Ποντιακές λέξεις με Αρχαιοελληνική προέλευση: Βοσ̌κίζ’, Σουμών, Λύουμαι, Νεβζήν’, Τ’ς λουζ’, Ανταμών’

Δέσποινας Μιχαηλίδου -Καπλάνογλου

Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου προέρχονται από Ποντιακούς στίχους τραγουδιών

ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ

Χα ελάτεν σον παρχάρ

Βοσ̌κίζ’ έναν παλληκάρ’Παιζ’ γαβάλ’ και τραγωδεί

Για ένα σεβντάν πονεί Κόρη είσαι ζιμπίλ’ τσ̌ιτσ̌άκ’

Σα τσ̌αΐρι͜α μανουσάκ’Λύουμαι άμον κερίν

Για τ’ εσέν θ’ εβγαίν’ η ψ̌η μ’Η ρωμάνα σο κρενίν

Πάει κρύον νερόπον δίν’Τα μαλλόπα/μαλλία τ’ς λουζ’ χτενίζ’

Κι έναν ψ̌όπον τυρα̤ννίζ’Κόρη είσαι ζιμπίλ’ τσ̌ιτσ̌άκ’

Σα τσ̌αΐρι͜α μανουσάκ’Λύουμαι άμον κερίν

Για τ’ εσέν θ’ εβγαίν’ η ψ̌η μ’Και το παλληκάρ’ σουμών’

Τη ρωμάνα ανταμών’Δίει ατόν νερόν και πίν’

Τη σεβντάν αθέ νεβζήν’Κόρη είσαι ζιμπίλ’ τσ̌ιτσ̌άκ’

Σα τσ̌αΐρι͜α μανουσάκ’Λύουμαι άμον κερίν

Για τ’ εσέν θ’ εβγαίν’ η ψ̌η μ’

*****************************

Χα ελάτε στο βοσκότοπο σας*

Βόσκει (ζώα) ένα παλικάρι .Παίζει φλογερά και τραγουδά

Γι έναν έρωτα πονά Κόρη είσαι άνθος ζουμπουλιού

Στα λιβάδια λουλούδι μου λιώνω σαν το κερί

Για σένα θα βγει η ψυχή μου η . Ελληνοπούλα στην πηγή

Πάει και δίνει κρύο νεράκι .τα μαλλάκια της λούζει και κτενίζει.

Και μια ψυχή τυραννάει Κορίτσι μου είσαι άνθος ζουμπουλιού.

Στα λιβάδια λουλούδι μου λιώνω σαν το κερί

Για σένα θα βγει η ψυχή μου Και το παλικάρι πλησιάζει.

Την Ελληνοπούλα συνάντα. Τον δίνει νερό και πίνει.

Τον έρωτα της όμως δεν σβήνει Κορίτσι μου είσαι άνθος ζουμπουλιού.

Στα λιβάδια λουλούδι μου λιώνω σαν το κερί

Για σένα θα βγει η ψυχή μου .

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

1 Βοσ̌κίζ’ , 2 Σουμών ,3 Λύουμαι ,4 Νεβζήν’ ,5. Τ’ς λουζ’ ,6 Ανταμών’

*******************************************************

1 Βοσ̌κίζ’

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνική λέξη :Βόσκω

Ετυμολογία βοσκός < αρχαία ελληνική βοσκός

βόσκω < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική βόσκω

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Βοσκάει = βόσκω

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Βοσκοπούλα ,βοσκες

*****************************************************

2. Σουμών σουμώνει: σιμώνει, πλησιάζει

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνική λέξη :.Σιμ(ός)

Ετυμολογία σιμά < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική σιμά < αρχαία ελληνική σιμ(ός) (με ανασηκωμένη τη μύτη) + -ά

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Σιμώνει, Πλησιάζει, σε μικρή απόσταση

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Σιμά σίμωμα σιμώνω

*****************************************************

3 Λύουμαι

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνική λέξη :Λειώνω μεταγεν. Λείω

Ετυμολογία λειώνω < μεσαιωνική ελληνική λιώνω < αρχαία ελληνική

λειόω / λειῶ (κάνω λείο) < λεῖος

λιώνω < μεσαιωνική ελληνική λιώνω < αρχαία ελληνική λειόω /

λειῶ (κάνω λείο) < λεῖος

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Λιώνω

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Λιωμένος λιώμα λιώσιμο ,διαλύομαι

*****************************************************

4 Νεβζήν’

Έσβην αορ.του σβέννυμαι

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνική λέξη : Σβέννυμι

Ετυμολογία Σβήνω < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική σβήνω < αρχαία ελληνική σβέννυμι. (Από τον αόριστο ἔσβην (γ’ πληθυντικό: ἔσβησαν) σχηματίστηκε ο νέος αόριστος έσβησα και από αυτόν ο νέος ενεστώτας σβήνω.)

σβήνω, αόρ.: έσβησα, παθ.φωνή: σβήνομαι, π.αόρ.: σβήστηκα, μτχ.π.π.: σβησμένος

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Δεν σβήνει

σταματώ κάτι από το να καίει ή να καίγεται

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Σβήσιμο . σβηστήρα , πυροσβεστήρα.

*****************************************************

5. Λουζ’

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνική λέξη :. Λούω

Ετυμολογία λούζω < αρχαία ελληνική λούω

λούζω (παθητική φωνή: λούζομαι)

λούω < αρχαία ελληνική λούω

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Λούζομαι , Πλένω τα μαλλιά

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Λουόμενος ,λουσμένος,λουτρό

*****************************************************

6 Ανταμών’

Ενταμώνω από το επίρρημα εντάμα

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνική λέξη : Ανταμώνω

Ετυμολογία ανταμώνω < μεσαιωνική ελληνική ἀνταμώνω < ἀντάμα

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Συναντώ , Η συνάντηση δύο ή περισσότερων ανθρώπων, κυρίως μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Αντάμωμα ,ανταμώνω ,ανταμα.καλή αντάμωση, καλές αντάμωσες.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.