Δέσποινα Μιχαηλίδου -Καπλάνογλου
Στην σημερινή δημοσίευση θα δούμε 6. λέξεις που έχουν αρχαιοελληνική προέλευση
Βρίσκονται σε ένα εμβληματικό γνωστό παραδοσιακό τραγούδι -μοιρολόγι που αναφέρεται στην άλωση της Κωνσταντινούπολης τίτλος του ”Πάρθεν η Ρωμανία ”
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης υπήρξε το αποτέλεσμα της πολιορκίας της βυζαντινής πρωτεύουσας, της οποίας Αυτοκράτορας ήταν ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος, από τον οθωμανικό στρατό, με επικεφαλής τον σουλτάνο Μωάμεθ Β΄. Η πολιορκία διήρκεσε από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη, 29 Μαΐου 1453 (Ιουλιανό ημερολόγιο). Η άλωση αυτή της Κωνσταντινούπολης, σήμανε και το τέλος της υπερχιλιετούς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Το ποντιακό δημοτικό τραγούδι «πάρθεν η Ρωμανία» είναι ένας θρήνος για την πτώση της βασιλεύουσας, αλλά συγχρόνως είναι το τραγούδι που δίνει ελπίδα για της εθνική αποκατάσταση,και πίστη της επιβίωσης του γένους, με το τέλος του και την φράση ” Η Ρωμανία κι αν πέρασεν ανθεί και φέρει κι άλλο…” ,δηλ. Μπορεί να χάθηκε πόλη που αντιπροσώπευε τον Ελληνισμό ,αλλά θα επανέλθει ξανά .
ΡΩΜΑΝΙΑ
Ο όρος “Ρωμανία” αναφερόταν στην επικράτεια όπου ζούσαν οι ελληνόφωνοι “Ρωμαίοι”.
Για πάνω από χίλια χρόνια, το κράτος που αποκαλούμε,σήμερα Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν η Ρωμανία. *Μετά το τέλος της Αυτοκρατορίας, οι ελληνόφωνοι κάτοικοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας συνέχισαν να αυτοαποκαλούνται “Ρωμαίοι”.ή ”Ρωμίοι ”
Η πρωτεύουσα για τους Ελληνόφωνες χριστιανούς ήταν πάντα η Κωνσταντινούπολη ή Πόλη ή Βασιλεύουσα ή όπως λέει το τραγούδι Βασιλοσκάμ’ (Ο θρόνος ή το Σκαμνί του βασιλιά ) ή Αφεντία ( αφέντισσα, αφέντρα, αφεντού, ) = Η κύρια των πάντων,η εξουσιάζουσα 2.Το αφεντικό 3. Η ιδιοκτήτης, )
*
Οι Έλληνες άρχισαν να αποκαλούν Βυζάντιο ή Βυζαντινή Αυτοκρατορία, την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, από τα χρόνια του Βασιλέα Όθωνος του Α’ μέχρι τότε την αποκαλούσαν “Ρωμανία” .
Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ -ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ
Το ποίημα αυτό παρουσιάζεται σε 2 μέρη συνήθως
Το πρώτο μέρος είναι μια απαγγελία που μιλά για το πέταμα ενός πουλιού που μεταφέρει το δυσάρεστο μήνυμα της κατάληψης της Πόλης
Στο δεύτερο μέρος ακούγεται το μοιρολόι ενός ;Eλληνα για την απώλεια της ,αλλά τελειώνοντας το μοιρολόι που συγκλονίζει ,δίνει την ελπίδα της επαναφοράς και της αναγέννησης του Ελληνικού έθνους
ΠΟΝΤΙΑΚΑ
— Πάρθεν η Ρωμανία Προφορικος λογος
Έναν πουλίν, καλόν πουλίν εβγαίν’ από την Πόλην·ουδέ στ’ αμπέλια κόνεψεν ουδέ στα περιβόλια,επήγεν και-ν εκόνεψεν α σου Ηλί’ τον κάστρον.
Εσείξεν τ’ έναν το φτερόν σο αίμα βουτεμένον,εσείξεν τ’ άλλο το φτερόν, χαρτίν έχει γραμμένον
,Ατό κανείς κι ανέγνωσεν, ουδ’ ο μητροπολίτης·έναν παιδίν, καλόν παιδίν, έρχεται κι αναγνώθει.Σίτ’ αναγνώθ’ σίτε κλαίγει, σίτε κρούει την καρδίαν.
— Πάρθεν η Ρωμανία Τραγουδι
«Αλί εμάς και βάι εμάς, πάρθεν η Ρωμανία!»
οι Τούρκι την Πόλ’ επαίραν επαίραν το βασιλοσκάμ’ κι ελάεν η Αφεντία.
Μοιρολογούν τα εκκλησιάς, κλαίγνε τα μοναστήρια κι ο Γιάννες ο Χρυσόστομον κλαίει, δερνοκοπιέται,
-Μη κλαίς, μη κλαίς Αϊ-Γιάννε μου, και δερνοκοπισκάσαι -Η Ρωμανία πέρασε, η Ρωμανία ‘πάρθεν.
-Η Ρωμανία κι αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο.\\\
ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
— Προφορικός λόγος Η Ρωμανία πάρθηκε
Ένα πουλί κάλο πουλί βγαίνει από την πόλη ,ούτε στα αμπέλια στάθηκε ούτε στα περιβόλια επήγε και στάθηκε στου Ήλιου το κάστρο.
Σήκωσε το ένα φτερό ήταν βουτηγμένο στο αίμα ,σήκωσε το άλλο φτερό ένα χαρτί είχε γραμμένο.
Αυτό κάνεις δεν το διάβασε,ούτε ο Μητροπολίτης ,ένα παιδί καλό παιδί έρχεται και το διαβάζει Μόλις το διάβασε σείετε και κλαίει σείετε και χτυπά η καρδιά του
— Τραγούδι Η Ρωμανία πάρθηκε
Αλίμονο σε εμάς βάι σε εμάς Η Ρωμανία πάρθηκε.Πήραν το θρόνο του βασιλιά και ήρθε η Αφεντία.
Μοιρολογούν οι εκκλησιές κλαίνε τα μοναστήρια και ο Αι-Γιάννης ο Χρυσόστομος κλαίει και χτυπιέται.
Μην κλαις μην κλαις Άη-Γιάννη μου και μη χτυπιέσαι η Ρωμανία πέρασε η Ρωμανία πάρθηκε.
η Ρωμανία πέρασε ανθεί και φέρει κι άλλο.
Η ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
. Είναι οι λέξεις
— 1 .Πάρθεν
— 2. Κλαiγνε
— 3. Σίτε
— 4 .Έσειξεν
— 5 Ελάεν
— 6. Δερνοκοπάται
1.. Πάρθεν
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη . Επαίρω < ἐπί + αἴρω.
Ετυμολογία :παίρνω < μεσαιωνική ελληνική παίρνω < επαίρνω < αρχαία ελληνική ἐπαίρω < ἐπί + αἴρω.
Στην νεοελληνική αποδίδεται : παίρνω (παθητική φωνή: παίρνομαι).
Συγγενικές λέξεις : Περαστικός,πέρασμα, πέραμα, πόρος, περασμένος.
Σύνθετα : Διαπερνώ, ξαναπερνώ , προσπερνώ.
*************************************
2. Κλαίγνε
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη :Κλαίω
κλαίω < αρχαία ελληνική κλαίω < ινδοευρωπαϊκή (ρίζα) *kel- ή * klau-
Ρήμα κλαίω (παθητική φωνή: κλαίγομαι) τρέχουν δάκρυα από τα μάτια μου (και κάποτε φωνάζω), εξαιτίας κάποιας (ευχάριστης ή -συνήθως- δυσάρεστης) ψυχικής αναταραχής ή πόνου (ή για άλλους λόγους, π.χ. καθάρισμα κρεμμυδιών!)
Στην νεοελληνική αποδίδεται : κλαίω.
Συγγενικές λέξεις: αποκλαίω ,αργοκλαίω , ασημοκλαίω, κλαίουσα κλάμα μυξοκλαίω , σιγοκλαίω.
***********************************************************
3. Σίτε
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Σείω
Ετυμολογία σείω < αρχαία ελληνική σείω
σείομαι < παθητική φωνή του ρήματος σείω
Συγγενικές λέξεις : Σεισμός, Αντισεισμικός
Στην νεοελληνική αποδίδεται :..σείστηκα , κουνιέμαι, ταρακουνιέμαι, τρέμω.
****************************
4. Έσειξεν
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Σηκῶ
σηκώνω < μεσαιωνική ελληνική σηκώνω < αρχαία ελληνική σηκῶ (ζυγίζω σε ζυγαριά βάζοντας και βγάζοντας βαρίδια έτσι ώστε να σηκωθεί το ένα μέρος και να φτάσει στο ίδιο επίπεδο με το άλλο) Συγγενικές λέξεις : σήκωμα σηκωμένος σηκωμός σηκωτός ανασηκώνω ξανασηκώνω ξεσηκώνω . Στην νεοελληνική αποδίδεται : Σήκωσε ,σηκώνω. ************************************ 5. Ελάεν Προέρχεται πιθανότατα από το αρχαίο “ἐλάω .ελάεν>ελώθεν>ηλώθη.
Ελαύνω (ἐλάω, .), μέλ. ἐλάσσω [ᾰ], Επικ. ἐλάσσω και ἐλόω, Αττ. ἐλῶ, αόρ. αʹ ἤλᾰσα, Ε— Παθ., αόρ. αʹ ἠλάθην [ᾰ], μεταγεν. ἠλάσθην,
Στον Όμηρο στην Ιλιάδα συχνά αναφερόταν :Για άρματα, οδηγώ προς τα μπρος,
Η λέξη σε άλλα αρχαία κείμενα :
1.”….η Μίλητος ηλώθη λόγω ανεπαρκούς επέμβασης των Αθηναίων
2.«Πώς ηλώθη η. Τραπεζούς»
Στην νεοελληνική αποδίδεται στο τραγούδι με την έννοια του .κατελήφθη ,η αυθεντική ερμηνεία είναι: Κάνω κάτι να κινηθεί προς τα μπρος, κινώ, σπρώχνω, οδηγώ.
*************************************
6. Δερνοκοπάται
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Δέρω, + κτύπος
Το ρήμα είναι δέρκουμαι = χτυπιέμαι
κτύπος < αρχαία ελληνική κτύπος.
Στην νεοελληνική αποδίδεται : Δέρνεται + Χτυπιέται
χτυπιέμαι.
Ρήμα χτυπιέμαι δείχνω τη θλίψη μου ή άλλα ανάλογα συναισθήματα με έντονο τρόπο
συμπλέκομαι.
******************************
*************************************************************
VIDEO
Παίζει Τραγούδι I Romania parthen
Καλλιτέχνης Horodia Efxinou Leshis Giannitson
Άλμπουμ Ponton anespalta
Με άδεια για το YouTube από The Orchard Music (για λογαριασμό της δισκογραφικής εταιρείας Thermaikos)
Ακούστε το:
