ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Παραθαλάσσια κωμόπολη στο βορειοανατολικό άκρο της Κυζικηνής Χερσονήσου, 14 χλμ. Β-ΒΑ της Πάνορμου και 93 χλμ. Β.Δ. της Προύσας, χτισμένη σε όρμο σχήματος μισοφέγγαρου και στραμμένη προς ανατολάς.
Η Μηχανιώνα ήταν παράλια πόλη της Κυζικηνής χερσονήσου στην Προποντίδα, ΒΔ. της Περάμου, ακριβώς απέναντι από τις ακατοίκητες νήσους του Αγίου Ανδρέα, ήταν το βορειότερο χωριό της Ανατολικής ακτής της Κυζίκου.
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟ 1922
Συγγραφέας άγνωστος το 1825, (έγγραφο βρίσκεται στη Βιβλιοθήκη της Βουλής)κάνει λόγο για 250 οικίες και περίπου 1.250 κατοίκους, όλους ελληνορθόδοξους, στις αρχές του 19ου αιώνα.
Η κωμόπολη, κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα αριθμούσε γύρω στα 320 σπίτια και 1.600 κατοίκους, όλους ελληνορθόδοξους.
Η στατιστική του Οικουμενικού Πατριαρχείου για το 1922 αναφέρει τον αριθμό των 1.749 κατοίκων.
Οι κάτοικοι μιλούσαν την ελληνική, ενώ τουρκικά γνώριζαν αυτοί που για διαφόρους λόγους αναγκάζονταν να ξενιτευτούν ή συναλλάσσονταν με τουρκικούς πληθυσμούς.
Η εποχή αιχμής της Μηχανιώνας ήταν κατά την διάρκεια του Βυζαντίου.
ΚΑΤΟΙΚΙΑ
Η παλαιά τοποθεσία του οικισμού ήταν σε απόσταση περίπου 20 λεπτών δυτικά από τη νεότερη και οι κάτοικοι της Μηχανιώνας την ονόμαζαν «Παλιοχώρι».
Η τοποθεσία αυτή δε φαινόταν από τη θάλασσα και πρόσφερε ασφάλεια από τις επιδρομές των πειρατών.
Δεν είναι πάντως γνωστό πότε μεταφέρθηκε ο οικισμός στη νέα του θέση Κατά την περίοδο πριν από τη Μικρασιατική καταστροφή η Μηχανιώνα αποτελούνταν από τρεις συνοικίες (μαχαλάδες, τουρκ. mahalle) που αντιστοιχούσαν στην ενοριακή διαίρεση του οικισμού.
Τα ονόματα των συνοικιών ήταν:
α) Μεσοχώρι,
β) Άγιος Γεώργιος (το Χωριουδάκι)
γ) Μόλος.
Οι δρόμοι της Μηχανιώνας ήταν στενοί και ακανόνιστοι, χωρίς ρυμοτομία.
Όλοι ήταν λιθόστρωτοι (καλντερίμια).
Υπήρχε κεντρικός δρόμος που πήγαινε από την παραλία στη βρύση Κουτσιαντά.
Στη μέση της διαδρομής του υπήρχε πλατεία με το όνομα Μιχαλακαίοι.
Τα σπίτια ήταν ξύλινα με κεραμίδια στη στέγη. Συνήθως, ήταν δίπατα ή τρίπατα, με ευρύχωρα δωμάτια.
Τη σάλα, όπου γίνονταν οι επισκέψεις, οι γιορτές κτλ. την ονόμαζαν «κάρπατος» και είχε συνήθως μήκος 10 μ.
Οι Μηχανιώτες,από το φόβο πειρατών, αλλά και Τούρκων ληστών,που έκαναν συχνά επιδρομές έφτιαναν σπίτια φρούρια.
Ως «φρούρια», χρησιμοποιούνταν τα σπίτια στην παλιά Μηχανιώνα, εξαιτίας των επιδρομών από πειρατές.
Γι’ αυτό και όλες οι κατοικίες των Μηχανιωτών ήταν διώροφες και μερικές τριώροφες, θυμίζοντας κάστρα.
Η αίγλη, που είχε η Μηχανιώνα ως σημαντικό ναυτιλιακό κέντρο, στο βορειότερο μέρος της ανατολικής παραλίας της Κυζικηνής Χερσονήσου, στην Προποντίδα, όπου βρισκόταν, φαίνεται ότι μαγνήτιζε τους ληστές της εποχής που την είχαν κάνει στόχο:
«οι υψηλοί και ισχυρότατοι πύργοι της Μηχανιώνας, μαρτυρούσιν περί της φοβεράς περιόδου της πειρατείας και αποδεικνύουσι την πρόνοιαν των Μηχανιωτών, όπως ασφαλίσωσι την υπό των πειρατών απειλουμένην ζωήν και την κινητήν αυτών περιουσίαν».
ΙΣΤΟΡΙΑ
Μηχανιώνα ήταν η ελληνική ονομασία του οικισμού, ενώ η οθωμανική, πιθανότατα παραφθορά της ελληνικής, ήταν Μουχάνια (Muhanya).
Σε σχέση με την προέλευση των κατοίκων, υπήρχε η παράδοση, που έφερε όχι μόνο τους κατοίκους της Μηχανιώνας, αλλά και άλλων χωριών της ίδιας περιφέρειας, να κατάγονται από την Κρήτη.
.Η Μηχανιώνα, πάντως, εμφανίζεται στα οθωμανικά κατάστιχα ήδη από τον 14ο αιώνα,δηλαδή πολύ πριν από την οθωμανική κατάκτηση της Κρήτης (1645-1669).
ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Εκεί (Παλιοχώρι) υπήρχαν δύο εκκλησίες (του Σωτήρος και του Αγίου Πνεύματος) και ερείπια σπιτιών.
Η Μηχανιώνα ανήκε εκκλησιαστικά στη μητρόπολη Κυζίκου. Αντιπρόσωπος του μητροπολίτη στον οικισμό (υπεύθυνος δηλαδή για την έκδοση αδειών γάμου κτλ.) ήταν κάποιος από τους ιερείς που έφερε τον τίτλο «πρωτόπαπας».
Στην πρώτη και στην τρίτη
( α) Μεσοχώρι, β) Μόλο )υπήρχαν εκκλησίες αφιερωμένες στον Άγιο Νικόλαο
γ. Άγιος Γεώργιος ο ο Άγιος Γεώργιος ήταν η σημαντικότερη εκκλησία της κωμόπολης και βρισκόταν στο νοτιοανατολικό τμήμα της.
Ήταν μεγάλη εκκλησία με πέτρινο καμπαναριό και πλούσια διακοσμημένη, κυρίως λόγω της προσωπικής φροντίδας του πατριάρχη Ιεροσολύμων Νικοδήμου (πέθανε το 1910), ο οποίος καταγόταν από τη Μηχανιώνα.
Εκτός από τις τρεις εκκλησίες υπήρχαν ένα μικρό μοναστήρι, η Παναγιά της Κάναλης που γιόρταζε της Ζωοδόχου Πηγής (στην παραλία του Μακρύαλου),ένα ακόμα μοναστήρι λίγο έξω από το χωριό, αυτό του Αγίου Γεωργίου της Δάφνης, δύο αγιάσματα, πολλά (24) ξωκλήσια και τρία νεκροταφεία, ένα για κάθε ενορία.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Από το 1866 λειτουργούσε στη Μηχανιώνα σχολή αρρένων και από το 1873 παρθεναγωγείο.
Και τα δύο ιδρύματα συντηρούνταν από την Αδελφότητα των Μηχανιωτών «Η Πρόοδος», η οποία ιδρύθηκε στην Κωνσταντινούπολη, το 1866 και χρηματοδοτούνταν ετησίως με το ποσό των 25 χρυσών οθωμανικών λιρών από τον περίφημο τραπεζίτη Γεώργιο Ζαρίφη.
Το 1898 χτίστηκε νέο σχολείο του οικισμού, ένα εξατάξιο μεικτό δημοτικό, το οποίο βρισκόταν πλάι στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και ελεγχόταν από μια τετραμελή εφορεία.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ
Η Μηχανιώνα ανέδειξε πολλούς αξιόλογους ανθρώπους ανάμεσα τους κληρικούς και δεσποτάδες
1. Tον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Νικόδημο Τσιντσώνη (1827-1910)
2. Tον Μητροπολίτη Σωζοαγαθουπόλεως Παρθένιο Παπαπαναγιώτου (1837-1900) που προηγουμένως ήταν ιερέας της Πρεοννήσου.
3.Γεννημένος, στην Μηχανιώνα ήταν και ο καθηγητής της Φιλοσοφίας Μαργαρίτης Ευαγγελίδης (1850-1932).
Από τους βασικούς πρωτεργάτες της εγκατάστασης των Μηχανιωτών, στον τόπο που ζουν σήμερα .
Σπούδασε στη Φιλοσοφική σχολή του πανεπιστημίων Αθηνών και στη συνέχεια μετέβη στη Γερμανία, για τη συμπλήρωση των σπουδών του, σπουδάζοντας φιλοσοφία, αρχαιολογία εκλέχθηκε καθηγητής της ιστορίας της φιλοσοφίας με .πλούσια συγγραφική δραστηριότητα με δημοσιεύματα, βιβλία, μελέτες, αλλά και αρθρογραφία σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής.
Παράλληλα, δίδαξε μέχρι το 1924 στη Φιλοσοφική Σχολή, στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή, στην Αρσάκειο Σχολή και σε Λύκεια και Γυμνάσια των Αθηνών.
Ως καθηγητής, φημίζονταν για την ισχυρή προσωπικότητά του και την ιδιαίτερη ικανότητα να εμβαθύνει σε πολύ λεπτά και δύσκολα ζητήματα της επιστήμης.
Ως άνθρωπος, υπήρξε φιλοπατρίδης, με πνευματική δύναμη η οποία εκφράζονταν με το ασίγαστο πάθος του για την ανάδειξη των Μικρασιατικών προβλημάτων και την συγγραφή της ιστορίας της ιδιαίτερης πατρίδας του, μέχρι να κλείσει τα μάτια, στις 20 Μαρτίου 1932, αφήνοντας πίσω του μία τεράστια παρακαταθήκη επιστημονικού αλλά και πατριωτικού έργου.
4. Ο μοναχός Κύριλλος Γρηγοριάδης, ο οποίος μετέφρασε την ιστορία του Κυζικού του Μάρκαρτ.
5. Ο Κωνσταντίνος «Κυζικνός», γνωστός ζωγράφος των βασιλικών της εποχής (-1814)
6. Ο γιατρός και ο καλλιτέχνης Γεώργιος Κούζος ‘Γεώργιος Κυζικίνος.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Οι κάτοικοι της Μηχανιώνας ασχολούνταν οι περισσότεροι με την αλιεία και για μια οικονομική ενίσχυση βοήθησαν να καλλιεργήσουν αμπέλια, συκιές και δημητριακά.
Μερικοί από αυτούς μετακόμισαν στην Κωνσταντινούπολη την εποχή εκείνη και έγιναν γνωστοί καλλιτέχνες και ακαδημαϊκοί Η Μηχανιώνα είχε εμπορικές σχέσεις κυρίως με την Πάνορμο, όπου και γινόταν παζάρι κάθε Παρασκευή.
Η παραγωγή σιταριού ήταν μικρή, γι’ αυτό και οι κάτοικοι της Μηχανιώνας αναγκάζονταν να αγοράζουν αλεύρι από την Πάνορμο.
Από εκεί αγόραζαν και είδη αγγειοπλαστικής. Σημαντική θέση στην οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων έπαιζε η σηροτροφία.
Το μετάξι το πουλούσαν στα Μουδανιά. Κύριο όμως επάγγελμα των Μηχανιωτών ήταν η αλιεία.
Τα ψάρια προορίζονταν για τις αγορές της Κωνσταντινούπολης.
Αξιόλογος αριθμός Μηχανιωτών είχε μετεγκατασταθεί στην Κωνσταντινούπολη.
Στις αρχές του αιώνα υπήρχαν εκεί γύρω στις 40 οικογένειες Μηχανιωτών.
Στην Κωνσταντινούπολη, οι Μηχανιώτες ασκούσαν την τέχνη του ξυλουργού ή ξυλογλύπτη, του ράφτη, του υποδηματοποιού κ.α.
Οι πιο μορφωμένοι ακολουθούσαν το λειτούργημα του δασκάλου ή του παπά.
Το επάγγελμα των περισσοτέρων ήταν ράφτες και επιπλοποιοί.
Οι ράφτες έμεναν κυρίως στο Γαλατά, ενώ οι επιπλοποιοί στη συνοικία Μαχμούτ πασά.
Η έντονη παρουσία των Μηχανιωτών στην Κωνσταντινούπολη ήταν αυτή που οδήγησε και στην ίδρυση της Αδελφότητας «Η Πρόοδος».
ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ
Ο πρώτος διωγμός των Μηχανιωτών από την πόλη τους έγινε τον Ιούλιο του 1915, με αφορμή την εμπλοκή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο.
Οι Μηχανιώτες άρχισαν να επιστρέφουν προοδευτικά μετά το 1918, για να την εγκαταλείψουν οριστικά το 1922, αναχώρησαν όμως οριστικά από την Πατρίδα, με ατμόπλοιο, στις 29 Αυγούστου 1922 μετά την Μικρασιατική Καταστροφή. Με την ανταλλαγή πληθυσμού που ακολούθησε έμειναν ένα μήνα στους Επιβάτες της Θράκης και από εκεί με ατμόπλοιο πάλι μεταφέρθηκαν στα Λουτρά Αιδηψού, όπου παρέμειναν μέχρι το τέλος Απριλίου του 1923.
Στις 30 Απριλίου του 1923 αναχώρησαν οι περισσότεροι, μαζί με 42 οικογένειες από το Αυδήμι, και εγκαταστάθηκαν 1 Μαΐου στη θέση «Τουρμπαλί» που την ονόμασαν Νέα Μηχανιώνα για να θυμούνται τη Χαμένη Πατρίδα.
ΣΕ ΑΛΛΑ ΜΕΡΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Εκτός από την Νέα Μηχανιώνα Θεσσαλονίκης, εγκαταστάθηκαν και στην Αιδηψό, στη Νέα Πέραμο Μεγαρίδος και στην Αθήνα κ.α..