«Πόλεμοι και συγκρούσεις στα βαλκάνια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο» Γράφει ο Μιχάλης Ραμπίδης

Τα Βαλκάνια είναι μια ορεινή χερσόνησος, βρίσκονται στο Νότιο-Ανατολικό τμήμα της Ευρώπης και πήραν την ονομασία τους από  την αντίστοιχη Τουρκική λέξη «μπαλκάν» (balkan)   που σημαίνει «βουνό». Στα αρχαία ελληνικά ονομαζόταν και «Χερσόνησος του Αίμου» από την οροσειρά του όρους Αίμου που ξεκινά από την κεντρική Βουλγαρία και επεκτείνεται έως την ανατολική Σερβία.  Έχει έκτασή 550.000 τ. χιλ. και πληθυσμό που ξεπερνά τα 50 εκ. Οι χώρες των Βαλκανίων σήμερα είναι δώδεκα (Ελλάδα, Κύπρος, Βόρεια Μακεδονία, Τουρκία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Αλβανία, Σερβία, Μαυροβούνιο, Κροατία, Σλοβενία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη), παρά του ότι το ψηφιδωτό κρατών είναι ακόμα υπό διαμόρφωση.  

Στο τέλος του Β΄Π.Π. οι νικητές  (Μ. Βρετανία-Σοβ. Ένωση-ΗΠΑ) συμφώνησαν στη μοιρασιά, στις λεγόμενες «σφαίρες επιρροής» ανάλογα με τη στρατηγική σημασία που είχε για τον καθένα κάθε κράτος στα Βαλκάνια.  Η συμφωνία της Μόσχας (Τολστόι) επικυρώθηκε στην Κριμαία με τη λεγόμενη «Διάσκεψη της Γιάλτας» από τους ηγέτες των τριών χωρών (Τσόρτσιλ-Ρούσβελτ-Στάλιν) και προέβλεπε τα ποσοστά επιρροής: -ΕΛΛΑΔΑ  90% στη Μ. Βρετανία (Μ.Β.) και 10% στη Σοβ. Ένωση (ΕΣΣΔ) – ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 25% στην Μ.Β. και 75% στην ΕΣΣΔ -ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ 50% στη Μ.Β. και 50% στην ΕΣΣΔ – ΡΟΥΜΑΝΙΑ 10% στη Μ.Β. και 90% στην ΕΣΣΔ.  Στην ίδια συμφωνία η ΑΛΑΒΑΝΙΑ έμεινε υπό Βρετανική κατοχή έως το τέλος του έτους 1944 όπου η κομμουνιστική ομάδα των παρτιζάνων του Χότζα καταλαμβάνει τα Τίρανα και εγκαθιστά κομμουνιστικό καθεστώς.

Η ιστορία των εθνών-κρατών της «Βαλκανικής Χερσονήσου» είναι εξαιρετικά βίαια, γιατί αποτέλεσε πολλές φορές και κατά καιρούς, την «πηγή» πολλών εξεγέρσεων από ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες σε τοπικό, Ευρωπαικό, αλλά και παγκόσμιο επίπεδο. Τον 19ο αιώνα οι περισσότεροι βαλκανικοί λαοί απέκτησαν με αιματηρούς απελευθερωτικούς πολέμους την ανεξαρτησία τους από την Οθωμανική Αυτοκρατορία (Τούρκικο ζυγό). Τον 20ο αιώνα βίωσαν δυο Βαλκανικούς και δυο Παγκόσμιους Πολέμους με οδυνηρές συνέπειες. Τον 21ο αιώνα τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας 1991-1999/2001 και ο χάρτης των Βαλκανίων συνεχίζει να ξεδιπλώνεται.

Η περίοδος του «ψυχρού πολέμου» (1945-1991) ήταν ένας ανταγωνισμός ανάμεσα σε ΗΠΑ και ΕΣΣΔ σε οικονομικό, στρατιωτικό και γεωπολιτικό επίπεδο, που όμως δεν είχε καμία ένοπλη σύρραξη ανάμεσα στους δυο συνασπισμούς των χωρών.

Στην παγκόσμια ιστορική βιβλιογραφία, ως πρώτη πράξη του ψυχρού πολέμου καταχωρείται ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος που διήρκησε τρία χρόνια 1946-1949. Η σύγκρουση ανάμεσα στον ελληνικό στρατό και του δημοκρατικού στρατού έληξε με νίκη του πρώτου στις 29 Αυγούστου 1949 ενώ οι δυνάμεις του δεύτερου υποχώρησαν στα Αλβανικά εδάφη. Ο Δημοκρατικός Στρατός υπολόγιζε στη βοήθεια της ΕΣΣΔ όμως η ηγεσία το ΚΚΣΕ και ο ίδιος ο Στάλιν είχαν άλλη άποψη (Διάσκεψη Γιάλτας- ποσοστά επιρροής στην ΕΛΛΑΔΑ  90% στη Μ. Βρετανία και 10% στη Σοβ. Ένωση) Από την βιβλιογραφία Μίλοβαν Τζίλα στέλεχος ΚΚ Γιουγκοσλαβίας-στενού συνεργάτη του Τίτο, η ομολογία Στάλιν 1948 για τη συνέχεια του εμφυλίου και την τύχη του ΕΛΑΣ στην Ελλάδα: «…..όχι δεν έχουν καμιά απολύτως προοπτική επιτυχίας. Τι νομίζετε πως η Βρετανία και οι ΗΠΑ το ισχυρότερο κράτος στον κόσμο θα σας επιτρέψουν να κόψετε τις γραμμές επικοινωνίας τους με τη Μεσόγειο. Σαχλαμάρες. Κι εμείς δεν έχουμε καθόλου ναυτικό. Η εξέγερση στην Ελλάδα πρέπει να αναδιπλωθεί (σβαρνούτ) ή να σταματήσει κατ’ άλλους το συντομότερο δυνατό….»  Οι συνέπειες του ελληνικού εμφύλιου πολέμου (όπως κάθε εμφύλιου) οδυνηρές. Με επίσημα στοιχεία υπήρξαν 154.000 θύματα, Χιλιάδες τραυματίες πολλοί των οποίων έμειναν ανάπηροι και δημιούργησε περίπου 60.000 πρόσφυγες. Καταστράφηκαν 47.000 κατοικίες, 240 βιομηχανικές επιχειρήσεις & νοσοκομεία, 1650 σχολεία, 930 γέφυρες και εξοντώθηκαν 1,5 εκ ζώα. Η απογραφή πληθυσμού του 1951 έναντι του έτους 1940 παρουσίασε στασιμότητα, ενώ η μείωση σε αρκετούς νομούς & περιοχές (Γρεβενά -20%, Εορδαία -17% Βόιο -12%) ήταν συγκλονιστική! Δίχασε τους Έλληνες. Φύτεψε το μίσος στις καρδιές των ανθρώπων.

Με το τέλος του Β΄Π.Π. και τη νίκη των συμμάχων από τον στρατάρχη των παρτιζάνων Γιόσιπ Μπροζ Τίτο, επανιδρύθηκε η ομοσπονδία της Γιουγκοσλαβίας, με τη συνένωση έξι δημοκρατιών (Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κροατία, Μαυροβούνιο, Σερβία, Σλοβενία, Π.Γ.Δ.Μ.)  και δυο αυτόνομων επαρχιών (η Βοϊβοντίνα και το Κοσσυφοπέδιο). Το μοντέλο ανάμεσα σε σχεδιασμένη και φιλελεύθερη οικονομία και η πολιτική σταθερότητα με ισόβιο πρόεδρο το Τίτο ήταν επιτυχημένο για την Γιουγκοσλαβία, με αποτέλεσμα μια μακρά περίοδος ισχυρής οικονομικής ανάπτυξης.  Μετά τον θάνατο του Τίτο το 1980 τις οικονομικές και πολιτικές προκλήσεις της εποχής αδυνατούσε να παρακολουθήσει το εξασθενημένο πλέον σύστημα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης.

Οι πρώτες διαμαρτυρίες ξεκίνησαν το 1981 από τους Αλβανούς του Κοσσυφοπέδιου που ζητούσαν να τους χορηγηθεί το καθεστώς της συνιστώσας δημοκρατίας, ισοδύναμης με τις προηγούμενες έξι.

Το 1987 πρόεδρος της Σερβίας ανέλαβε ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς και από τον Ιούνιο του 1991 έως τον Απρίλιο του 1992 τέσσερις δημοκρατίες (Βοσνία/Ερζεγοβίνη-Κροατία-Μαυροβούνιο-Σλαβομακεδονία) κήρυξαν την ανεξαρτησία τους  και μόνο η Σερβία και το Μαυροβούνιο παρέμειναν ομοσπονδιακές. Το Μαυροβούνιο κήρυξε την ανεξαρτησία του το 2006 και το Κοσσυφοπέδιο το 2008.

Το θέμα της ανεξαρτησίας κρατών της Γιουγκοσλαβίας κρίθηκε από τον ΟΗΕ ως Ευρωπαϊκή υπόθεση που έπρεπε να επιλύσει. Αν και επισήμως η ΕΕ ήταν υπέρ της διατήρησης έστω μιας συνομοσπονδίας, (η άποψη υποστηριζόταν από Γαλλία-Βρετανία-Ελλάδα-Ισπανία) είχαν αναπτυχθεί δυο τάσεις. Η δεύτερη τάση (Γερμανία-Ιταλία/Βατικανό -Δανία και Αυστρία η οποία ήταν εκτός ΕΕ, υποστήριζε την ανεξαρτησία των κρατών. Σημαντικό ρόλο φαίνεται να έπαιξαν το θρήσκευμα με την από κοινού δημιουργία αυτόνομων Μουσουλμανικών θυλάκων, που σε ανύποπτο χρόνου θα παίζουν το «ρόλο» τους στα Βαλκάνια και την ΕΕ.

Ανεξαρτησία Π.Γ.Δ.Μ.: Τον Ιανουάριο του 1991 ο πρόεδρος της Σοσιαλιστικής δημοκρατίας της  Π.Γ. Μακεδονίας Κίρο Γκλιγκόροφ μετά από τα συντριπτικά αποτελέσματα του δημοψηφίσματος, κήρυξε την πλήρη ανεξαρτησία της χώρας και την μετονομασία σε Δημοκρατία της Μακεδονίας. Στη συνάντησή τους  σε εξοχική κρατική κατοικία στην λίμνη Αχρίδα ο Μιλόσεβιτς δεν είχε αντιρρήσεις, συνεργάσθηκε με τον Γκλιγκόροφ και απέσυρε όλες τις ομοσπονδιακές Γιουγκοσλαβικές δυνάμεις από τη χώρα. Η απόσχιση και η ανεξαρτησία της γείτονος ήταν ειρηνική και αναίμακτη. Το 2001 η Αλβανική Στρατιωτική Οργάνωση (NLA) πραγματοποίησε επίθεση εναντίων των δυνάμεων ασφαλείας της Π.Γ.Δ.Μ. Οι εχθροπραξίες διήρκεσαν όλο το χρόνο. Πρόθεση των Αλβανών ήταν να διαπιστώσουν τις προθέσεις απόσχισης περιοχών της Βόρειας Μακεδονίας με αλβανική πλειοψηφία, με απώτερο στόχο τη δημιουργία της «μεγάλης Αλβανίας».

Ανεξαρτησία ΣΛΟΒΕΝΙΑΣ: Με δημοψήφισμα στην Σλοβενία το 1990 υποστηριζόμενο από Ιταλία-Βατικανό οι Σλοβένοι τάχθηκαν 95% υπέρ της ανεξαρτησίας τους. Οι εχθροπραξίες με τα Γιουγκοσλαβικά στρατεύματα διήρκησαν δέκα ημέρες και άρχισαν στις 26 Ιουνίου 1991. Ακολούθησε η συμφωνία Μπριόνι, στα ομώνυμα Κροατικά νησιά, όπου συμφωνήθηκε η ανεξαρτησία των Σλοβένων και αναγνωρίσθηκαν οι ένοπλες και αστυνομικές τους δυνάμεις.

Ανεξαρτησία ΚΡΟΑΤΙΑΣ: Μπορεί ο πρόεδρος της Σερβίας Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς να συμφώνησε από την αρχή για την ανεξαρτησία της Σλοβενίας, ήταν όμως αντίθετος στην απόσχιση της Κροατίας από την Γιουγκοσλαβία. Στο τέλος αλλάζοντας στάση, αρνήθηκε να επέμβει και να σταματήσει τη διάλυση της Κράινα.  Η Κροατία χρησιμοποίησε τη σλοβένικη ανεξαρτησία ως προηγούμενο «γιατί αυτοί και όχι εμείς;» Ο πόλεμος για την ανεξαρτησία της Κροατίας, απέναντι στα Γιουγκοσλαβικά στρατεύματα, κράτησε από τις 31 Αυγούστου 1991 έως 31 Μαρτίου 1995 με προσωρινή συμφωνία για κατάπαυση του πυρός (Σαράγιεβο 1992).  Οι Κροάτες και ο πρόεδρος Τούτζμαν παρά την διαβεβαίωση στην επιτροπή Badinter ότι θα σεβαστεί τη Σερβική μειονότητα, εξαπέλυσε το 1995 την μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση εθνοκάθαρσης STORM καταλύοντας την Σερβική Δημοκρατία της Κράινα. Σύμφωνα με στοιχεία της Διεθνούς Αμνηστίας εκτόπισαν περισσότερους από 200.000 Σέρβους (η μεγαλύτερη μετακίνηση πληθυσμού στην Ευρώπη από τον Β΄Π.Π.) ενώ έσφαξαν, βίασαν και βασάνισαν εκατοντάδες. Στις 7 Αυγούστου 1995 η Κροατική κυβέρνηση ανακοινώνει το τέλος της επιχείρησης «καταιγίδα». 

Ανεξαρτησία ΒΟΣΝΙΑΣ: Ο πόλεμος στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη μεταξύ Βόσνιων και Σέρβων ξεκίνησε 1 Μαρτίου 1995 και διήρκησε ως τις 14 Δεκεμβρίου 1995. Για πρώτη φορά στον πόλεμο αυτό ενεπλάκη το ΝΑΤΟ για να επιβάλει απόφαση του ΟΗΕ που όριζε τον εναέριο χώρο της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Άμεση συμμετοχή είχε και η Κροατία υπέρ των Βόσνιων και μεγάλος αριθμός ξένων εθελοντών, με αποτέλεσμα ο πόλεμος αυτός να μετατραπεί σε μια πολύπλοκη διεθνή σύγκρουση με βαθιές πολιτικές, εθνικές και θρησκευτικές προεκτάσεις. Οι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις για τη λήξη του πολέμου στη Βοσνία μεταξύ Ιζετμπέκοβιτς-Τούτζμαν-Μιλόσεβιτς (δεν ζει κανένας) έγιναν στην αεροπορική βάση Ντέιτον του Οχάιο στις ΗΠΑ και η επίσημη συμφωνία υπεγράφη 14 Δεκεμβρίου 1995 στο Παρίσι παρουσία των Κλίντον-Σιράκ-Κολ-Μέιτζορ & Τσερνομίρντιν. Η συμφωνία προβλέπει τον διαχωρισμό της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης: Το 51% ως Κροατο-Μουσουλμανικός τομέας (Βοσνία-Ερζεγοβίνη) και το 49% στον τομέα της Σερβικής Δημοκρατίας. Ένα κράτος από Σέρβους-Κροάτες & μουσουλμάνους, ΝΑΤΟκρατούμενο, έτοιμο ανά πάσα στιγμή για αποσχίσεις.

Ο πόλεμος του ΚΟΣΣΥΦΟΠΕΔΙΟΥ διεξήχθη μεταξύ της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας (απέμειναν Σερβία- Μαυροβούνιο) απέναντι  στον Απελευθερωτικό Στρατό του Κοσσόβου (UCK), τον Αλβανικό Στρατό και την αεροπορική υποστήριξη του ΝΑΤΟ από 24/3/1999 (οι βομβαρδισμοί δεν είχαν ποτέ την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και είχαν 488 θύματα). Διήρκεσε από τις 28 Φεβρουαρίου 1998 έως τις 11 Ιουνίου 1999. Ο πόλεμος έληξε με τη συνθήκη του Κουμάνοβο στην οποία συμφωνήθηκε η αποχώρηση των Γιουγκοσλαβικών δυνάμεων και η αντικατάστασή τους με διεθνείς δυνάμεις. Το Κοσσυφοπέδιο ανακήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία του από την Σερβία το 2008 ενώ πολλές χώρες του ΝΑΤΟ μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα δεν το αναγνωρίζουν.

 Ανεξαρτησία ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟΥ: Σε δημοψήφισμα με προσέλευση 86,5% οι 230.711 ψηφοφόροι δηλ το 55,5% ψήφισε υπέρ της ανεξαρτησίας και το 44,5% και 184.954 ψηφοφόροι εναντίον. Η ανεξαρτησία του Μαυροβουνίου διακηρύχθηκε επίσημα και ειρηνικά στις 3 Ιουνίου του 2006.

Σύμφωνα με το Κέντρο Ανθρωπιστικού Δικαίου στις συγκρούσεις στις πρώην Γιουγκοσλαβικές Δημοκρατίες  έχασαν τη ζωή τους τουλάχιστον 130.000 άνθρωποι. Το Διεθνές Κέντρο Μεταβατικής Δικαιοσύνης εκτιμά τις απώλειες σε ανθρώπινες ζωές σε 140.000. Πολλές πόλεις και χωριά καταστράφηκαν, χιλιάδες άνθρωποι εγκατέλειψαν τις εστίες τους και έζησαν τις κακουχίες της μετανάστευσης. Οι επιπτώσεις των ΝΑΤΟικών βομβαρδισμών (πέραν των ολοκληρωτικών καταστροφών στις υποδομές) 20 χρόνια μετά είναι οι ψυχικές διαταραχές, ο καρκίνος, η στειρότητα, οι χρόνιες φλεγμονώδεις ασθένειες κ.α.

Έντεκα χρόνια μετά το θάνατο του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς  και σε υποσημείωσή του το Δικαστήριο της Χάγης χαρακτηρίζει ανεπαρκή τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο δικαστήριο σε βάρος του (και άλλων Σέρβων) και ότι δεν αποδεικνύουν τη συμμετοχή του στην «κοινή εγκληματική επιδίωξη και την εκτέλεση εγκλημάτων»! Ο Μιλόσεβιτς έπασχε από υψηλή αρτηριακή πίεση, πέθανε στη φυλακή (11/3/2006) πριν να ολοκληρωθεί η δίκη του. Κάποιοι ισχυρίσθηκαν  ότι αυτοκτόνησε. Ο φίλος του και τακτικός συνομιλητής και επισκέπτης του στις φυλακές Κρις Σπύρου Ελληνο-Αμερικανός τ Γερουσιαστής των ΗΠΑ είπε: «Δεν υπήρχε ούτε μια περίπτωση στο εκατομμύριο να προέβει σε απονενοημένη πράξη. Όχι, δεν αυτοκτόνησε».         

Τα βαλκάνια είναι επί αιώνες το σταυροδρόμι των πολιτισμών μεταξύ Ευρωπαϊκής και Ασιατικής Ηπείρου. Είναι ανέκαθεν συχνές οι αναζωπυρώσεις και οι τεταμένες σχέσεις, όπως αυτές που δημιούργησε στις χώρες της χερσονήσου η προσφυγική κρίση που διανύουμε. Ονομάσθηκαν «πυριτιδαποθήκη» της Ευρώπης,  χαρακτηρισμός που ανταποκρίνεται απόλυτα στην ιστορική τους διαδρομή.    

Ο προσανατολισμός των λαών της Βαλκανικής Χερσονήσου μετά από τους πολέμους και τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, είναι προς ένα κοινωνικό σύστημα κοντά σ’ αυτό της ΕΕ καθένας με τον δικό του τρόπο και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, με κοινά πολιτικά και οικονομικά γνωρίσματα. Η μεγάλη τους επιθυμία: Να ζήσουν ειρηνικά και να ευημερήσουν.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.