Η κοινωνία
Η «μετάβαση», που βρισκόταν μέχρι πρότινος στη σκιά, απολαμβάνει πια τα φώτα της δημοσιότητας. Ένα «κοινό μυστικό» που ειπώθηκε ξαφνικά, φέρνοντας τα πάνω κάτω στην «ωραία κοιμώμενη» κοινωνία μας… Μια πληγή, που η υγειονομική κρίση την κάνει ακόμα πιο βαθιά, ροκανίζοντας κι άλλο από τον ελάχιστο χρόνο που έχει απομείνει.
Από το 1950 και μετά, ο τόπος σήκωσε ένα τεράστιο βάρος με την λιγνιτοποίησή του, αποκτώντας φυσικά ένα σημαντικό οικονομικό πλεονέκτημα, αφού η ΔΕΗ εξασφάλισε επαγγελματικά γενιές ανθρώπων. Η περιοχή, όμως, επαναπαύτηκε στο εφήμερο κέρδος και ικανοποιήθηκε με την πρόσκαιρη λύση. Έχτισε καριέρα πάνω στη λιγνιτοποίησή της, σαν να μην υπήρχε αύριο, αναπτύσσοντας έτσι μια τρομακτική μονοκαλλιέργεια, ακόμα και στον τρόπο σκέψης.
Βρίσκεται, λοιπόν, σήμερα να μην ξέρει ποια είναι. Το κύριο ζήτημα είναι η ανεργία και το πιθανό άδειασμα της περιοχής. Προκύπτει ένα καίριο θέμα, όχι μόνο οικονομικό, μα βαθιά κοινωνικό. Γιατί οι άνθρωποι έχουν ανάγκη από εργασία. Από μια αξιοπρεπή ζωή. Κι έχουν, επίσης, ανάγκη να ανήκουν κάπου. Μαζί με την απώλεια της εργασίας, χάνεται και η όποια κοινωνική τους ένταξη κι αυτοεκτίμηση.
Κάθε μεγάλη αλλαγή συμπαρασύρει την κοινωνία μαζί της. Και «θέλει» την κοινωνία μαζί της. Δεν θέλει, όμως, μια κοινωνία «χαμένη», αλλά μια κοινωνία με στόχο, ενεργή, δυνατή και κυρίως «ευέλικτη»∙ κάτι που δεν μάθαμε να είμαστε.
Είναι αλήθεια πως δεν είναι εύκολο να αλλάξει κανείς προορισμό ξαφνικά. Είναι αλήθεια πως δεν είναι εύκολο να υπάρξει σύμπνοια σε ένα τόσο πολύπλοκο θέμα. Είναι αλήθεια πως δεν μπορούν να επιβιώσουν «αγνές προθέσεις» πίσω από ένα ζήτημα αυτού του μεγέθους. Είναι αλήθεια πως δεν είναι εύκολο να βρούμε το δρόμο μας. Όμως αλήθεια, επίσης, είναι πως δεν έχουμε πια χρόνο για άλλες τέτοιες αλήθειες. Όταν οι καταστάσεις δυσκολεύουν, μετασχηματίζεσαι και προχωράς. Για να μετεξελιχθείς σ’ αυτό που μπορείς και που θέλεις να είσαι.
Ο πολιτισμός
Ένα πανίσχυρο μέσο έκφρασης. Ένας δείκτης των αξιών και του βαθμού στον οποίο αυτές πραγματώνονται. Οι τέχνες, τα γράμματα, η λαογραφία… ο πολιτισμός σε κάθε εκδοχή του, σε συνδυασμό με την «εξωστρέφεια» (στην οποία τόσο υστερούμε) έχει τη δύναμη ν’ ανοίξει δρόμους και να χαράξει πολιτική, μετασχηματίζοντας τον τόπο μας σε κάτι νέο. Η πλούσια πολιτιστική παραγωγή της περιοχής πρέπει να βγει από τον θεωρητικό και φιλολογικό χαρακτήρα της και να αποκτήσει ρόλο αναπτυξιακό. Να κυριαρχήσει στο «μετά» του τόπου, δίνοντάς του ταυτότητα και διαμορφώνοντας ένα νέο προφίλ για την Δυτική Μακεδονία, που θα τη βάζει δυναμικά στο χάρτη και δεν θα τη βγάζει απ’ αυτόν.
Στην περιοχή υπάρχουν πολιτιστικές βάσεις που μπορούν να ξαναγεννηθούν με μεγαλύτερη δυναμική. Η αξιοποίηση του λόγιου, λαϊκού και σύγχρονου πολιτισμού, της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, των αρχαιολογικών χώρων, των βιβλιοθηκών και της βιομηχανικής ιστορίας, σε συνδυασμό με το φυσικό τοπίο, τον πρωτογενή τομέα, τον εναλλακτικό τουρισμό και την εξωστρέφεια του τόπου, είναι ένα σχήμα που θα πρέπει να λειτουργήσει αλυσιδωτά και παραγωγικά. Θα πρέπει να κινητοποιηθούν και να προβληθούν συνδυαστικά όλες οι πτυχές της κοινωνικής δημιουργικότητας, όλα όσα η περιοχή παραμέρισε για χάρη του λιγνίτη, όλα αυτά που κάνουν τον τόπο διαφορετικό και κυρίως θα πρέπει να ενεργοποιηθούν οι άνθρωποί του. Με συστηματική οργάνωση, πλάνο και δημιουργικές ιδέες που να δίνουν στην περιοχή «χαρακτήρα» και προοπτική.
Οι μεγάλες αλλαγές χρειάζονται χρόνο για να ωριμάσουν στη συνείδηση του κόσμου∙ χρόνο, που πλέον δεν υπάρχει. Γι’ αυτό ακριβώς απαιτούνται γενναίες αποφάσεις, «ανοιχτά» μυαλά και σωστές προτεραιότητες την κρίσιμη στιγμή∙ προτεραιότητες, που να ξεπερνούν τον μικρόκοσμο της στενής αντίληψής μας και να κάνουν άλματα στο αύριο. Με λάθη; Ναι, ας είναι και με λάθη. Αρκεί να είναι άλματα στο αύριο κι όχι στο χθες. Πρέπει να έχουμε γρήγορα αντανακλαστικά αν θέλουμε «να ανέβουμε πάνω στο τρένο» και να μην το βλέπουμε να μας προσπερνάει. «Οι άνθρωποι που πάνε μπροστά σ’ αυτόν τον κόσμο, είναι αυτοί που σηκώνονται, αναζητούν τις συνθήκες που θέλουν, κι αν δεν τις βρουν, τότε τις διαμορφώνουν μόνοι τους» (Μπέρναρντ Σω). Το ίδιο και οι τόποι.