Ποντιακές λέξεις με Αρχαιοελληνική προέλευση -Και -ν- όσον , σειραλαεμένα ,λέγ’νε με , σουμαδεμένα, συρίζω, επορείτε

Δέσποινας Μιχαηλίδου -Καπλάνογλου

Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου προέρχονται από Ποντιακούς στίχους τραγουδιών.

ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ

Κορτσόπα εσείς χορέψτεν

Και -ν- όσον ντ’ επορείτε Χαρά αδά σον κόσμον έν’

Ντο λέγ’νε μη τερείτε Λέγ’νε με, ξαν λέγ’νε με

Έλα έμπα σο χορόνΤ’ εμέτερον η χαρά

Ας έν’ και πουλί μ’ τ’ εσόν Τερέστε ατά, τερέστε ατά

Τα σειραλαεμένα Τ’ άλλα μικρά, τ’ άλλα τρανά

Τ’ άλλα σουμαδεμέναΛέγ’νε με, ξαν λέγ’νε με

Έλα έμπα σο χορόν Τ’ εμέτερον η χαρά

Ας έν’ και πουλί μ’ τ’ εσόνΣ̌υρίζω, παίζω τραγωδώ

Τιδέν ’κι αφήνω εξούκιαΤ’ εμόν τη ζωήν έφαγαν

Και τα χοβαρταλούκια Λέγ’νε με, ξαν λέγ’νε με

Έλα έμπα σο χορόνΤ’ εμέτερον η χαρά

Ας έν’ και πουλί μ’ τ’ εσόν

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ

Κορίτσια εσείς χορέψτε

Και ναι όσο μπορείτε είναι χαρά εδώ στον κόσμο.

Μη κοιτάτε τι λένε, μου λένε και μου ξαναλένε

έλα μπές στον χορό, η δική μας η χαρά ας είναι πουλί μου και δική σου ,

κοιτάξτε τα, τα αραδιασμένα, τα άλλα μικρά τα άλλα μεγάλα

τα άλλα αρραβωνιασμένα. Μου λένε και μου ξαναλένε

έλα μπες στον χορό , η δική μας η χαρά ας είναι πουλί μου δική σου.

Σφυρίζω, παίζω, τραγουδώ, τίποτα έξω δεν αφήνω.

την δική μου την ζωή την έφαγαν τα χουβαρνταλίκια(ασωτίες)

μου λένε και μου ξαναλένε έλα μπες στον χορό,

η δική μας η χαρά ας είναι πουλί μου και δική σου.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

Και -ν- όσον , σειραλαεμένα , λέγ’νε με , σουμαδεμένα, συρίζω, επορείτε.

********************************************

1.Και -ν- όσον

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Και+ναι+όσος

Ετυμολογία : Και < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική και

και (κι πριν από φωνήεν) συμπλεκτικός σύνδεσμος

Ναι < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική ναι

ναι για καταφατική απάντηση， ή δείχνει συμφωνία και αποδοχή

↪ Ναι, συμφωνώ.

Όσο < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική ὅσον, ουδέτερο του ὅσος

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Και όσο

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : και αν , αν και

*****************************************************

2. Σειραλαεμένα

Σειραλαεύω Σειρά+κατ.-λαευω

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνική λέξη :. Σειρά = σχοινίον -ταινία

Ετυμολογία: Σειρά < (διαχρονικό δάνειο) ελληνιστική κοινή σειρά (αρχαία σημασία: σκοινί, αλυσίδα) & σημασιολογικό δάνειο από τη γαλλική série και από την (σημασιολογικό δάνειο) αγγλική serial

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Αραδιασμένα , τοποθετώ κατά σειράν, αραδιάζω

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Σειράδα, =αράδα , Εσειραλάεψα τα δεμάτα.

Ετυμολογία: αράδα < πιθ. οὐράδιον, υποκορ. του αρχ. οὐρά ή βεν. arada “αλετριά”

τοποθετημένος με τη σειρά, ο ένας δίπλα στον άλλο (είχε την πραμάτεια του παραταγμένη στο πεζοδρόμιο).

*****************************************************

3.Λέγ’νε με

Προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις : Λέγω+εμένα

Ετυμολογία λέγω < αρχ. “μιλώ, συγκεντρώνω, συλλέγω” < λεγ- ερ- ῥη-

εμένα < εγώ, στη γενική και την αιτιατική του ενικού = εμένα & μου

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Μου λένε

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : λογικεύω ,λογική ,λογαριάζω, λογαριασμός απόλογος, απολογία

διάλογος, διαλογικός επίλογος .

********************************************

4.Σουμαδεμένα

Προέρχεται από τηνς αρχαιοελληνική λέξη : Σήμα+κατ.-εύω

Ετυμολογία : σημαδεμένος < μετοχή παθητικού παρακειμένου του ρήματος σημαδεύω

σημαδεύω < Σημάδι + -ευω

σημάδι < μεσαιωνική ελληνική σημάδιον (υποκοριστικό του αρχαίου ελληνικού σῆμα)

-εύω < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική -εύω

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Αρραβωνιασμένα,σημαδεμένα.

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : σημάδεμα • σημαδεμένος

*****************************************************

5.Σ̌υρίζω

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη :.Σύριγξ

Ετυμολογία συρίζω < συρίγγ-jω < σῦριγξ

συρίζω < (διαχρονικό δάνειο) αρχαία ελληνική συρίζω (ηχομιμητικό)

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Σφυρίζω = παράγω οξύ συριστικό ήχο δια του στόματος.

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : συριγματώδης συριγμός συριστής ὑποσυρίζω

*****************************************************

6.Επορείτε

Προέρχεται από την αρχαιοελληνικη λέξη : Εὐπορέω ή Πόρος

Α.Ετυμολογία 1η εκδοχη: μπορώ < μεσαιωνική ελληνική ημπορώ < εμπορώ < αρχαία

ελληνική εὐπορέω

2η εκδοχή : αρχ. ουσιαστ. Πόρος, που σημαίνει τρόπος και μέσον για

κάποιο σκοπό.

Στην νεοελληνική αποδίδεται: Μπορώ ,Έχω τη δυνατότητα .

Σύνθετη ή συγγενής λέξη : ανημπόρια, ανημποριά ανήμπορος μπόρεση μπορετός.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.