Δέσποινα Μιχαηλίδου -Καπλάνογλου
Στην σημερινή δημοσίευση θα δούμε ένα ακόμη παραδοσιακό Ποντιακό τραγούδι το ” Ακρίτας όντες έλαμνεν ” από όπου διαλέξαμε τις 4 λέξεις, που θα δώσουμε την, ή ,τις λέξεις της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας που προήλθαν και φυσικά θα δώσουμε την σημερινή τους ερμηνεία στα νέα Ελληνικά.
ΠΟΙΟΙ ΗΤΑΝ ΟΙ ΑΚΡΙΤΕΣ
Στα βυζαντινά χρόνια, οι ακρίτες ήταν άνδρες στους οποίους δινόταν γη στις “άκρες” όπως λεγόταν τότε η μεθόριος και σε αντάλλαγμα υπηρετούσαν στο στρατό και υπερασπίζονταν τα σύνορα της αυτοκρατορίας.
Ο ΠΟΙΟ ΔΙΑΣΗΜΟΣ ΑΚΡΙΤΑΣ ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας
Ένας από τους ακρίτες ήταν και ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας. Έζησε περίπου το 10ο μ.Χ. αιώνα και ονομαζόταν Διγενής γιατί καταγόταν από δύο γένη, το αραβικό και το ελληνικό. Η σωματική του δύναμη και ανδρεία ήταν μεγάλη και τα κατορθώματα του πολλά. Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο γράφτηκε ένα εκτενές ποίημα με επικό χαρακτήρα το οποίο εξυμνούσε όλη του τη ζωή, από τους προγόνους ως το θάνατό του.
ΑΚΡΙΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
Ακριτικά τραγούδια ονομάζονται τα δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται στα κατορθώματα των Ακριτών, των φρουρών των ανατολικών συνόρων της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα παλαιότερα ελληνικά δημοτικά τραγούδια που σώζονται και συγγενεύουν με το έμμετρο αφήγημα του 12ου αιώνα.
Γενικά, τα ακριτικά τραγούδια διακρίνονται από τα πλούσια χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού και ιδιαίτερα για την πνοή τους, την ηρωική και πολεμική αναφορά τους, την πυκνότητα αλλά και τη λιτότητα του λόγου καθώς και για την πλαστική τους δύναμη. Κύριος στόχος τους είναι η έξαρση της τιτάνιας προσωπικής λεβεντιάς που στο στόμα του ελληνικού λαού γίνεται τραγούδι – θρύλος. Αποτελούν έκφραση εν προκειμένω της τιτάνιας αντιπαλότητας του Βυζαντίου κατά των Αράβων και κάθε άλλων επιδρομέων ως παρασιτικών στοιχείων της Αυτοκρατορίας.
ΠΩΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΙ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ”Ακρίτας όντας έλαμνεν” ΤΟΝ ΑΚΡΙΤΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
Η περιοχή του Πόντου βρισκόταν στο Βορειοανατολικό άκρο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας . Οι ακρίτες του (φύλακες των συνόρων ) ήταν πολλοί και στα μάτια των κατοίκων του, ήταν οι ήρωες του ,επόμενο ήταν να γραφτούν πολλά τραγούδια για τα παλληκάρια του .
Το τραγούδι ”Ακρίτας όντας έλαμνεν” δίνει μια εικόνα για ένα από αυτούς.
Ο Ακρίτας του Πόντου δεν είναι άρχοντας του θρόνου και του σαλονιού. Ο ίδιος έχει τη φροντίδα της οικογένειάς του .οργώνει και ΄ σπέρνει σαν ένας απλός αγρότης. Είναι ένας καλός και τρυφερός σύζυγος και ένας στοργικός πατέρας.
Στην είδηση όμως ότι κάποιοι επιβουλεύονται την περιουσία του και την οικογενειακή του γαλήνη και κατ’ επέκταση την ασφάλεια του έθνους του, γίνεται αμείλικτος τιμωρός
ΣΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ
Ακρίτας όντας έλαμνεν
— Ακρίτας όντες έλαμνεν Σην παραποταμέαν
Επέγνεν κι έρτον κι έλαμνεν Την ώραν πέντε αυλάκια
Επέγνεν κι έρτον κι έσπερνεν Εννέα κότια σπόρον
— Έρθεν πουλίν κι’ εκόνεψεν Συ ζυγονί’ την άκραν
Σκούται και καλοκάθεται Ση ζυγονί’ την μέσεν
— Ακρίτα μου ντο κάθεσαι Ντο στέκ’ ς και περιμένεις!
Το ένοικος εχάλασαν Και την καλή σ’ επαίραν
ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Όταν ο Ακρίτας όργωνε
— Όταν ο Ακρίτας όργωνε Στο πλάι στο ποτάμι Πηγαινοερχόταν κι όργωνε Την ώρα πέντε αυλάκια Πηγαινοερχόταν κι έσπερνε Εννέα σάκους σπόρο
–Ήρθε πουλί και κάθισε ‘κει στου ζυγού την άκρη Σηκώνετ’ ανακάθεται ‘κει στου ζυγού την μέση
— Ακρίτα μου ! τι κάθεσαι ,γιατί στέκεις και περιμένεις Το σπιτικό σου χάλασαν και την καλή σου επήραν.
ΕΠΙΛΟΓΗ ΛΕΞΕΩΝ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ
Παραθέτουμε τις λέξεις που επιλέξαμε :
Έλαμνεν . – Ζυγονί’ . – Παραποταμέαν – Ένοικος
***************************************
1..Έλαμνεν – ελάμνω
– Προέρχεται από το αρχαιοελληνική λέξη : ελαύνω (ωθώ)
Ετυμολογία: ελαύνω < αρχαία ελληνική ἐλαύνω < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *h₁el- (κινώ, οδηγώ, πηγαίνω)
– Συγγενικές λέξεις :ελαστικό, ανελαστικός, επελαύνω , επέλαση, παρελαύνω, παρέλαση , προελαύνω , προέλαση.
Στην νεοελληνική αποδίδεται ως : οργώνω, κωπηλατώ
ελαύνω (παθητική φωνή: ελαύνομαι) = (λόγιο) οδηγώ, κινώ = (λόγιο) τρέχω.
*************************************
2 . Ζυγονί’
– Προέρχεται από το αρχαιοελληνική λέξη : ζυγός
< αρχαία ελληνική :ζυγός, άλλη μορφή του ζυγόν < ινδοευρωπαϊκή (ρίζα) *iugóm «ζυγός».
– Συγγενικές λέξεις : ζυγαριά ζυγίζω ζύγισμα.
Σύνθετα αντίζυγος ζυγοσταθμίζω ζυγοστάθμιση .
Στην νεοελληνική αποδίδεται ως :του ζυγού , ζυγός ξύλινο εξάρτημα για το ζέψιμο των ζώων , πέρνα το ζυγό στο βόδι.
3. Παραποταμέαν
– Προέρχεται από το αρχαιοελληνική λέξη : Παρά + Ποταμός
αρχαία ελληνική : 1. παρά (Πρόθεση ) Ετυμολογία παρά < ινδοευρωπαϊκή (ρίζα) *per
2.ποταμός < αρχαία ελληνική ποταμός
Ετυμολογία: πέτομαι < αρχ. < πετ- “πετώ” < ΙΕ pet- “εκτείνω”
– Συγγενικές λέξεις : Παραπόταμος
Στην νεοελληνική αποδίδεται ως : κοντά, δίπλα +- ποταμός = Δίπλα στο ποτάμι ή παραποτάμια.
Μέρος που βρίσκεται κοντά στις όχθες ποταμού.
***************************************
4.Ένοικος
– Προέρχεται από το αρχαιοελληνική λέξη : ένοικος = έν- + οίκος
Ετυμολογια Ένοικος < (λόγιο) αρχαία ελληνική ἔνοικος (που κατοικεί σε έναν τόπο) < ἐν + οἶκος.
– Συγγενικές λέξεις : κάτοικος , ενοικιαστής, ενοίκιο.
Στην νεοελληνική αποδίδεται ως : το σπίτι, το σπιτικό, τον οίκο.
****************************
To τραγούδι από το κανάλι του Υoutube : MultiTchaikovsky
Τραγούδι ΑΚΡΙΤΑΣ ΟΝΤΑΣ ΕΛΑΜΝΕΝ