Μανδραγόρας – Mandragora officinarumum var. vernalis

Άλλα ονόματα : Καλάνθρωπος, αρκάνθρωπος, μανδραγούδα, αβγουδάτσα μεγαλοβοτάνι, ελεούσα (Κρήτη), πεθαμός (Ρόδος) και άλλες

Σταύρου Π. Καπλάνογλου Γεωπόνου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο Μανδραγόρας είναι φυτό του γένους των δικοτυληδόνων της οικογένειας των σολανιδών. Περιλαμβάνει λίγα είδη πολυετών ποοδών φυτών με τοξικές και φαρμακευτικές ιδιότητες, ιθαγενή των παραμεσογείων περιοχών.] Στην Ελλάδα βρίσκεται σε περιοχές της Θεσσαλίας, της Πελοποννήσου, στη Στερεά, στην Κρήτη και στα νησιά του Αιγαίου

ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ
Ο μανδραγόρας χαρακτηρίζεται κυρίως από τη μεγάλη σαρκώδη ρίζα του που μπορεί να φτάσει το ένα μέτρο μέσα στη γη και συχνά μοιάζει με ανθρωπόμορφο ξόανο, κάτι που συνετέλεσε στη δημιουργία από την αρχαιότητα διαφόρων δεισιδαιμονιών σχετικά με τις μυστηριώδεις και υπερφυσικές του ιδιότητες.
Φυτό -φύλλα
Έχουν κοντό βλαστό, ύψος 10-25 εκ. με παράριζο ρόδακα από μεγάλα, ωοειδή, ακέραια φύλλα, με κυματοειδές κράσπεδο.
Άνθη
Τα άνθη τους είναι κωνοειδή, λευκοπράσινα, ιώδη, μοβ ή πορφυρόχρωμα, τοποθετημένα πάνω σε κοντούς μίσχους.
Τα λουλούδια του μοιάζουν με καμπανούλες και φέρουν πορτοκαλί και κίτρινους καρπούς με ευχάριστο άρωμα.
Καρπός
Ο καρπός είναι σφαιρική σαρκώδης ράγα, κίτρινου ή πορτοκαλί χρώματος, όταν ωριμάσει.
Ρίζα
Ο μανδραγόρας χαρακτηρίζεται κυρίως από τη μεγάλη σαρκώδη ρίζα του, η οποία μπορεί να φτάσει το 1 μ. μέσα στο έδαφος και συχνά μοιάζει με ανθρωπόμορφο ξόανο και αυτό συνετέλεσε στην δημιουργία διαφόρων παραδόσεων και μύθων σχετικά με το φυτό αυτό. Η μορφή και η υφή της ρίζας ωστόσο, μπορεί να διαφέρει από φυτό σε φυτό όντας ενιαία ή διαχωρισμένη που μας επιτρέπει να τα διαχωρίζουμε σε ‘αρσενικό’ και ‘θηλυκό’. Το χρώμα είναι από καστανό έως μαύρο, ενώ το εσωτερικό είναι λευκό και κολλώδες με πικρή γεύση.

ΙΣΤΟΡΙΑ
Η ιστορία του Μανδραγόρα χάνεται στα βάθη των αιώνων και θα έλεγα πως ανήκει στα προνομιούχα φυτά, αφού οι: Όμηρος, Θεόφραστος, Διοσκουρίδης, Κρατεύας, Ιώσηπος, Γαληνός, Ησύχιος κ.α. το εξυμνούν για τις μυστηριώδεις ιδιότητές του…
Το σχήμα της ρίζας του, που είναι διχαλωτή και μοιάζει με ανθρώπινο σώμα, ήταν συνδεδεμένο με δεισιδαιμονίες και πολύ περισσότερο με μαγείες.
Το έχουν χαρακτηρίσει ως ιερό και μαγικό φυτό,
Οι αρχαίοι ανατολικοί λαοί (Σουμμέριοι, Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι, Αιγύπτιοι) γνώριζαν από πολύ ενωρίς τις φαρμακευτικές ιδιότητες του Μανδραγόρα και τον χρησιμοποιούσαν αναλόγως.
– Ελληνική μυθολογία
* Στον μανδραγόρα αποδόθηκαν αφροδισιακές ιδιότητες, με αποτέλεσμα η θεά Αφροδίτη, μεταξύ άλλων, να αποκαλείται Μανδραγορίτις .Το αναφέρει και ο Διοσκουρίδης ότι, από τη ρίζα του μανδραγόρα παρασκεύαζαν φίλτρα ερωτικά και γι αυτό η Αφροδίτη λεγόταν και Μανδραγορίτις.
*Λέγεται ότι ο μανδραγόρας απέκτησε την ερωτική και μαγική του ιδιότητα από τη μάγισσα Κίρκη, που έδωσε από αυτό στους άνδρες του Οδυσσέα τους μεταμόρφωσε σε χοίρους .
– Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι και άλλοι.
Οι αρχαίοι Έλληνες το ονόμαζαν «μήλο του έρωτα», οι Άραβες «μήλο του διαβόλου», φυλές του όρους Λίβανος «αυγά των τζίνι» (ότι πραγματοποιούσαν τα όνειρα του χρήστη), οι Εβραίοι το αποκαλούσαν «τα μήλα της αγάπης» ως γονιμοποιά για τις γυναίκες, αυτή η παράδοση διατηρείται μέχρι σήμερα.
Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τον μανδραγόρα ως υπνωτικό και ηρεμιστικό,
Εικόνα από το βιβλίο του Διοσκουρίδη «Περί ύλης ιατρικής», από χειρόγραφο του 512 μ.Χ., δείχνει τη Θεά των ανακαλύψεων, Εύρεσις, να παραδίνει στον Διοσκουρίδη την θαυματουργή ρίζα του Μανδραγόρα, η οποία έχει ανθρώπινη μορφή.
* Ο Διοσκουρίδης και άλλοι διασημοι γιατροί στην αρχαιότητα τον συνιστούσαν για:
–Φλεγμονές
Τα φύλλα του συνιστά για τις φλεγμονές των ματιών και των ελκών και διαφοροποιεί κάθε σκλήρυνση και απόστημα.
– Υπνωτικό
Επίσης, έδινε στους ασθενείς του κρασί με λίγο χυμό από ρίζα μανδραγόρα για να τους ρίξει σε βαθύ ύπνο και να μπορέσει να καυτηριάσει τις πληγές τους ή να κάνει πολυπλοκότερες επεμβάσεις.
Χρειαζόταν όμως μεγάλη εμπειρία στην δοσολογία και τις χρήσεις του μανδραγόρα, γιατί η επίδραση του μπορεί να ήταν ανεπαρκής ή πολύ δυνατή κι άρα επικίνδυνη και θανατηφόρα. Γι’ αυτό και οι χειρουργοί έδεναν καλού κακού τους ασθενείς στα κρεβάτια τους.
Η πρακτική αυτή δεν άλλαξε μέχρι το 1846, όταν εφαρμόστηκε η νάρκωση με αιθέρα.
–Αφροδισιακό.
Οι νέοι στην Αττική έφεραν πάνω τους ένα σακουλάκι με κομμάτια ρίζας μανδραγόρα, για ερωτικό φυλαχτό.
Η ρίζα του θεραπεύει τις πληγές των ερπετών, και παύει τους πόνους των αρθρώσεων.
– Αναισθητικό
Όσοι πρόκειται να ακρωτηριαστούν ή να καούν λαμβάνουν μανδραγορίτη οίνο και δεν θα πονούν την ώρα της επέμβασης.
– Δηλητηριάσεις
Επίσης ο κάτοχος του μανδραγόρα εκτός της σεξουαλικής ικανότητας, του παρείχε προστασία από δηλητηριάσεις και κακώσεις, προσέφερε πλούτο, υγεία και μακροζωία.
* Θεόφραστος
Ο Θεόφραστος σημειώνει: όταν ο μανδραγόρας τεμαχίζεται και εμβαπτίζεται σε ξίδι χρησιμοποιείται για την ποδάγρα.
–Βιβλικοί χρόνοι
Στη Βίβλο επίσης αναφέρονται οι γονιμοποιητικές και αφροδισιακές ιδιότητές του ιδιότητες του .
Κατά τους βιβλικούς χρόνους, πίστευαν ότι οι καρποί του μανδραγόρα διευκολύνουν τη σύλληψη.
Στην Παλαιά Διαθήκη γίνεται αναφορά στους καρπούς του, που όταν φαγωθούν λύνουν το πρόβλημα της στείρωσης .
Άνθρωποι της Εκκλησίας στάθηκαν υμνητές του μανδραγόρα , για ορισμένες τουλάχιστον χρήσεις, όπως αυτή της επίδρασής του στο πρόβλημα γονιμότητας, όπως αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη και συγκεκριμένα στη Γένεση .
– Μεσαίωνας
Κατά τον Μεσαίωνα χρησιμοποιούσαν το φυτό ως αναισθητικό στις εγχειρήσεις.
– Αιγύπτιοι
Βρέθηκε στους τάφους των βασιλέων των Θηβών της Αιγύπτου (1800 π.Χ.)
–18ος αιών χρήσεις
Κατά το 18ο αιώνα χρησιμοποιήθηκε ενάντια στην κατάθλιψη, στους σπασμούς, στους ρευματικούς πόνους και στους χοιραδικούς όγκους.

Ο ΜΑΝΔΡΑΓΟΡΑς ΣΥΝΔΕΘΗΚΕ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ ΜΕ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΕΣ
Πέρα από μαγικές, μυθικές, υπερφυσικές και θρησκευτικές ιδιότητες που κατά καιρούς αποδίδονταν στον μανδραγόρα,
Πίστευαν ότι η παρουσία του οφειλόταν σε φαινόμενα μετεμψύχωσης όπως έλεγαν ,ατόμων που είχαν αυτοκτονήσει στο συγκεκριμένο σημείο και πως όταν ξεριζωθεί ακούγεται μια δυνατή κραυγή.
Λόγω της ανθρώπινης φιγούρας της ρίζας (πολλές φορές την επεξεργάζονταν κατάλληλα, της έσφιγγαν ορισμένα σημεία ώστε να τονίσουν την ανθρώπινη μορφή και να πάρει τρομακτική όψη και το ξαναφύτευαν για ορισμένο χρονικό διάστημα) πίστευαν ότι είναι προϊόν μετεμψύχωσης ανθρώπου που έχει αυτο­κτονήσει.
Όποιος το ξερίζωνε χωρίς τις κατάλληλες προφυλάξεις πέθαινε.
Έπρεπε να ξεριζωθεί νύχτα με πανσέληνο να είναι παρών ένας μαύρος σκύλος ή γάιδαρος να έχουν δέσει τη ρίζα του μανδρα­γόρα στο πόδι του και να το ξεριζώσει.
Το φυτό έβγαζε οξεία κραυγή που τρέλαινε όποιον την άκουγε.
Το χρησιμοποι­ούσαν σαν αφροδισιακό και γονιμοποιό, διέδιδαν ότι δεν έπρεπε να το πλησιά­σεις γιατί θα κυριέψουν δαίμονες και ότι μπορούσες να το συλλέξεις μόνο τα μεσάνυχτα στη χάση του Φεγγαριού με παρουσία σκύλου για να μην σε πλησιά­ζουν τα δαιμόνια.
Όλα αυτά μαζί με τις αναρίθμητες ιδιότητες και η φήμη του ως ερωτικού βοτάνου ξεπερνούν την πραγματική του αξία.

ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΤΑΞΗ
Φυτό μανδραγόρας
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Eudicots)
Τάξη: Στρυχνώδη (Solanales)
Οικογένεια: Στρυχνοειδή (Solanaceae)
Γένος: Μανδραγόρας (Mandragora)L.
Είδη Μανδραγόρας ο φαρμακευτικός ποικ. εαρινός (Mandragora officinarumum var. vernalis
Μανδραγόρας ο φαρμακευτικός ποικ. φθινοπωρινός (Mandragoras officinarum var. autumnalis)
Μανδραγόρας ο κορμοειδής (Mabdragora caulescens) των Ιμαλαίων.
Κοινά Ελληνικά ονόματα : Καλάνθρωπος, αρκάνθρωπος, μανδραγούδα, αβγουδάτσα , μεγαλοβοτάνι, ελεούσα (Κρήτη), πεθαμός (Ρόδος) και άλλες. )

ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΟΦΕΛΗ/ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ
Οι αφροδισιακές καθώς και οι αναλγητικές, υπνωτικές και αναισθησιογόνες ιδιότητες της ρίζας αποδίδονται στη χημική σύστασή της.
Οι κύριες ουσίες που εντοπίζονται είναι Οι κύριες ουσίες που εντοπίζονται είναι Σκοπολαμίνη, Υοσκυαμίνη , Μπελαντονίνη και Αποτατροπίνη.
– Σκοπολαμίνη,
Η σκοπολαμίνη είναι φάρμακο που άρχισε να χρησιμοποιείται για αναισθησία γύρω στο 1900. Συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο βασικών φαρμάκων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας
Η σκοπολαμίνη είναι το κύριο δραστικό συστατικό που παράγεται από ορισμένα φυτά της οικογένειας των σολανοειδών, τα οποία ιστορικά έχουν χρησιμοποιηθεί ως ψυχοδραστικά φάρμακα λόγω των παραισθησιογόνων επιδράσεών τους
Υοσκυαμίνη
Υοσκυαμίνη είναι μέλος των αντιχολινεργικών και αντισπασμωδικά φαρμάκων Αυτά τα φάρμακα είναι γνωστά για τις ικανότητές τους για να ηρεμήσει τα νεύρα και να χαλαρώσετε πάνω από διέγερση των μυών
– Αποτατροπίνη
Η αποατροπίνη είναι μέλος της κατηγορίας των αλκαλοειδών τροπανίου . Η αποατροπίνη μπορεί να βρεθεί σε φυτά της οικογένειας Solanaceae . Είναι ένα πικρό κρυσταλλικό αλκαλοειδές. Παραδείγματα σχετικών αλκαλοειδών τροπανίου περιλαμβάνουν ατροπίνη , υοσκυαμίνη και υοσκίνη . H Aποατροπίνη βρίσκεται σε διάφορα φυτά,
– Η μελατονίνη
Η μελατονίνη είναι μία ορμόνη. Το χημικό της όνομα είναι Ν-ακετυλο-5-μεθοξυτρυπταμίνη και παράγεται στο τμήμα της επίφυσης του εγκεφάλου. Η μελατονίνη παράγεται τόσο στον ανθρώπινο οργανισμό, όσο και στα ζώα αλλά και τα φυτά. Πολλές φορές, θα τη συναντήσεις ως την ορμόνη του ύπνου, καθώς αυτή εμπλέκεται στην έλευση αλλά και την ποιότητα του ύπνου
Οι ουσίες αυτές που ανήκουν στα αλκαλοειδη περιέχονται σε μεγαλύτερο ποσοστό στη ρίζα είναι πολύτιμες από φαρμακευτική άποψη.
Τα αλκαλοειδή εντοπίζονται σε φυτά (π.χ. στα μηκωνοειδή), βακτήρια, μύκητες και ζώα και μπορούν να παραληφθούν με όξινη εκχύλιση. Παρουσιάζουν ενδιαφέρον κυρίως λόγω του πλήθους των φαρμακολογικών τους δράσεων όπως η ανθελονοσιακή (κινίνη), αντιασθματική (εφεδρίνη), αγγειοδιασταλτική (βινκαμίνη), αναλγητική (μορφίνη) αντιυπεργυκαιμική (πιπερίνη), αντιβακτηριακή (χελερυθρίνη).
Ορισμένα αλκαλοειδή έχουν ψυχοτρόπες (ψιλοκυβίνη) ή διεγερτικές ιδιότητες (κοκαΐνη, καφεΐνη, νικοτίνη, θειοβρωμίνη) και έχουν χρησιμοποιηθεί ως ναρκωτικά ή παραισθησιογόνα. Αρκετά από τα αλκαλοειδή είναι τοξικά (στρυχνίνη, ατροπίνη

ΙΑΤΡΟΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
-Η σύγχρονη επιστήμη έχει αποφανθεί ότι οι ρίζες του μανδραγόρα περιέχονται στην κατηγορία των αναλγητικών όπως η μπελαντόνα ή τα φύλλα της κόκας.
-Η μανδραγορίνη που περιέχει είναι ένα ισχυρό υπνωτικό και ναρκωτικό.
-Και είναι φυτό εμετικό και καθαρτικό προξενώντας συστολές στο στομάχι.
– Ρίζα
*Η ρίζα του φυτού εμφανίζει καθαρτικές, εμετικές, παραισθησιογόνες και ναρκωτικές ιδιότητες.
* Στη λαϊκή ιατρική, κατά το παρελθόν, ( εξωτερική χρήση ) ,ο χυμός της ρίζας του φυτού εφαρμοζόταν εξωτερικά στο δέρμα για την ανακούφιση των ρευματικών πόνων, του έλκους και των φλεγμονών.
*Σήμερα, η ρίζα του φυτού κατατάσσεται στην κατηγορία των φυτών με αναλγητική δράση, όπου ανήκουν και τα φύλλα της κόκας.
– Το φυτό
*Το φυτό σπάνια χρησιμοποιείται σήμερα στη θεραπευτική λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς του σε τοξικά αλκαλοειδή.
Στη συνιστώμενη δοσολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί με προσοχή κατά της ταξιδιωτικής ναυτίας και ως αναισθητικό πριν τη χειρουργική επέμβαση
– Στη λαϊκή ιατρική ( χορήγηση από το στομα)
Υπήρχε χορήγησή του ,από το στόμα που είχε σαν στόχο τη θεραπεία της κατάθλιψης, των σπασμών και της μανίας.
Σήμερα ο Μανδραγόρας δεν παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον διά την θεραπευτική και έχει αντικατασταθεί από συγγενή προς αυτό γένη, όπως είναι:
α) Άτροπος η μπελλαντόνα (Αtropa bella-donna),
β) Υοσκύαμος ο φαρμακευτικός (Hyoscyamns officinalis) κ.ά.,
τα οποία είναι πλουσιώτερα σε αλκαλοειδή.
Ως άκρως τοξικό και επικίνδυνο φυτό, πρέπει να αποφεύγεται ακόμη και η απλή επαφή με αυτό.

ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ
Όλο το φυτό είναι δηλητηριώδες, ναρκωτικό και παραισθησιογόνο. Δεν συνιστάται η χορήγησή του ως φυτικό φάρμακο καθώς μπορεί να
προκαλέσει την εκδήλωση ερυθρότητας του δέρματος, ξηροστομίας, ταχυκαρδίας, σοβαρής αρρυθμίας και διαστολής της κόρης.
Ακόμη μπορεί να προκαλέσει
Θολή όραση,
Διαστολή της κόρης ( μυδρίαση ),
Ξηρότητα στόματος,
Δυσκολία στην ούρηση,
Ζαλη, πονοκέφαλο και εμετό.
Κοκκίνισμα και γρήγορος καρδιακός ρυθμός ( ταχυκαρδία ).
Υπερκινητικότητα και παραισθήσεις

ΠΡΟΣΟΧΗΗΗΗΗ……..
Προσοχή: Φυτό τοξικό και σε μικρές δόσεις
Το φυτό είναι δηλητηριώδες και επικίνδυνο για όλους, ιδιαίτερα όμως για τα μικρά παιδιά.
Ως άκρως τοξικό και επικίνδυνο φυτό, καλύτερα να αποφεύγεται ακόμη και η απλή επαφή με αυτό.
-Τα αλκαλοειδή που περιέχει, αρχικά δρουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ) και γι αυτό, το πρώτο σύμπτωμα είναι η απώλεια της όρασης, ακολουθεί παραλή-ρημα, καταστολή και τελικά ο θάνατος.

ΠΡΟΣΟΧΗΗΗΗΗ……..
-Η απευθείας λήψη της ρίζας δεν συνιστάται.
Τα αποτελέσματα από την χρήση του μανδραγόρα είναι εξαιρετικά απρόβλεπτα και πολύ τοξικά.
Σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να διεγείρει μανία και παραλήρημα στον ασθενή, καθώς πρόκειται για οπιούχο φυτό με θανατηφόρο δράση σε μη ελεγμένες δόσεις.

ΑΠΟΦΥΓΕΤΕ ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΧΡΗΣΗ – ΦΥΤΟ ΑΚΡΩΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.