ΙΣΤΟΡΙΑ – ΕΙΔΗ – ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ -ΑΝΑΓΚΕΣ -ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ -ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΟΦΕΛΗ – ΙΑΤΡΟΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ -ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ -ΧΡΗΣΕΙΣ
Μάρθα Καπλάνογλου Γεωπόνος – Υπεύθυνη επιστημονικώς των ΦΥΤΩΡΙΩΝ ΚΑΠΛΑΝΟΓΛΟΥ στην Κοζάνη
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η μουριά έχει καταγωγή από τη Βόρεια Αμερική και την Ασία. Είναι αγγειόσπερμο, δικότυλο φυτό το οποίο ανήκει στην τάξη Κνιδώδη και στην οικογένεια Μορεοειδή .
Είναι μακρόβιο δένδρο με γυαλιστερά, πράσινα φύλλα, καρδιόσχημα ή έλλοβα. Ταξινομούνται 12 περίπου είδη μουριάς.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Στην Ελλάδα, η μουριά καλλιεργείται εδώ και 3000 χρόνια.
Από τα παλαιά χρόνια, τόσο η λευκή όσο και η μαύρη μουριά ήταν σεβαστά δένδρα, ως σύμβολα σοφίας.
Η λευκή μουριά χρησιμοποιείται, ευρύτατα, στην κινέζικη ιατρική, εδώ και αιώνες.
Το είδος αυτό, το καλλιεργούσαν οι Κινέζοι, από το 2960 π.Χ. ,για την εκτροφή μεταξοσκωλήκων (τρώνε τα φύλλα).
Η μουριά ήταν γνωστή στην Ελλάδα, από την αρχαιότητα·
Ο Θεόφραστος την ονόμαζε Συκάμινους και ο Διοσκουρίδης Μορέα ή Συκαμινέα.
Λέγεται, πως τη λευκή μουριά, στην έφεραν από την Κίνα, στην Ελλάδα, μοναχοί, γύρω στο 560 μ.Χ.
Η μαύρη μουριά καλλιεργούνταν στην Ιταλία, από το 15ο αι. μ.Χ. και τα φύλλα της δίνονταν τροφή, στους μεταξοσκώληκες.
Όμως, επειδή τα φύλλα της λευκής μουριάς θεωρούνταν ως καλύτερη τροφή, σύντομα αντικαταστάθηκαν από αυτά.
Τα φύλλα της μαύρης μουριάς έκαναν τραχύτερο το μετάξι και δεν τα προτιμούσαν.
Στην Ευρώπη χρησιμοποιούσαν το φλοιό και τα φύλλα της μαύρης μουριάς, για θεραπευτικούς σκοπούς, από τον 16ο αιώνα
– Μεταξοσκώληκες
Μέχρι την δεκαετία του 1950, πρόσφυγες που ήρθαν από τον Πόντο και την Μικρά Ασία είχαν φυτέψει στου δρόμους του συνοικισμού των προσφύγων,μουριές και χρησιμοποιούσαν τα φύλλα για εκτροφή μεταξοσκώληκα.
Την επόμενη δεκαετία, τα δένδρα (κυρίως στην οδό Ευαγ. Γιάνναρη ) παρέμειναν, αλλά η εκτροφή σταμάτησε.
ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΤΑΞΗ
Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida)
Τάξη: Κνιδώδη (Urticales)
Οικογένεια: Μορεοειδή (Moraceae)
Γένος: Μορέα (Morus)
Είδος Λευκή και μαύρη μουριά (Morus alba.Morus nigra )
Στην Κρήτη η μουριά λέγεται Μουρνιά, στην Άρτα, σκαμνιά, ενώ στην Κύπρο στην Ικαρία και στη Χίο Συκαμινιά. Στην Κύπρο ονομάζεται επίσης, Βαβατσινιά, ενώ τα μούρα του δέντρου Βαβάτσινοι.
Στην Χαλκιδική συνηθίζουν να αποκαλούν τα δέντρα Μπαμπουσκιές.
Σε αλλά μέρη βρίσκουμε τις ονομασίες Συκαμνία, Μαυρομουρία, Ξυνομουριά.
– Τα σημαντικότερα είδη μουριάς
1. Η λευκή μουριά (Μορέα η λευκή – Morus alba) ή κοινή.
Έχει λευκούς και μερικές φορές κόκκινους καρπούς. Καλλιεργείται σε μεγάλες εκτάσεις ,για τα φύλλα της που δίνονται τροφή στους μεταξοσκώληκες και για την καλή ποιότητας ξυλεία, που παράγει. Φτάνει στο ύψος τα 15 μέτρα, τα κλαδιά του απλώνονται και ο φλοιός του είναι χρώματος γκρίζου. . Είναι καλλωπιστικό δέντρο και δίνει πολύ πλούσια σκιά.
2. Η μαύρη μουριά (Μορέα η μέλαινα – Morus nigra).
Το ύψος της φτάνει τα 10 μέτρα. Είναι το πιο κοινό είδος μουριάς και εξαπλώθηκε παγκοσμίως, με πολύ γρήγορο ρυθμό.
Σήμερα, καλλιεργείται κυρίως για τον καρπό της, που είναι ο πιο νόστιμος από όλα τα είδη.
3. Η κόκκινη μουριά (Μορέα η ερυθρά – Morus rubra).
Ψηλό δέντρο, μπορεί να ξεπερνά και τα 20 μέτρα σε ύψος. Καλλιεργείται για τους καρπούς της και την ξυλεία της.
4. Η ρωσική μουριά (Μορέα η λευκή ποικ. ,η ταταρική – Morus alba var. Tatarica).
Είναι ιδιαίτερα ανθεκτική στις χαμηλές θερμοκρασίες. Βρίσκεται σε πολλές περιοχές της βόρειας Ευρώπης.
5. Το είδος Μορέα η μεσοζύγια (Morus mesozygia) ή αφρικανική.
Το ψηλότερο από όλα τα είδη φτάνει τα 30 μέτρα ύψος, βρίσκεται δε στις περιοχές της κεντρικής Αφρικής.
Δίνει πλούσια σκιά και καλής ποιότητας ξυλεία
6. Οι καλλωπιστικες μουρίες :Υπάρχουν ακόμη ποικιλίες που δεν παράγουν καθόλου καρπούς (στείρες) και χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για καλλωπιστικούς σκοπούς σε δρόμους, πάρκα κ.λ.π
ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
–Φυτό
Η μουριά, στο μεσογειακό κλίμα δεν ξεπερνάει σε ύψος τα 8-10 μ. και διάμετρο 6-8 μ. Ο κορμός της είναι ευθύς και διακλαδίζεται σε βραχίονες. Οι βραχίονες, καλό είναι να διατηρούνται σε ύψος από 1,5 – 2 μ.
– Ο κορμός του δέντρου
Ο κορμός του δέντρου περιέχει ένα γαλακτώδες υγρό, σε άφθονη ποσότητα και γίνεται εμφανές, όταν, αυτό,τραυματιστεί.
– Τα φύλλα
Τα φύλλα είναι οδοντωτά,μεγάλα και καρδιόσχημα. Σε νεαρούς, δυνατούς βλαστούς, τα φύλλα μπορεί να έχουν μήκος έως και 30 εκ. , με στρογγυλεμένους λοβούς.
Σε παλαιότερα δέντρα, τα φύλλα είναι γενικά μήκους 5–15 εκ. στρογγυλεμένα και οδοντωτά στο περιθώριο. Τα δέντρα, σε εύκρατες περιοχές είναι φυλλοβόλα, αλλά τα δέντρα, που καλλιεργούνται σε τροπικές περιοχές, μπορεί να είναι αειθαλή.
–Άνθη
Τα άνθη είναι μονόφυλλοι ίουλοι, οι αρσενικοί ίουλοι, έχουν μήκος 2-3,5 εκ., και οι θηλυκοί 1-2 εκ. Τα αρσενικά και τα θηλυκά άνθη βρίσκονται συνήθως σε ξεχωριστά δέντρα, παρόλο που μπορούν να εμφανιστούν στο ίδιο δέντρο.
Τα άνθη της μονογενή, με απλό περιάνθιο και μονόχωρη ωοθήκη, που αποτελείται από δύο συνήθως καρπόφυλλα, διατάσσονται δε σε αρσενικές και θηλυκές ταξιανθίες.
Καρποί
Ο καρπός της μουριάς είναι το μούρο. Ο καρπός έχει μήκος 1-1,5 εκ. Το είδος, στη φύση είναι βαθύ μωβ, αλλά σε πολλά καλλιεργούμενα είδη μπορεί να είναι λευκό ή ροζ. Η γεύση του είναι γλυκιά και ήπια, σε αντίθεση με την πιο έντονη γεύση της κόκκινης και της μαύρης μουριάς.
–Σπόροι
Οι σπόροι διασκορπίζονται,ευρέως, στα περιττώματα πουλιών, που τρώνε τον καρπό.
ΑΝΤΟΧΕΣ
–Έδαφος
Μπορεί να φυτευτεί σε όλα τα εδάφη, αλλά προτιμότερο θα ήταν να είναι σε γόνιμα και πλούσια σε οργανική ουσία., που δεν κρατούν υγρασία.
– Κλίμα
Έχει αντοχή σε υψηλές θερμοκρασίες, αλλά και σε χαμηλές. Αντέχει την ξηρασία. – Ηλιοφάνεια Προτιμά τις ηλιόλουστες θέσεις
– Ατμοσφαιρική μόλυνση
Έχει αντοχή σε περιοχές, με ατμοσφαιρική ρύπανση.
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
Ενδείκνυται για μεμονωμένες φυτεύσεις, δενδροστοιχίες και δημιουργία σκιάσεων
—-Πολλαπλασιασμός
Την μουριά την πολλαπλασιάζουμε, κυρίως με σπόρο. Εμβολιάζουμε τα σπορόφυτα στην συνέχεια, με την επιθυμητή ποικιλία για να πάρει τα χαρακτηριστικά της. Μπορούμε να την πολλαπλασιάσουμε και με μοσχεύματα.
Η μουριά πολλαπλασιάζεται κυρίως με σπόρο.
Τα σπορόφυτα στη συνέχεια εμβολιάζονται με την επιθυμητή ποικιλία, προκειμένου να πάρουν τα χαρακτηριστικά της.
Πολλαπλασιασμός μπορεί να γίνει και με μοσχεύματα, τα οποία συλλέγονται το καλοκαίρι και τοποθετούνται σε υγρό αμμώδες έδαφος, με χρήση ορμόνης ριζοβολίας –
– Ποικιλίες
Υπάρχουν ποικιλίες καρποφόρες, άκαρπες και κρεμοκλαδείς
– Κλάδεμα:
Το χειμώνα χρειάζεται αυστηρό κλάδεμα.
Συνήθως, σε περιπτώσεις που καλλιεργείται, συνηθίζεται να κλαδεύεται αυστηρά, όπου αφαιρούνται ακόμα και οι βραχίωνες.
Όταν μιλάμε, όμως, για το καλλωπιστικό δέντρο δεν απαιτείται αυστηρό κλάδεμα. Μπορούμε να αφαιρούμε τα ξερά και γέρικα κλαδιά. Αν θέλουμε να διαμορφώσουμε το δέντρο συνήθως αφήνουμε 3-4 κλαδιά,σχεδόν παράλληλα με το έδαφος. Έτσι,δημιουργούμε και μεγάλη επιφάνεια για σκίαση.
–΄Άρδευση
Το καλοκαίρι θέλει συχνά ποτίσματα
– Εχθροί και ασθένειες ,που προσβάλλουν τη μουριά
Είναι ανθεκτικό φυτό, χωρίς να προσβάλλεται έντονα από έντομα του κήπου ή ασθένειες.
Αποικίες αφίδων (μελίγκρες) αναπτύσσονται πάνω στα φύλλα, ιδίως στα μέσα της άνοιξης, αλλά οι πληθυσμοί τους δεν είναι σημαντικοί και συνήθως ελέγχονται από τα ωφέλιμα έντομα.
Σπάνια, προσβάλλεται από μύκητες που προκαλούν σήψη στις ρίζες ή προβλήματα στον κορμό.
*Ξυλοφάγο έντομο
Σε σοβαρό εχθρό για τη μουριά, εξελίσσεται η προσβολή από το ξυλοφάγο έντομο Xylotrechus chinensis (Coleoptera: Cerambycidae), του οποίου οι προνύμφες μπαίνουν μέσα στον κορμό της μουριάς και ανοίγουν στοές προκαλώντας προβλήματα στην μεταφορά του νερού και των θρεπτικών στοιχείων.
Σε έντονες προσβολές, παρατηρούμε ξήρανση των δένδρων. Το έντομο ήρθε στη χώρα μας, όπως και σε άλλες χώρες της Ευρώπης (Ισπανία, Γαλλία), μέσω μεταφοράς εμπορευμάτων σε προσβεβλημένες παλέτες
*Σκαθάρι στη μουριά
Ξυλοφάγο έντομο που δημιουργεί στοές στον κορμό
–Συγκομιδή
Η μουριά ανθίζει από τον Μάρτιο μέχρι τον Μάιο.
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται φλοιός, καρποί, φύλλα και μικρά κλαδιά. Οι καρποί ωριμάζουν το καλοκαίρι Ιούλιο-Αύγουστο.
Στη λευκή μουριά είναι λευκοί ή ρόδινοι, ενώ στη μαύρη έχουν σκούρο κόκκινο χρώμα και είναι πιο γευστικοί.
– Συντήρηση
Τα φρούτα μουριάς είναι δύσκολο να διατηρηθούν επειδή έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε νερό (περίπου 80%)
ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΟΦΕΛΗ
Οι καρποί περιέχουν πηκτίνη, βιταμίνη C, τανίνη, σάκχαρο, μηλικό οξύ, λευκωματούχες ουσίες, άλατα, κόμεα και ελάχιστο λίπος. Τα φύλλα περιέχουν ανθοκυανίνες και φλαβονοειδή.
ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Οι θεραπευτικές ιδιότητες του δέντρου διαφέρουν, ανάλογα με το χρησιμοποιούμενο τμήμα.
Τα μούρα είναι αντιοξειδωτικά, καθαρτικά, τονωτικά και θρεπτικά. Είναι χρήσιμα ως θρεπτικοί παράγοντες κατά την ανάρρωση από παθήσεις όπως κρυολογήματα, γρίπη, βήχα, άσθμα, ζαλάδες και το βούισμα των αυτιών.
– Μικρά κλαδιά
Τονώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα, είναι αντιρρευματικά, αντιυπερτασικά και αναλγητικά. Το έγχυμα τους είναι χρήσιμο σε πόνους στις αρθρώσεις, σε οιδήματα και ρίχνει την πίεση.
– Φλοιός της ρίζας
Ο φλοιός είναι κατασταλτικός, διαλυτικός, διουρητικός, αποχρεμπτικός και αντιυπερτασικός. Το αφέψημα του βοηθά στο άσθμα.
–Καρπός
Τα μαύρα μούρα τρώγονται για τον διαβήτη.
–Φύλλα
Τα φύλλα καθαρίζουν το ήπαρ και τα μάτια.
Είναι αντιοξειδωτικά, αντιβακτηριδιακά, ιδρωταγωγά, αποχρεμπτικά. Το έγχυμα 40-80 γραμμαρίων φύλλων ανά λίτρο, είναι καλό αντιπυρετικό.
Το ίδιο έγχυμα πιο συμπυκνωμένο, σε γαργάρες, καταπραΰνει τον πονόδοντο.
ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ
Η φυσιολογική κατανάλωση μούρων δεν δημιουργεί κανένα πρόβλημά στον άνθρωπο ,αντίθετα η κατάχρηση στην κατανάλωση ενδέχεται να δημιουργήσει προβλήματα.
Κάποια από αυτά :
1. Επιδράσεις σακχάρου στο αίμα
Συνήθως οδηγεί σε απότομη πτώση του σακχάρου στο αίμα.
Οι μουριές είναι γνωστό ότι μειώνουν το σάκχαρο στο αίμα και μπορεί να οδηγήσουν σε υπογλυκαιμία.
Αυτή η κατάσταση μπορεί να οδηγήσει
σε πείνα,
πονοκέφαλο,
θολή όραση,
υπερβολική εφίδρωση,
ζάλη,
σύγχυση και
τρόμο.
Έτσι, τα μούρα πρέπει να τρώγονται με λίγη προσοχή.
2. Κίνδυνος καρκίνου του δέρματος
Μια μελέτη που διεξήχθη από Γάλλους ερευνητές, το 2010 διαπίστωσε ότι η υδροκινόνη που υπάρχει σε εκχύλισμα μουριάς θα μπορούσε να είναι η άμεση αιτία του καρκινώματος των κυττάρων.
Εάν χρησιμοποιείτε ένα προϊόν λεύκανσης του δέρματος, που περιέχει εκχύλισμα μουριάς, ενδέχεται να θέσετε τον εαυτό σας σε κίνδυνο, να προσβληθεί από καρκίνο του δέρματος.
3. Παρέμβαση στη χημειοθεραπεία
Στο Τόκιο παρατήρησαν, ότι η αλβανόλη Α, μια ουσία που εξάγεται από τον φλοιό των ριζών μουριάς, μπορεί να προκαλέσει κυτταρική απόπτωση, στα κύτταρα της λευχαιμίας.
4. Απορρόφηση υδατανθράκων
Τα μούρα είναι γνωστό ότι εμποδίζουν την απορρόφηση υδατανθράκων.
5. Επιδράσεις στα νεφρά
Τα μούρα είναι μια πλούσια πηγή καλίου. Το κάλιο μπορεί να προκαλέσει επιπλοκές σε άτομα, που πάσχουν από νεφρικές διαταραχές και πόνο στη χοληδόχο κύστη.
Αν και το κάλιο έχει πολλά οφέλη για την υγεία και είναι σημαντικό για την ανάπτυξή μας, τα μούρα πρέπει να αποφεύγονται από άτομα που έχουν νεφρικές παθήσεις και παράπονα της χοληδόχου κύστης.
Εάν έχετε πέτρες στα νεφρά ή οποιαδήποτε άλλη διαταραχή, πρέπει να αποφύγετε τα μούρα και ακόμη και το τσάι μουριάς.
Τα μούρα έχουν πολλές παρενέργειες,που μπορεί να είναι ιδιαίτερα ερεθιστικά Γενικώς, πρέπει να αποφεύγουμε την υπερβολική κατανάλωση των μούρων, γιατί θα μας προκαλέσουν διάρροια.
Αποφεύγουμε τα φύλλα και τον φλοιό, αν έχουμε αδύναμους πνεύμονες..
ΧΡΗΣΕΙΣ
Τα φρούτα μουριάς καταναλώνονται, γενικά ως φρέσκα φρούτα, μαρμελάδες και χυμοί.
Ο καρπός της μουριάς (ιδιαίτερα της μαύρης) είναι εξαιρετικά χυμώδης και εύγευστος.
– Πόση και Βρώση
Τα μούρα του είναι βρώσιμα, όταν είναι ώριμα.
Τα φύλλα παρασκευάζονται ως τσάι στην Κορέα.
Τα φρούτα τρώγονται επίσης, ενώ, συχνά αποξηραίνονται ή γίνονται κρασί.
–Φαρμακοβιομηχανία
Τα μούρα χρησιμοποιούνται στην φαρμακοβιομηχανία, για τη δημιουργία καθαρτικών,αντιπυρετικών και ανθελμινθικών φαρμάκων
–Παρκοτεχνία
Η μουριά (Morus alba και M. nigra, Moraceae) είναι φυλλοβόλο πλατύφυλλο δέντρο, με πολύ διακοσμητικό φύλλωμα και φημίζεται για τη σκιά του.
Με κατάλληλη διαμόρφωση τα κλαδιά μουριών, σε δεντροστοιχία, μπορούν να δημιουργήσουν φυσική πέργκολα Κατάλληλη για δεντροστοιχίες, αφού αντέχει την ατμοσφαιρική ρύπανση
Χρησιμοποιείται για σκίαση, σε χώρους στάθμευσης και πεζοδρόμια
Από τις πολλές ποικιλίες μουριάς, η κρεμοκλαδής (Morus alba “pendula”) παρουσιάζει ιδιαίτερο κηποτεχνικό ενδιαφέρον. φυτεύεται σε χλοοτάπητες σε κεντρικά σημεία του κήπου ,αλλά το φυτό της μουριάς είναι κατάλληλο και για την δημιουργία μπονσάι (νανοποιημένων δένδρων ).
–Σηροτροφία
Η λευκή μουριά καλλιεργείται, ευρέως, για να τροφοδοτεί τους μεταξοσκώληκες που χρησιμοποιούνται στην εμπορική παραγωγή μεταξιού.
Η καλλιέργεια λευκής μουριάς για μεταξοσκώληκες ξεκίνησε, πριν από 4700 χρόνια, στην Κίνα και έκτοτε έχει εισαχθεί σε άλλες χώρες.
Εισήχθη στην Ευρώπη τον 12ο αιώνα και στη Λατινική Αμερική, μετά την ισπανική κατάκτηση, τον 15ο αιώνα.
– Ξυλεία
Η ξυλεία της μαύρης μουριάς είναι καλής ποιότητας και μπορεί να επεξεργαστεί κατάλληλα. Χρησιμοποιείται στην κατασκευή αγροτικών εργαλείων, πασσάλων, στην επιπλοποιία και στην κατασκευή βαρελιών.
Η Αφρικάνικη μουριά έχει βαρύ και σκληρό , πολύ ανθεκτικό ξύλο, που χρησιμοποιείται στην κατασκευή πατωμάτων ποιότητας, στις οικοδομές και στην κατασκευή ισχυρών δοκαριών στήριξης.
Κατεργάζεται εύκολα και χρησιμοποιείται στην κατασκευή ξύλινων παιχνιδιών και ξυλόγλυπτων.
Η μουριά είναι ένα από τα καλύτερα ξύλα, για παραδοσιακά μουσικά όργανα. Η μουριά έχει ευαισθησία με την καρδιά της, σκίζει, και όταν το δένδρο είναι μεγάλο, η καρδιά της μπορεί να σαπίσει.