Λέξεις και φράσεις τη ποντιακής διαλέκτου με αρχαιοελληνικές ρίζες

Πουλόπα – Επορώ – Χαιρετίας – Τυρα̤ννίεσαι – Επέτανα – Πουθέν’ . – Της Δέσποινας Μιχαηλίδου Καπλάνογλου

Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου που εμφανίζονται στον τίτλο της σημερινής δημοσίευσης αντλήθηκαν από σελίδα του fb Ποντιακός στίχος.

ΣΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ

Δύο πουλόπα κελαηδούν Αρνί μ’ σο παραθύρι σ’

ατά έρθανε απ’ εμέν Πουλί μ’ για το χατίρι σ’

Και πετώ, πετώ και ’κ’ επορώ πουθέν’ για να κονεύω

Νύχταν, ημέραν πουλόπο μ’ εσέναν αραεύω

[Εχ! Και -ν-] έρθανε για να φέρνε σε Τ’ εμά τα χͮαιρετίας

’κι πρέπ’ να τυρα̤ννίεσαι να χͮαίρεται η καρδία σ’

Και πετώ, πετώ και ’κ’ επορώ πουθέν’ για να κονεύω

Νύχταν, ημέραν πουλόπο μ’εσέναν αραεύω

[Εχ!] Και να έμ’ πουλί μ’ κι επέτανα κι έρχουμ’ σο παραθύρι σ’

Και -ν- έδινες με κι έπινα νερόν ας σο ποτήρι σ’

Και πετώ, πετώ και ’κ’ επορώ πουθέν’ για να κονεύω

Νύχταν, ημέραν πουλόπο μ’εσέναν αραεύω.

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Δύο πουλάκια κελαηδούν ,αρνί μου (παιδί μου)στο παράθυρό σου

αυτά ήρθαν από εμένα πουλί μου για το χατήρι σου

και πετάω και πετάω και δεν μπορώ πουθενά να καθίσω

Νύχτα και μέρα πουλάκι μου εσένα ψάχνω

Αχ και να ερχότανε και να σε φέρναν τους δικούς μου χαιρετισμούς

Δεν πρέπει να τυραννιέσαι να χαίρεται η καρδιά σου.

Και πετάω και πετάω και δεν μπορώ πουθενά να καθίσω

νύχτα και μέρα πουλάκι μου εσένα ψάχνω.

Αχ και να ήμουνα πουλί και να πετούσα και ερχόμουν στο παράθυρό σου

και να μ ΄έδινες και έπινα νερό από το ποτήρι σου

Και πετώ πετώ και δεν μπορώ πουθενά να καθίσω

νύχτα και ημέρα πουλάκι μου εσένα ψάχνω.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

Πουλόπα, επορώ , χͮαιρετίας, τυρα̤ννίεσαι , επέτανα, πουθέν’ .

1, Πουλόπα

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Πουλλίον,

Ετυμολογία : πουλί < μεσαιωνική ελληνική πουλ(λ)ί(ν) < ελληνιστική κοινή πουλλίον, υποκοριστικό του ποῦλλος < (πωλίον, πῶλος)< λατινική pullus. Δείτε και πουλάρι.

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Πουλάκια

Συγγενικές λέξεις : Πούλια πουλερικό στερνοπούλι πουλάδα

****************************************************************

1, Επορώ μπορώ , ΄΄Κ’ επορώ΄΄: δεν μπορώ

Ετυμολογία : ημπορώ < μεσαιωνική ελληνική ημπορώ < εμπορώ < αρχαία ελληνική εὐπορῶ

μπορώ < μεσαιωνική ελληνική ημπορώ < εμπορώ < αρχαία ελληνική εὐπορέω

Πορώ και επορώ από το αρχαιους. πόρος =τρόπος και μέσον προς τινά σκοπόν, επορώ αόρ, επόρεσα-

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Μπορώ,δύναμαι

Συγγενικές λέξεις : Ανημπόρια, ανημποριά ανήμπορος μπόρεση μπορετός

****************************************************************

1,Χαιρετίας

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Χαίρω

Ετυμολογία : χαιρετώ < Χαίρω

χαιρετίσματα < πληθυντικός του χαιρέτισμα < χαιρετίζω + -μα

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Χαιρετίσματα

Συγγενικές λέξεις : Χαιρετισμοί χαίρω, χαίρομαι, χαίρε, χαιρετώ

Ποντιακή φράση .Υίας και χαιρετίας.

****************************************************************

Τυρα̤ννίεσαι

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Τυραννίζω

Ετυμολογία : Τυραννίζω < αρχαία ελληνική τυραννίζω (με διαφορετική σημασία )

Τυρα̤ννίεσαι : Τυραννισμένος < μετοχή παθητικού παρακειμένου του ρήματος τυραννιέμαι αλλά κατά τα εις -ίζω, πιθανόν υπό την επίδραση του αρχαίου ελληνικού τυραννίζω (συμμαχώ, συμπράττω με τυράννους) , φρονώ τα των τυρράνων

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :βασανίζεσαι,στεναχωριέσαι.

Συγγενικές λέξεις : τυραννώ τυραννέω τυραννίς και τυραννίδα τυραννικός

****************************************************************

1,Επέτανα

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Πήτνυμι , πετάννυμι

Ετυμολογία : πετώ < ελληνιστική κοινή πετάω / πετῶ < αρχαία ελληνική πετάομαι / πετάννυμι / πεταννύω / πήτνυμι < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *peth₂- (πετώ)

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Πετούσα

Συγγενικές λέξεις : Πτήση ,πέταγμα ,ανεμόπτερο.

****************************************************************

1,Πουθέν’

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : ποθέν= από κάπου

Ετυμολογία : Πουθέν’ = πουθενά πουθενά < αρχαία ελληνική ποθέν

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Πουθενά

Συγγενικές λέξεις : πόθεν (λόγιο) από πού

****************************************************************

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.