Σταύρου Π. Καπλάνογλου
ΤΙ ΗΤΑΝ
Νότιον (Notium ) ήταν μια ελληνική πόλη-κράτος στη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας Εθεωρείτο και ήταν η πιο νότια πόλη της Αιολικής Δεκάπολης “Κύμη, Λάρισα, Νεοντειχός, Τέμνος, Κίλλα, Νότιο, Αιγιρόεσσα, Αιγαί, Μύρινα, Γρύνειον , Νότιον και Σμύρνη (αρχικά )”
Ήταν το πιο κοντινό λιμάνι για τις αρχαίες Ιωνικές Ελληνικές πόλεις τον Κολόφωνα και τον Κλάρο της οποίας ήταν και επίνειον και οι προσκυνητές συχνά έφτανα εκεί έχοντας προορισμό το μαντείο του Απόλλωνα στον Κλάρο.
Ανάμεσα στις 3 αυτές αρχαίες πόλεις (Νότιον -Κολοφών -Κλάρος ) στο κέντρο ενός τρίγωνου σχηματίζεται άγνωστο πότε,ενδεχόμενα μετά την έλευση των Οθωμανών και την προηγηθείσα για διάφορους λόγους καταστροφής τους, δημιουργήθηκε ένα Ελληνικό χωρίο με κατοικους αποκλειστικά Ελληνορθόδοξους που πήρε γι ‘αυτό τον λόγο την ονομασια Γκιαρούρκιοι ή Ελληνοχώι ή Χριστιανοχώρι
( Hristiyanköy | Gavurköy )
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ
Το Ελληνικό χωρίο Hristiyanköy ή| Gavurköy που εγκατέλειψαν κακήν κακώς το 1922 οι κάτοικοι του προκειμένου να σώσουν την ζωή τους
Η αρχαία πόλη Νότιον βρισκοταν , στον κόλπο του Κουσάντασι .Εντοπίστηκε σε ένα λόφο στην παραθαλάσσια περιοχη Ανατολικά της σύγχρονης πόλης Ahmetbeyli του δήμου Αϊδινίου της επαρχίας της Σμύρνης που μεταξύ τους απέχουν 2 χλμ/
Η απόσταση του Νοτίου ήταν από το Γκιαρούρκιοι ήταν περίπου 3,5 χλμ ,του Κολοφώνα 12χλμ ,της Εφέσου 18 χλμ,της Σμύρνης 50 χλμ.,του Αϊδινίου 60 χλμ,της Φώκιας 60 χλμ και του Κουσάντασι 25 χλμ του δε Κλάρου 1 χλμ νότια
Η πόλη βρισκόταν στους λόφους ακριβώς στο στόμιο του μικρού ποταμού Halesos επίσης γνωστού σαν Hales ή Ales
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟ 1922
Ο πληθυσμός του χωρίου Γκιαρούρκιοι το 1922 ήταν 1190 κάτοικοι όλοι τους Ελληνορθόδοξοι εξαίρεση αποτελούσαν οι ελάχιστοι Τούρκοι υπηρεσιακοί παράγοντες.
Υπάρχουν καποιες πληροφοριες για κάποια διαφορετική σύνθεση του πληθυσμού με 1430 Έλληνες και 904 Μουσουλμάνους που όμως δεν θεωρείται αξιόπιστη πιο κοντά στην πραγματικότητα εμφανίζεται μια πληροφορία για 900 άτομα συνολικό πληθυσμό.
ΤΟ ΟΝΟΜΑ
– Νότιον
To Νότιον πήρε το όνομα από τους Αιολείς μια και μέσα από τις 10 πόλεις των Αιολέων ήταν η νοτιότερη
– Κολοφώνα επί θαλάσσης
– Νότιον των Κολοφωνίων, H ονομασία που αναφέρει ο Θουκυδίδη το 428 π.Χ.
–Νέος Κολοφώνας Όταν οι Αθηναίοι έστειλαν νέους εποίκους στο Νότιο και συγκέντρωσαν τους Κολοφόνιους που είχαν καταφύγει αλλού,στην πράξη, γεννήθηκε ένας άλλος “Νέος Κολοφώνας”. Ωστόσο, δεν είναι σαφές εάν βρισκόταν στην τοποθεσία Νότιον ή αλλού κατά μήκος της ακτής του Κολοφωνίου.
–Belveder
Με το όνομα αυτό εμφανιζόταν στους χάρτες πλοήγησης (Πορτολάνους ) στον μεσαίωνα
–Hristiyanköy Έτσι εμφανίζεται στους χάρτες του idex anatolicuς το 1890
–Gavurköy Επίσης ειναι ονομασια που εμφανίζεται στους ίδιους χάρτες την ίδια εποχη
–Γκιαρούρκιοι Η ονομασία στον κατάλογο του Πατριαρχείου
– Γκιαούρκιοι έτσι το αναγράφει ο κ. Χρήστος Γκόλιαρης σε σχετική πολυσέλιδη εργασία του ,το 2014 δίνοντας και άλλα στοιχεία για την πατρίδα των προγόνων του.
– Ahmetbeyli Η ονομασια αυτή δόθηκε μετά την αποχώρηση των Ελλήνων σε συνοικισμό που δημιουργήθηκε το 1928 από τους Οθωμανούς κοντά στο Νότιον
ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ
To Γκιαρούρκιοι είχε τους παρακάτω μαχαλάδες
Πέρα Μαχαλά
Πάνω //
Βράχια //
Βρύση // και
Τσαρσί Μαχαλά όπου βρισκόταν το καφενείο του χωρίου και η πλατεία
ΙΣΤΟΡΙΑ
Λίγα είναι γνωστά για την ίδρυση του Νοτίου ήταν μια πρώιμη ελληνική αποικία που πιθανότατα εγκαταστάθηκε γύρω, την ίδια εποχή με τον Κολοφώνιο . Σε αντίθεση με τον Κολόφωνα, όμως, η πόλη δεν συμπεριλήφθηκε στην Ιωνική Δωδεκάπολη
Οι επιβεβαιωμένη χρόνοι ύπαρξης του Νοτίου από αρχαιολόγους ειναι :
Αρχαϊκό εποχη , 750-550 π.Χ. / π.Χ.) ( σίγουρος )
Κλασσική εποχη, 550 π.Χ.-330 π.Χ.) ( σίγουρη )
Ελληνιστική Ελληνική, Ρωμαϊκή Δημοκρατία (330 π.Χ.-30 π.Χ.) ( σίγουρη )
Ρωμαϊκή, πρώιμη αυτοκρατορία (30 π.Χ.-300 μ.Χ.) ( σίγουρη)
Η πρώτη γραπτή αναφορα για το Νότιο είναι στον Ηρόδοτο , ο οποίος την περιλαμβάνει μεταξύ των πόλεων των Αιολέων ενδεχόμενα επειδή μιλούσαν την Αιολική διάλεκτο.
Το γεγονός ότι η συνεργασία της με τους Ίωνες ήταν επωφελής και την Αιολική πόλη και για τις Ιωνικές πόλεις και ειδικότερα την γειτονική Κλάρο ,φυσικά αυτό θα εγινε αφού προηγήθηκε διαπραγμάτευση μεταξύ τους για να περιορισθεί ο ανταγωνισμός μεταξύ του .
Το Νοτιον είχε ισχυρούς δεσμούς με τον κοντινό Κολοφώνα για τον προφανή λόγο στρατιωτικής προστασίας, καθώς και για εμπορικές συναλλαγές. Ωστόσο, δεν ήταν σχεδόν τόσο ευημερούσα μια πόλη όπως ο Κολοφών
Το Νότιον αποτέλεσε το επίνειο της γειτονικής Κολοφώνος και οι μεταξύ τους σχέσεις ήταν ιδιαίτερα στενές ήδη από τα αρχαϊκά χρόνια. Τον 5ο και 4ο αι. π.Χ. η άμεση πολιτική εξάρτηση των δύο πόλεων μαρτυρείται τόσο από τον Θουκυδίδη, ο οποίος το 428/7 αναφέρεται στην πόλη ως Νότιον των Κολοφωνίων, όσο και από τον Αριστοτέλη, κατά τον οποίο το Νότιον και η Κολοφώνα αποτέλεσαν παράδειγμα πόλεων που υπήρξαν άλλοτε ενωμένες και άλλοτε ανεξάρτητες.
ΣΥΜΜΑΧΟΣ ΤΟΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ
Κατά τον 5ο αι. π.Χ. το Νότιον υπήρξε μέλος της Δηλιακής Συμμαχίας και αναφέρεται στους αθηναϊκούς φορολογικούς καταλόγους συνολικά 18 φορές από το 454/3 μέχρι το 416/5 π.Χ. καταβάλλοντας ετήσια εισφορά 2.000 δραχμών.
ΠΕΡΣΕΣ ΣΤΗΝ ΔΙΠΛΑΝΗ ΠΟΛΗ ΚΟΛΟΦΩΝΑ
Το 430 π.Χ., όταν οι Πέρσες κατέλαβαν την Κολοφώνα, οι κάτοικοί της εγκαταστάθηκαν στο Νότιον, το οποίο χωρίστηκε σε δύο τμήματα.
Το ένα τμήμα κατοικήθηκε από τους φιλικά προσκείμενους στους Πέρσες Κολοφωνίους και Νοτιείς, οι οποίοι αποτελούσαν ενιαία πολιτική κοινότητα,
Ενώ το άλλο ανήκε στην αντίθετη παράταξη, την οποία εκπροσωπούσαν Κολοφώνιοι άποικοι και αναμφίβολα ντόπιοι κάτοικοι.
ΑΘΗΝΑΙΟΙ
Το 427 π.Χ. ο Αθηναίος στρατηγός Πάχης εκδίωξε από το Νότιον τους φιλικά προσκείμενους στους Πέρσες Κολοφωνίους και το 409 π.Χ. η Κολοφώνα απελευθερώθηκε από τους Αθηναίους.5
ΙΩΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Κατά τον λεγόμενο Ιωνικό πόλεμο (413-403 π.Χ.), και συγκεκριμένα το 408 π.Χ., το Νότιον έγινε από τον Αλκιβιάδη βάση του αθηναϊκού στόλου.
-Ναυμαχία Αθηναίων -Σπαρτιατών
Εκεί έλαβε χώρα το 407 π.Χ. μια σημαντική ναυμαχία μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών όπου ο Σπαρτιάτης ναύαρχος Λύσανδρος επέτυχε ολοκληρωτική νίκη εναντίον του στόλου του Αλκιβιάδη.
ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
Το 330 π.Χ. απελευθερώθηκε από τον Μ.Αλέξανδρο.
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Ο Αντίοχος ο Α ο Μονόφθαλμος μετά τον θάνατο του Μ.Αλεξάνδρου έλεγχε την περιοχη ,μετά τον θάνατο του κατέλαβε και το Νότιον
Γύρω στο 294 π.Χ. ο Λυσίμαχος, αφού κατέλαβε την Κολοφώνα, υποχρέωσε πολλούς από τους κατοίκους της να μετοικήσουν στη νέα πόλη της Εφέσου (290-286 π.Χ.), ταυτόχρονα όμως μέρος του πληθυσμού ίσως εγκαταστάθηκε και στο Νότιον.
Το 289 π.Χ., όταν επιτράπηκε η επιστροφή των Κολοφωνίων στην πατρίδα τους, πιθανολογείται ότι και τότε κάποιοι από τους Κολοφωνίους προτίμησαν να κατοικήσουν στο Νότιον, το οποίο πλέον μετονομάστηκε σε ”Κολοφώνα επί Θαλάσση.”
Το Νότιον μέχρι τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. εντάχθηκε σε μια συμπολιτεία με τον Κολοφώνιο
Οι δύο πόλεις είχαν παρόμοιους θεσμούς, κοινό φορολογικό σύστημα, είχαν το ίδιο ημερολόγιο, και
έκοψαν κοινά νομίσματα με τον εθνικό τίτλο την επιγραφή «Κολοφωνίων»
Οι πληροφοριες που υπαρχουν δεν επιβεβαιώνουν την ύπαρξη δικού του νομίσματος από το Νότιον σε όλη την διάρκεια της ύπαρξης του
ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΠΕΡΓΑΜΟΥ
Το 218 π.Χ. φαίνεται ότι υπάγονται στο βασίλειο του Περγάμου.14 Το 188 π.Χ., με την Ειρήνη της Απάμειας, το Νότιον αναγνωρίζεται ελεύθερη πόλη.
Πιθανολογείται επίσης η κατάληψη της πόλης από τον Αριστόνικο κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του εναντίον της Ρώμης (133-129 π.Χ.),15 ενώ το 85 π.Χ. γνωρίζουμε ότι λεηλατείται από πειρατές της Κιλικίας.
ΡΩΜΑΙΟΙ
Κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους το Νότιον γνωρίζει μεγάλη ευημερία, κυρίως λόγω της γειτνίασις του με το φημισμένο ιερό της Κλάρου
ΒΥΖΑΝΤΙΟΝ
Στους βυζαντινούς χρόνους υπήρξε επισκοπική έδρα και στους χάρτες πλοηγήσεις των ναυτικών εμφανίζεται με την ονομασία Belveder.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΤΑ
Το Νότιον ήταν κτισμένο πάνω σε λόφο που σήμερα αποκαλείται Gkiaur Kalesi στα Ανατολικά του ποταμού Αλέσιου ή Άλε (Avci Cay )
Βρέθηκαν υπολείμματα των αμυντικών τειχών, της νεκρόπολης, 2 ναών μέσα στην πόλη , της αγοράς και του θεάτρου. Τα ερείπια της πόλης βρίσκονται στα ανατολικά της σύγχρονης πόλης Ahmetbeyli
ΤΕΙΧΟΣ
Υπήρχαν τείχη που κατασκευάσθηκαν μεταξύ του 4ου και του 3ου αιώνα το μήκος του ξεπερνούσε τα 4 χλμ Τα τείχη είχαν τουλάχιστον τέσσερις πύλες και έχουν διατηρηθεί σχετικά καλά.
ΑΚΡΟΠΟΛΗ
Υπήρχε η Ακρόπολη στο δυτικό μέρος της οποίας βρέθηκε το ιερό της Αθηνάς που είχε διαστάσεις 17 χ 38 μέτρα.
ΝΑΟΙ
Δύο ναοί κτίστηκαν μέσα στην πόλη..
Το ένα ήταν ένα ιερό αφιερωμένο στη θεά Αθηνά,Το οποίο λόγω της μεγαλύτερης φήμης που είχε, εκτιμάται ότι ήταν ο ποιο σημαντικός της πόλης.
Ο ναός της Αθηνάς Πολιάδας βρισκοταν στο Δυτικό τμήμα της Ακρόπολης, επιγραφή αφιέρωσης επιβεβαιώνει την ονομασια του. Κτίσθηκε από τον αυτοκράτορα Αρριανό ανάμεσα στο 117 -138 μ.Χ.
Στο χώρο βρεθηκαν γλυπτά Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων.
Ένας άλλος ναός με άγνωστο όνομα, μέχρι σήμερα βρισκοταν Νοτιοδυτικά του ναού της Αθηνάς και ήταν πολύ μικρότερων διαστάσεων , πιθανότατα ήταν Ιωνικού ρυθμού και κατασκευάστηκε στους Ελληνιστικούς χρόνους.
Ο ναός του Δια βρέθηκε λίγο έξω από την πόλη
ΑΓΟΡΑ Α’
Μια πρώτη αγορά εντοπίσθηκε στο κέντρο της Ακρόπολης και η κάτοψη που σώζεται ειναι αποσπασματική
ΒΟΥΛΕΥΤΗΡΙΟΝ
Βουλευτήριον βρέθηκε στα Ανατολικά της πόλης.
ΑΓΟΡΑ Β -ΘΕΑΤΡΟ
Μια δεύτερη αγορά βρισκοταν στην Ανατολική πλευρά του λόφου και επίσης ένα θέατρο που κτίσθηκε την Ελληνιστική εποχη γύρω στο 175 π.Χ και αργότερα επί Ρωμαίων εγινε ανακατασκευή.
ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ
Έξω από τα τείχη της πόλης προς τα βορεια βρισκοταν μια νεκρόπολη με θαλαμοειδείς τάφους και τάφους λαξευτούς στο βράχο
ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΧΩΡΙ ( Γκιαρούρκιοι )
Το Χρηστιανοχώρι που ήταν συνέχεια της πόλης του Νοτίου ήταν εγκατεστημένο 2 ή 3 χιλιομετρα πιο βορεια από το Νότιο και την ακτή ανήκε στην Μητρόπολη Εφέσου
Υπήρχε στο Νότιον έδρα της Επισκοπής ,Στην μητρόπολη της Εφέσου ι συνέχισε να ανηκει και η Χριστιανική κοινότητα μετά την εξαφάνιση του Νότιου και την δημιουργια του Χριστιανοχωρίου άγνωστο πότε ιδρύθηκε .μέχρι τον 15ο αιώνα όταν η Έφεσος ερήμωσε.
Αργότερα το 1896 θα περάσει στην Επισκοπή Κρήνης και Aνέων αργότερα το 1903 στην επισκοπή Ανέων και το 1917 θα ανηκει πια στην Μητροπολη Ανέων που αναβαθμίστηκε. Στο σχετικό κατάλογο του Οικουμενικού Πατριαρχείου η χριστιανική κοινότητα εμφανίζεται σήμερα με τις ονομασίες ιγ) Γκιαρούρκιοι (Ahmetbeyli)
Η εκκλησίες του χωρίου ήταν:
Η εκκλησιά της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ήταν κεντρική εκκλησιά βασιλικού ρυθμού
Η εκκλησία της Υψώσεως του Τιμίου Σταύρου όπου βρισκοταν και τα νεκροταφεία. .Κοντά στην εκκλησία υπηρχε και μια σπηλιά με πηγή νερού.
Ο Προφήτης Ηλίας
Ο Άγιος Γεώργιος βρισκοταν κοντά στο Κάστρο του Γκιαρούρκιοι όπου βρισκοταν τα Ερείπια της αρχαίας πόλης του Νοτίου σε εκείνη την περιοχη βρισκοταν και μια μεγαλη σπηλαία όπου οι Χριστιανοί κάθε χρόνο στις 6 Δεκεμβρίου γιόρταζαν τον Άγιο Νικόλαο
ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΧΩΡΙ ( Γκιαρούρκιοι )
Υπήρχε δημοτικό σχολείο για τα Ελληνοπούλα σε ένα μικρο κτίριο που σώζεται μέχρι σήμερα ασυντήρητο.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΧΩΡΙ ( Γκιαρούρκιοι )
Οι κάτοικοι του Γκιαρούρκιοι ασχολούνται κυρίως με την γεωργία και την κτηνοτροφία και ελάχιστα με την αλιεία
Κύριο προϊόν τους ήταν η καλλιέργεια του καπνού που είχε αρχίσει από τα μέσα του 19ου αιώνα ,μάλιστα η τιμή των καπνών ήταν τόσο καλή που απολάμβαναν τις καλλίτερες τιμές από όλη την καπνοπαραγωγική περιοχη του του Αγιοσολούκ
Άλλες γεωργικές καλλιέργειες ήταν τα αμπέλια για την παράγωγη της σταφίδας αλλά και του κρασιού ,φρούτων με παράγωγη μήλων και βυσσινάδων,αλλά και αποξηραμένων σύκων, επίσης καλλιεργούσαν διάφορα σιτηρά και οπωρολαχανικά.ανάμεσα στα τελευταία ήταν και οι αγγινάρες και τα κουκιά.
Στην μεγαλη παράγωγη τους βοηθούσαν τόσο ο καλές κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής όσο και το αμμοπηλώδες έδαφος που ήταν το αποτέλεσμα των αποθέσεων του ποταμού Καύστρου που διέτρεχε τον κάμπο καθώς και η δυνατότητα άρδευσης των καλλιεργειών τόσο από το ποτάμι όσο και από τα πολλά υπόγεια ύδατα της περιοχής που με πηγάδια που είχαν ανοίξει έπαιρναν την αναγκαία ποσότητα νερού για τις καλλιέργειες τους.
Στον κτηνοτροφικό τομέα η απασχόληση τους ήταν στην εκτροφή αιγοπροβάτων με την παραγωγή εξαιρετικών τυριών.
Οι ψαράδες ήταν ελάχιστοι και η αλιευτική παραγωγή δεν ήταν αξιόλογη.
ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Μετά την αναγκαστική αποχώρηση οι κάτοικοι του Γκιαρούρκιοι εγκαταστάθηκαν στο χωρίο Κοκκάρι της Σάμου , στην Θήβα, στην περιοχη της Νιγρίτα (Καλλιθέα.Θερμά κ.α.,στο Αερινό του Βόλου, στο Ιωνικό της Ξάνθης ,και σε περιοχές της Αττικής και της Θεσ/νικης.
ΤΟ ΓΚΙΟΥΡΚΙΟΙ ΚΑΙ ΤΟ AHMETBEYLI ΣΗΜΕΡΑ
Το χωρίο που άφησαν οι Έλληνες σήμερα ειναι πολύ μικρο και άσημο, που πολλά από τα Ελληνικά σπίτια ειναι ερείπια Κατοικήθηκε από Μουσουλμάνους που ήρθαν από την Δράμα ,την Καβάλα και την Ν.Βουλγαρία
Σε πολύ μικρή απόσταση βρίσκεται το σύγχρονο Τουρκοχώρι Ahmetbeyli
