ΠΡΟΕΜΦΥΛΙΑΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΣΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ 8/1945 ΕΝ ΟΨΗ ΟΜΙΛΙΑΣ Δ.ΠΑΡΤΣΑΛΙΔΗ (ΚΚΕ) ΠΥΡΟΒΟΛΙΣΜΟΙ & ΛΙΘΟΒΟΛΙΣΜΟΙ ΤΗΝ ΜΑΤΑΙΩΝΟΥΝ
Σταύρου Π. Καπλάνογλου
Ξεκινώντας, τις ιστορίες για τους διάφορους δρόμους και πλατείες της Κοζάνης, δώσαμε, στην πρώτη δημοσίευση ,το γεγονός το οποίο έδωσε στις 11 Οκτωβρίου 1912, το όνομα στο συγκεκριμένο δρόμο και δεν ήταν άλλο, από την ημερομηνία και τα γεγονότα που συνέβησαν κατά την απελευθέρωση της πόλης.
Στο δεύτερο δημοσίευμα μιλήσαμε για την δημιουργία το 1928-1932 του Προσφυγικού Συνοικισμού.
Σε αυτό το τρίτο δημοσίευμα θα αναφερθούμε σε ένα θλιβερό γεγονός που συνέβη τον Αύγουστο του 1945 στο περιφραγμένο, τότε, οικόπεδο της οικογενείας Κανδύλη, χωρίς ύπαρξη κτίσματος.
Ακριβώς απέναντι από το Νότιο τμήμα του Συνοικισμού επί της 11ης Οκτωβρίου,το ΚΚΕ απεφάσισε να κάνει μια ομιλία και οι κρατούντες της κυβέρνησης της τότε εποχής, αποφάσισαν να την ματαιώσουν.
Και ο τρόπος που επέλεξαν ήταν η τρομοκράτηση των συμμετεχόντων.
Αυτή την ιστορία την άκουγα από μικρό παιδί, από τον πάτερα μου, που την έζησε από κοντά, καθώς η πατρική μας κατοικία, στην οδό Σμύρνης 10, δεν απείχε ούτε 100 μέτρα από τον τόπο των γεγονότων, και όλα όσα συνέβαιναν ήταν ορατά απο την εξώπορτα της.
Έλεγε, λοιπόν, ότι άκουγε πυροβολισμούς και έβλεπε τις πέτρες που πετούσαν μαυροφορημένες γυναίκες από την πόρτα του σπιτιού, χωρίς να συμμετέχει στην συγκέντρωση.
Το γεγονός τον είχε συνταράξει και το έλεγε και το ξανάλεγε.
Πριν από λίγα χρόνια έπεσε στην αντίληψη μου μια αυτοβιογραφία ενός ανθρώπου που ήρθε στην συγκέντρωση, όντας 14 χρόνων, με άλλους συγχωριανούς του από την Ποντοκώμη ,στον οποίο όμως απαγόρευσαν να μπει στο οικόπεδο, λόγω της ηλικίας του και έμεινε από έξω και από απόσταση παρατηρούσε τα συμβαίνοντα .
Δημοσιεύθηκε το 2014 σε ηλεκτρονική μορφή και έφερε τον τίτλο Ο ΜΙΚΡΟΣ ΒΑΓΓΕΛΑΚΗΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΑΝΤΑΡΤΗΣ είναι του Ευάγγελου Τσαχουρίδη και φέρεται σαν τόπος έκδοσης η Κρακοβία της Πολωνίας, όπου έζησε και ζει μετά την αναγκαστική εξορία του 1949.
Μέσα στην αυτοβιογραφία του αναφέρει και το γεγονότα του 1945 στην Κοζάνη όπως αυτός τα έζησε.
Δείτε την εξιστόρηση από το αυθεντικό κείμενο ;
Η ΕΞΙΣΤΟΡΗΣΗ ΑΠΟ ΕΝΑ ΤΟΝ ΑΥΤΟΠΤΗ ΜΑΡΤΥΡΑ
”Το 1945 τον Αύγουστο ήρθε ο Παρτσαλίδης στην Κοζάνη να μιλήσει.
Από την Ποντοκώμη πήγανε σχεδόν όλοι οι αριστεροί. Εγώ με την αδελφή μου πήγαμε με τα πόδια 14 χιλιόμετρα.
Η συγκέντρωση θα γινόταν στο κεραμοποιείο του Κανδύλη.
Ήταν φραγμένο με πολύ ψηλό τοίχο, μόλις ζυγώσαμε κοντά μας σταμάτησε ένας αστύνομος, μου έκανε ερεύνα, μου πήρε το σουγιαδάκι που είχα μαζί μου.
Την αδελφή μου την άφησαν, εμένα μου είπε να γυρίσω πίσω, γιατί είμαι ανήλικος. Στεκόμουν δέκα μέτρα από τον τοίχο. Οι εργάτες έστηναν το βήμα στον τοίχο.
Μαζί με τους εργάτες ήταν ο Σουμελίδης Μιχάλης, Δήμαρχος Κοζάνης .
Σχεδόν είχαν τελειώσει και στήσανε την σκάλα να ανέβει ο Πορτσαλίδης, όμως δεν πρόλαβε να ανέβει κανείς στο βήμα.
Άρχισαν να πυροβολούν στον αέρα πάνω από τα κεφάλια των διαδηλωτών που ήταν μαζεμένοι στο κεραμοποιείο του Κανδύλη.
Μόλις άρχισαν οι πυροβολισμοί έφτασαν πολλά στρατιωτικά αυτοκίνητα φορτωμένα με μαυροφόρες γυναίκες, όλες κρατούσαν μεγάλους μάλλινους τορβάδες, γεμάτους πέτρες. Πήγαν κοντά στον τοίχο και έριχναν τις πέτρες στους διαδηλωτές, χωρίς να τους βλέπουν. Μόλις τελείωσαν οι πέτρες ανέβηκαν στα αυτοκίνητα και έφυγαν.
Οι φαντάροι πυροβολούσαν συνέχεια.
Από το χωριό μας δεν τραυματίστηκε κανένας, υπήρχαν όμως τραυματίες από τις πέτρες που έριχναν οι μαυροφόρες. Εγώ κρύφτηκα στα αμπέλια.
Μόλις σταμάτησε το κυνήγι κατέβηκα στα Κοίλα και με τα πόδια μόνος έφτασα στο χωριό αργά το απόγευμα.
ΓΙΑΤΙ ΣΥΝΕΒΗ ΑΥΤΟ ;
Για να κατανοήσουμε το γεγονός αυτό νομίζω ότι πρέπει να πούμε λίγα λογία για το τι συνέβαινε εκείνη την εποχή. Ανατρέχοντας στα σχετικά βιβλία που εξιστορούν τα σχετικά με τα θλιβερά γεγονότα του εμφυλίου πολέμου 1944-1949 και τις συνέπειες που είχαν για την Ελλάδα διαβάζουμε :
” ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ 1944 – 1945 ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΟΥΣ ΣΕ ΒΙΒΛΙΑ
”Οι γερμανικές κατοχικές δυνάμεις άρχισαν να αποσύρονται σταδιακά από διάφορες περιοχές της Ελλάδας από το τέλος του καλοκαιριού του 1944.
Σχετικά με την Αθήνα γίνονταν επαφές μεταξύ Βρετανών και Γερμανών, ώστε να μη πέσουν τα Γερμανικά όπλα στον ΕΛΑΣ, αλλά και να μην κάνουν σαμποτάζ οι Γερμανοί στην Αθήνα. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ εισέρχονταν σε πολλές από τις πόλεις απ’ όπου έφευγαν οι Γερμανοί. Με την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων τον Οκτώβριο του 1944, το ΕΑΜ βρέθηκε κυρίαρχο στο μεγαλύτερο μέρος της ηπειρωτικής χώρας, όχι μόνο στρατιωτικά αλλά και πολιτικά, καθώς είχε αντικαταστήσει, σχεδόν όλες τις δομές εξουσίας του προπολεμικού και κατοχικού κράτους με δικές του μορφές εξουσίας.
Η Κοζάνη απελευθερώθηκε στις 30/10/1944 από τις δυνάμεις του ΕΑΜ – ΕΛΛΑΣ, που μπήκαν πρώτοι στην πόλη.
Σε τελεσίγραφο της κυβέρνησης Παπανδρέου δόθηκε προθεσμία ως τις 10 Δεκεμβρίου για τον αφοπλισμό όλων των ένοπλων δυνάμεων πλην μικρών τμημάτων του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, Λόχος.
Διαμαρτυρόμενοι για την εξαίρεση αυτή, οι έξι υπουργοί του ΕΑΜ παραιτήθηκαν από την κυβέρνηση στις 2 Δεκεμβρίου.
Την επομένη το ΕΑΜ οργάνωσε συλλαλητήριο, το οποίο κηρύχθηκε παράνομο και πνίγηκε στο αίμα, ενώ την ίδια μέρα ξεκίνησαν συμπλοκές μεταξύ των δυνάμεων του ΕΛΑΣ που βρίσκονταν στην Αθήνα και των βρετανικών δυνάμεων υπό τον στρατηγό Σκόμπυ, ο οποίος είχε εντολές από τον Τσώρτσιλ να δράσει σαν σε κατεχόμενη πόλη.
Σε συνδρομή της κυβέρνησης εναντίον του ΕΛΑΣ, στάλθηκαν βρετανικές ενισχύσεις που ανέβασαν το πλήθος των βρετανικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Ελλάδα σε 80.000-90.000, από τους οποίους 15.000 στην Αθήνα, κατά τον Μ. Λυμπεράτο τις πρώτες και μόνο μέρες των Δεκεμβριανών.
Στο πλευρό των βρετανικών και κυβερνητικών δυνάμεων στρατεύτηκαν η οργάνωση Χ, πρώην μέλη των ταγμάτων ασφαλείας, τα οποία είχαν παραδοθεί στον ΕΛΑΣ, αλλά και λοιπές αντιστασιακές οργανώσεις (Ρ.Α.Ν, ΠΕΑΝ κ.α.).
Την ημέρα των Χριστουγέννων ο Βρετανός πρωθυπουργός Τσώρτσιλ επισκέφθηκε την Αθήνα για διαπραγματεύσεις, οι οποίες απέτυχαν.
Η επίθεση που εξαπολύθηκε, κατόπιν, εναντίον του, από τον ΕΛΑΣ τον ανάγκασε να εγκαταλείψει την Αθήνα και οι εχθροπραξίες τερματίστηκαν στις 11 Ιανουαρίου 1945.
Στις 12 Φεβρουαρίου 1945 υπογράφηκε μεταξύ της κυβέρνησης Πλαστήρα και του ΕΑΜ η συνθήκη της Βάρκιζας που προέβλεπε, μεταξύ άλλων, τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, αποκατάσταση πολιτικών ελευθεριών, αμνηστία των πολιτικών αδικημάτων , λύση του πολιτειακού με δημοψήφισμα και διενέργεια εκλογών.
Η συμφωνία δεν εφαρμόστηκε ποτέ, καθώς οι οπαδοί της αριστεράς δεν αφοπλίστηκαν ολοκληρωτικά και οι κυβερνήσεις δεν προχώρησαν σε γενική αμνηστία.
Η δράση παρακρατικών οργανώσεων στην ύπαιθρο, όπου ακόμη ίσχυε ο στρατιωτικός νόμος, συνεχίστηκε εναντίον πρώην μελών του ΕΛΑΣ, αρχικά και αντιπάλων της μοναρχίας κατόπιν.
Η δράση αυτή, που έγινε γνωστή, ως Λευκή τρομοκρατία προκάλεσε τη δημιουργία ομάδων αυτοάμυνας, αρχικά χωρίς την κάλυψη του ΚΚΕ.”
ΔΗΜΗΤΡΗΣ (ΜΗΤΣΟΣ) ΠΑΡΤΣΑΛΙΔΗΣ
Ο Δημήτρης ή Μήτσος Παρτσαλίδης (Τραπεζούντα, 1903 – Αθήνα, 22 Ιουνίου 1980) ήταν Έλληνας συνδικαλιστής και πολιτικός, ηγετικό στέλεχος και βουλευτής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας.
Ήταν επίσης δήμαρχος Καβάλας και πρόεδρος της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης. Στην αρχή προσλήφθηκε στη Δημόσια Υπηρεσία Επισιτισμού στην Καβάλα, όπου και εργάσθηκε μέχρι που απολύθηκε από το καθεστώς της Δικτατορίας του Πάγκαλου, όπου και συνέχισε να εργάζεται ως καπνεργάτης.
Από το 1924 υπήρξε μέλος της ΟΚΝΕ και από τον επόμενο χρόνο μέλος του ΚΚΕ, όπου και ανέπτυξε έντονη πολιτική δράση, ιδιαίτερα ως στέλεχος στην Ένωση Καπνεργατών Καβάλας με το Σεπτέμβριο του 1932, ενώ εξέτιε ποινή φυλάκισης, και τον Ιανουάριο του 1936, ως υποψήφιος της συμμαχίας του Παλλαϊκού Μετώπου.
Όμως η κυβέρνηση του Π. Τσαλδάρη τον καθαίρεσε από δήμαρχο τέσσερις μήνες μετά την εκλογή του με την αιτιολογία ότι “μετέτρεψε το δημαρχείο σε κομμουνιστικό άντρο” και τον εκτόπισε με τον Ιδιώνυμο νόμο του 1929, στον Αη Στράτη.
Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά πέρασε στην παρανομία.
Η έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου το βρήκε έγκλειστο στις φυλακές της Κέρκυρας.
Μετά την κατάληψη της Ελλάδας από τους Γερμανούς παρέμεινε έγκλειστος σε διάφορες φυλακές.
Το Μάρτιο του 1944 κατάφερε να δραπετεύσει από τις φυλακές του Χαϊδαρίου και εντάχθηκε στο ΕΑΜ, στο οποίο και ανέλαβε γενικός γραμματέας (πολιτικός αρχηγός), τον Αύγουστο του 1944, αντικαθιστώντας το Θανάση Χατζή. Στη θέση του γ.γ του ΕΑΜ παρέμεινε μέχρι την έναρξη του Eμφυλίου.
Κατά την περίοδο των Δεκεμβριανών διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο. Πήρε μέρος στις διαπραγματεύσεις μεταξύ ΕΑΜ-ΚΚΕ και Κυβερνητικών υπό την εποπτεία του Τσώρτσιλ, στις 25 Δεκέμβρη 1944, καθώς και σ΄αυτές για την ανακωχή των μαχών (11 Γενάρη 1945).
Ο Παρτσαλίδης μαζί με τον Γιώργη Σιάντο και τον Ηλία Τσιριμώκο υπέγραψαν εκ μέρους του ΕΑΜ-ΚΚΕ, τη συμφωνία της Βάρκιζας
ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΟΥΜΕΛΙΔΗΣ
Γεννήθηκε στο Καρς της Μ. Ασίας. Σπούδασε στην Ρωσία και ήρθε πρόσφυγας μαζί με τους δικούς του στην Ποντοκώμη μετά 1922 .
Αργότερα εγκαταστάθηκε στην πόλη της Κοζάνης.
Υπήρξε μέλος του ΚΚΕ , εξασκούσε το επάγγελμα του εργολάβου και ήταν ένθερμος υποστηρικτής των εργατών. Στην κατοχή συμμετείχε μαζί με άλλα ενεργά μέλη της Κοζάνης, στην προσπάθεια συνένωσης των αντιστασιακών οργανώσεων, κατά των Γερμανών που γινόταν από το τότε Μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης Ιωακείμ Αποστολίδη.
Όταν οι Γερμανοί αντελήφθησαν τις προσπάθειες του Δεσπότη που λόγω του εκρηκτικού του χαρακτήρα δεν συγκρατιόταν και εξεφώνισε πύρινο λόγο στον Άγιο Νικόλαο, εναντίον τους και θέλησαν να τον συλλάβουν ,εγκαίρως ο Μιχάλης Σουμελίδης ο δημοσιογράφος Σταύρος Θεοδοσιάδης τον συνόδευσαν στην πορεία του, προς τις ανταρτικές ομάδες στα βουνά, όπου παρέμειναν και αυτοί μέχρι την απελευθέρωση.
Με την αποχώρηση των Γερμανών ήρθε στην Κοζάνη μαζί με το σύνταγμα του ΕΑΜ- ΕΛΛΑΣ και ανέλαβε Νομάρχης Κοζάνης* το 1944 -1945. Το 1945 στο ξεκίνημα της εμφύλιας διαμάχης απολύθηκε .
Ήταν οργανωτής της ομιλίας του στελέχους του ΚΚΕ Δημήτρη (Μήτσου) Παρτσαλίδη στην Κοζάνη τον Αύγουστο του 1945, στο οικόπεδο Κανδύλη, η οποία διαλύθηκε με τον τρόπο που προαναφέραμε.
Κατά την διάρκεια του εμφυλίου έγινε γνωστός ,κυρίως, λόγω της κατασκευής στο Γράμμο ενός Νοσοκομείου, σε χρόνο ρεκόρ με τα περιορισμένα υλικά που διέθετε, ικανού να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της ένοπλης σύγκρουσης για τους τραυματίες.
Μετά τον εμφύλιο πέθανε στην εξορία στην Σοβιετική ένωση .
* Ευάγγελος Τσαχουρίδης στην δική του βιογραφία , τον αναφέρει σαν Δήμαρχο Κοζάνης, προφανώς αγνοούσε την πραγματική του ιδιότητα και λόγω της τότε ηλικίας του (14 χρόνων ).
ΠΟΤΕ ΠΙΑ
Από την εμφύλια αυτή διαμάχη 1944-1949, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, τα θύματα έφτασαν σε 154.000 άτομα. (Νεκροί, τραυματίες και αγνοούμενοι )και από τις δυο πλευρές. Ο αριθμός των προσφύγων του εμφυλίου πολέμου ανήλθΕ σε 684.607 άτομα, Καταστράφηκαν 47.000 κατοικίες, 240 βιομηχανικές επιχειρήσεις και νοσοκομεία, 930 γέφυρες, 1.650 σχολεία.
Εξοντώθηκαν 1.500.000 ζώα.
Στα επόμενα χρόνια χιλιάδες εξορίστηκαν και φυλακίσθηκαν.
Οι διωγμοί των αριστερών εξακολούθησαν για πολλά χρόνια και τελείωσαν ουσιαστικά με τη μεταπολίτευση, μετά την πτώση της χούντας το 1974.
Σύμφωνα με τον αείμνηστο πρόεδρο της δημοκρατίας Κ. Στεφανόπουλο, μια ολόκληρη γενιά χάθηκε μετά την λήξη του πολέμου από την περιθωριοποίηση της
Η ΤΥΧΗ ΤΟΥ ΟΙΚΟΠΕΔΟΥ
Στο περιφραγμένο οικόπεδο που συνέβησαν τα γεγονότα το 1945 στις αρχές του 1950 η κτίστηκε διώροφη κατοικία του ιδιοκτήτη του κεραμοποιείου Μ. Κανδύλη και λίγο αργότερα στο δυτικό μέρος το 6ο Δημοτικό σχολείο Κοζάνης .
Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 η οικογένεια Κανδύλη μετακόμισε και εκεί εγκαταστάθηκε το αστυνομικό τμήμα, ενώ στο τέλος της δεκαετίας του 1980 εγκαταστάθηκε εκεί το 17ο Δημοτικό σχολείο Κοζάνης.
Σήμερα στην θέση αυτή βρίσκονται στο ισόγειο μεγάλα καταστήματα και στους ορόφους κατοικίες.