέλεσμα αύξηση της ενεργειακής εξάρτησης της χώρας, αύξηση των εισαγωγών ηλεκτρισμού απ’ το λιγνίτη Σκοπιανών, Βούλγαρων, ακόμα και Τούρκων, αύξηση του συναλλάγματος που φεύγει από τη χώρα, μείωση των δημοσίων εσόδων, μείωση των εσόδων των ασφαλιστικών ταμείων, αύξηση της ανεργίας και της μετανάστευσης. Και, βεβαίως, αύξηση της τιμής του ηλεκτρισμού, βυθίζοντας όλο και περισσότερους σε ενεργειακή φτώχεια και την οικονομία σε μειωμένη ανταγωνιστικότητα.
Στους χιονιάδες παρελθόντων ετών η λιγνιτική βιομηχανία της χώρας μας είχε αποδείξει αξιοθαύμαστη αξιοπιστία. Τα λιγνιτωρυχεία δούλευαν μέρα-νύχτα με ένα μέτρο χιόνι, με συνθήκες ολικού παγετού, με θερμοκρασίες ακόμα και κοντά στους -20οC, στην πιο ψυχρή Περιφέρεια της χώρας, τη Δυτική Μακεδονία. Οι αυλές αποθήκευσης των Ατμοηλεκτρικών Σταθμών διατηρούσαν αποθέματα λιγνίτη επαρκή για να ξεπεραστούν πολυήμερες κακοκαιρίες. Πλέον όμως με απόφαση της κυβέρνησης αυτά δεν θα υπάρχουν, για ν’ αντικατασταθούν υποτίθεται με αιολικά και φωτοβολταϊκά. Παρά τα όσα λέει ρητά και κατηγορηματικά στα κείμενά του για τις «Α»ΠΕ ο ΑΔΜΗΕ, η αρμόδια για το σύστημα ηλεκτροδότησης κρατική Υπηρεσία.
Ο περιορισμός των επιλογών στο μείγμα ηλεκτροπαραγωγής της χώρας δεν είναι καλή διοίκηση, κανείς σοβαρός διευθύνων επιχείρησης δεν βάζει όλα τα λεφτά στο ίδιο καλάθι, πάντα φροντίζει να εξασφαλίζει την επιχείρησή του πολύπλευρα.
Στη γνωστή Ευαγγελική παραβολή οι μωρές παρθένες βρέθηκαν απροετοίμαστες για τον ερχομό του Νυμφίου. Κανείς δεν δικαιούται να παριστάνει τη μωρή παρθένα όταν έχει την προειδοποίηση του Τέξας και η χώρα μας δεν έχει προετοιμαστεί για να αντικαταστήσει το λιγνίτη. Αν μείνει απροετοίμαστη, τόσο για τον επόμενο χιονιά όσο και τους πολλούς ακόμα που είναι μπροστά μας, θα μετρήσουμε κι εδώ νεκρούς, η παγωνιά σκοτώνει. Χρειαζόμαστε όχι μόνο εγχώρια, αλλά και αξιόπιστη ηλεκτροπαραγωγή, που δεν θα εξαφανίζεται στις κακοκαιρίες.
Χρήστος Ι. Κολοβός
Δρ Μηχανικός Μεταλλείων-Μεταλλουργός Μηχανικός Ε.Μ.Π.
τ. Δ/ντής Μεταλλευτικών Μελετών & Έργων ΔΕΗ ΑΕ/Λιγνιτικό Κέντρο Δυτικής Μακεδονίας