Σταύρου Π..Καπλάνογλου
Το χωρίο της Διδώ Σωτηρίου όπου διαδραματίζονται τα δραματικά γεγονότα της καταστροφής του 1922 κάτι που συνέβη σε όλη την έκτασή της Ελληνικής Μικράς Ασίας
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ
Ο Κιρκιντζές το 1922 και σήμερα Sirince βρίσκεται 8 χλμ ανατολικά της Εφέσου ( Σελτσούκ ) και 4 χλμ. ανατολικά της σιδηροδρομικής γραμμής Σμύρνης- Αϊδινίου.
Απέχει 37 χλμ από το Αϊδίνιο και 18 χλμ ΒΔ από το Κουσάντασι χτισμένο σε υψόμετρο 500 μέτρων
Το χωρίο αυτό έγινε ευρύτερα γνωστό από το διήγημα της Διδώ Σωτηρίου ”Ματωμένα Χώματα.”που είδε με τα μάτια της σε ηλικία 13 ετών (Γεννήθηκε το 1909 ) όλα όσα συνέβησαν εκείνες τις μαύρες μέρες.
Μικρασιατική καταστροφή και το δράμα που έζησαν οι Έλληνες ενέπνευσε την συγγραφέα Δίδω Σωτηρίου, με καταγωγή από το Κιρκιτζέ να μιλήσει για την ιστορία αυτής της καταστροφής και του πολέμου μέσα από τα μάτια ενός φανταστικού χαρακτήρα από το Κιρκιτζέ, του Μανώλη Αξιώτη
Το βιβλίο Ματωμένα Χώματα είχε μια μεγάλη διεθνή επιτυχία και μεταφράσθηκε σε πολλές γλώσσες ανάμεσα τους και η Τουρκική όπου και εκεί είχε απρόσμενη επιτυχία .
Περίληψη του μυθιστορήματος θα έχουμε σε επόμενη ανάρτηση όπως την βρήκαμε έτοιμη από το Site Mania books .gr που αφορά την 46η έκδοση με ημερομηνία 14/9/1913 κατοχυρωμένη από Tropani
ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΩΣ TO 1922
Στοιχεία για τον ου οικισμό υπαρχουν από το 1747 όπου υπάρχει η αναφορα ότι όλοι ήταν Χριστιανοί χωρίς να δίνεται όμως ο αριθμός τους
Για το 1833 ο αριθμός των Χριστιανών είναι 1500 κάτοικοι Το 1892 υπάρχουν 4000 άτομα
Το 1907 ο αριθμός 4500 κάτοικοι και το 1919 στο Κιρκιντζέ κατοικούν 7000 ,το 1921 ο πληθυσμός πέφτει σχεδόν στο μισό είναι 3500, το1922 ο αριθμός μειώνεται ακόμη περισσότερο σε 2000
Η μεγαλη μείωση του Χριστιανικού πληθυσμού την τελευταία δεκαετία παραμονής πριν από την Μικρασιατική καταστροφή οφείλεται στην άφιξη Μουσουλμάνων από διάφορα μέρη της Ελλάδος και κυρίως από την Κρήτη από το 1914 ως το 1917 .
Η εγκατάσταση των προσφύγων αυτών επέφερε τριβές με τους κατοίκους του χωριού. Σημειώθηκαν μάλιστα συμπλοκές και φόνοι.
ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα ο ο οικισμός άλλαξε αρκετές φορές το όνομα ταυ
– ΣΟΛΜΙΣΣΟΣ & ΚΕΝΧΡΙΟΣ
Τα πρώτα ονόματα του χωρίου στην αρχαιότητα ήταν Κένχριος και Σολμισσός που είναι προ-ελληνικά ονόματα τόπων. δεύτερη ονομασια μας παραπέμπει στους Πελασγούς λόγω της κατάληξης του ονόματος
Solmissós ήταν το αρχαίο όνομα του βουνού που βρισκόταν ο οικισμός και Κένχριος ο ποταμός που κυλά δίπλα στον οικισμό
– ΧΩΡΙΟ ΤΟΥ ΥΠΙΠΕΤΟΥ ή ΑΙΠΥΔΜΗΤΟΣ
Βυζαντινό όνομα «χωριό του Υπιπέτου» και «Αιπύδμητος»(από το ορεινό μέρος Αίπος και το δεμωκτίζω)
– ΟΡΕΙΝΗ ΕΦΕΣΟΣ
Το χωριό από τους λόγιους ονομαζόταν « ορεινή Έφεσος», Στα Ελληνικά έγγραφα το όνομα του χωριού αναφερόταν ως «Ορεινή Έφεσος».
– ΚΙΡΚΙΝΤΖΕΣ
Άγνωστο πότε πρώτοδόθηκε αυτό το όνομα αλλά από την Τουρκική προέλευση του, υποθέτουμε ότι δόθηκε μετά την άφιξη των Οθωμανών στην περιοχη
Το όνομα αυτό δόθηκε στον ορεινό οικισμό από τους Τούρκους προέρχεται από την Τουρκική λέξη kırkıncı που σημαίνει «τεσσαρακοστά» ,irkince «τσίρκιν» που σημαίνει «ασχημούλης».
– ΚIRKINCA – ΚΙΡΚΙΝΤΖΕ KIRCINCE
Η πρώτη εκδοχή μιλά για εγκατάσταση 40 απελευθερωμένων δούλων που ονόμαζαν το χωριό τους Kırkinca (από την τουρκική λέξη για το σαράντα = kırk ή την ελληνική λέξη σαράντα
Δεύτερη εκδοχή μιλά και πάλι για σκλάβους που εγκαταστάθηκαν εκεί και κάλεσαν τον τόπο Çirkince = ασχήμια για να αποτρέψουν τους άλλους να ζουν σε αυτόν τον όμορφο οικισμό.
Η τρίτη εκδοχη προέρχεται από το γεγονός ότι ο οικισμός είχε την τεσσαρακοστή θέση στους φορολογικούς καταλόγους..
1747 ΚΙΡΚΙΝΤΖΕΣ
Τη χρονιά αυτή σε γραπτά κείμενα εμφανίζεται για πρώτη φορά η ονομασία;Iα
– 1884 CIRKINCE
Όπως φαίνεται από τα Οθωμανικά κατάστιχα και από τις μαρτυρίες των κατοίκων του χωριού, το χωριό λεγόταν Τσιρκιντζέ,
– 1890 KIRKINCE
Τσιρκιντζέ, ( CIRKINCE )αλλά με το πέρασμα του χρόνου το όνομα μετατράπηκε από τους κατοίκους του σε Κιρκιντζέ.
– 1922 SOLMISSOS
Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής παρουσίας 1919-1922, επανήλθε το αρχαίο Ελληνικό όνομα Σολμισσός , Solmissós ήταν και το αρχαίο όνομα του βουνού όπου βρισκόταν ο οικισμός.
– 1926 SIRINCE
Μετά την αποχώρηση των ορθόδοξων κατοίκων του χωριού και την εγκατάσταση των Τούρκων ονομάστηκε Şirince, δηλαδή «ομορφούλης».εις αντιπαράθεση από το κακόηχο για τους Τούρκους Κιρκιτζε που σήμαινε άσχημος και λέρα
ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ
Στον Κιρκιντζέ υπήρχαν τέσσερις συνοικίες:
Απάνω Μαχαλάς, Στη συνοικία Απάνω Μαχαλάς, στα βόρεια του χωριού, βρισκόταν η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου
Κάτω Μαχαλάς,Στη συνοικία Κάτω Μαχαλάς βρισκόταν η εκκλησία του Αγίου Ιωάννου.
Γκοζλούκ Μαχαλεσί Οι συνοικίες χωρίζονταν από ένα ρέμα που περνούσε ανάμεσά τους.
Στα νότια του χωριού βρισκόταν η συνοικία Γκοζλούκ Μαχαλεσί, δηλαδή ο μαχαλάς (συνοικία) των καρυδιών.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Τα αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή είναι ελάχιστα
Οι πληροφοριες από Τουρκικές αρχαιολογικές πηγές μιλουν για κάποια ερείπια προσδιορίζοντας και την πιθανή εποχή προέλευσης τους.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΠΟΧΗ
Οι πληροφοριες για εκείνη την εποχη προέρχονται από τα γραφόμενα από τον Ελληνα γεωγράφο Στράβωνα.
Όπου μιλά για μια περιοχή κοντά στο Κιρκιτζέ που ονομάζεται Ορτυγία όπου υπαρχουν πολλά δένδρα οπωροφόρα και κυπαρισσοειδή και διασχίζεται από τον ο ποταμό Κένχρους και ότι πάνω από αυτό το άλσος βρίσκεται το όρος Σολμισσός όπου κατοικούν οι Κουρήτες
Στην περιοχη αυτή υπαρχουν αρκετά ερείπια ναών
Ο Στράβων σχετίζει την ύπαρξη των ναών στο πιστεύω των κατοίκων ότι στην θέση αυτή γεννήθηκαν η Άρτεμις και ο Απόλλωνας
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Το κατεστραμμένο κτίριο από την Ελληνιστική περίοδο, ενδεχομένως ένας πύργος, είναι το παλαιότερο ίχνος ανθρώπινης δραστηριότητας στη γύρω περιοχή της Şirince
ΑΠΟ ΤΗΝ ΡΩΜΑΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Μιλούν για μερικά κομμάτια του ρωμαϊκού συστήματος αποχέτευσης κοντά σε μια τοπική πηγή και να παρατήρησαν επίσης κομμάτια μαρμάρου της ίδιας εποχής να έχουν χρησιμοποιηθεί
για την κατασκευή του σιντριβανιού στο κέντρο του χωριού.
. Περίπου 4 χλμ. Νοτιοδυτικά του χωριού υπάρχουν τα ερείπια ενός θολωτού κτηρίου σε ένα οπωρώνα, τα οποία είναι πιθανώς τα ερείπια μιας ρωμαϊκής βίλας.
Στην σπηλιά Kurudağ βρέθηκαν Ελληνιστικά και Ρωμαϊκά κανδήλια λαδιού και από τα ευρήματα προκύπτει ότι το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε ως τόπος λατρείας στην αρχαιότητα.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ.
Υπάρχουν ίχνη της βυζαντινής περιόδου στους οπωρώνες που περιβάλλουν το χωριό.
Περιλαμβάνουν τις κατεστραμμένες κατασκευές που χρονολογούνται από τον 11ο έως τον 13ο αιώνα, που αναφέρονται ως “μοναστήρια” από τους κατοίκους του Κιρκιτζέ
. Υπάρχουν επίσης τα ίχνη υδραγωγείων από την ίδια περίοδο και βυζαντινές τοιχογραφίες στους τοίχους των σπηλαίων Sütini και Kurudağ, στο δρόμο από το Selçuk έως το Şirince.
Το σπήλαιο Sütini (γνωστό ως Panaya Galata) χρησιμοποιήθηκε ως παρεκκλήσι από τον 13ο αιώνα.
Στην είσοδο του σπηλαίου, εμφανίζονται αμυδρά ίχνη των τοιχογραφιών που απεικονίζουν χριστιανούς αγίους.
Τα γραπτά που είναι χαραγμένα στους τοίχους της σπηλιάς επικαλούνται τον Ιησού και ζητούν τη βοήθειά του.
ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ
Παρά το γεγονός ότι οι περιοχές αυτές βρίσκονταν υπό Τουρκική κυριαρχία από τον 14ο αιώνα, οι Έλληνες χωρικοί διατηρούσαν υψηλό βαθμό αυτονομίας, είχαν τις εκκλησίες και τα σχολεία τους και επέλεξαν τον δήμαρχο τους.
Ως το τέλος του 19ου αιώνα οι κάτοικοι ήταν σχεδόν όλοι ντόπιοι. Το κύμα μετανάστευσης προς το χωριό ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια πριν από τη Μικρασιατική καταστροφή.
Οι μετανάστες ήταν εργάτες από διάφορα μέρη, όπως η Κρήτη, η Σάμος, η Κάρπαθος, η Μυτιλήνη, η Κύπρος, το Ικόνιο και η Καισάρεια, και ο αριθμός τους ανερχόταν σε περίπου 100 οικογένειες.
Ήταν η εποχή της μεγάλης οικονομικής ευημερίας, το εισόδημά του προήλθε κυρίως από την εξαγωγή των σύκων και του καπνού.
Από αυτή την περίοδο κτίσθηκε το όμορφο σχολικό κτίριο, το οποίο σήμερα στεγάζει ένα εστιατόριο και ένα μικρό ιδιωτικό μουσείο.
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Το χωριό υπαγόταν στη μητρόπολη Ηλιουπόλεως και Θυατείρων, η έδρα της οποίας βρισκόταν στο Αϊδίνι.
Στον Κιρκιντζέ υπήρχαν δύο εκκλησίες:
α) Η Μητρόπολις η οποία ήταν αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου, στον Τίμιο Πρόδρομο και στον Άγιο Χαράλαμπο.
Η εκκλησία αυτή χτίστηκε το 1805 όπως φαίνεται από την εντοιχισμένη επιγραφή και ανακαινίστηκε το 1904
Η εκκλησία ήταν τρίκλιτη βασιλική με τρούλο Στον αυλόγυρό της βρισκόταν το γραφείο στο οποίο συνεδρίαζε η δημογεροντία και εκεί δεχόταν ο μητροπολίτης τους πιστούς, όταν ερχόταν στο χωριό.
β)Του Αγίου Δημητρίου.
Η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου είχε μέτριες διαστάσεις και ήταν μονόχωρο οικοδόμημα. Ίσως να είναι αυτή η εκκλησία στην οποία αναφέρονταν οι περιηγητές από το 1747 χωρίς να μνημονεύουν το όνομά της , σε αυτη γινόταν το μεγαλύτερο πανηγύρι του Κιρκιντζέ .
Σήμερα από αυτές τις Εκκλησίες σώζονται σε καλή κατάσταση ο ναός του Αγίου Δημητρίου και η Μητρόπολη, .
Γύρω από το χωριό υπήρχαν πολλά ξωκλήσια, όπως του Προφήτη Ηλία, της Αγίας Τριάδας, του Αρχάγγελου, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Νικολάου του Ορφανού, της Αγίας Κυριακής, του Αγίου Κωνσταντίνου και του Αγίου Αθανασίου.
Έξω από το χωριό βρισκόταν και η τοποθεσία της Παναγιάς Γαλατερής (Sütlü panagia), η οποία ήταν ιερή και για τους μουσουλμάνους. Ονομάστηκε έτσι διότι από ένα βράχο έτρεχε νερό (ενίοτε και γάλα, σύμφωνα με την παράδοση), που θεωρούνταν θαυματουργό.
Οι δύο εκκλησίες του χωριού μετατράπηκαν σε τζαμιά μετά την αναγκαστική αναχώρηση των ορθόδοξων κατοίκων.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Υπήρχε εν μικρο σχολείο από το 1832 με 10 μαθητές και ένα δάσκαλο .
Το 1885 η φιλεκπαιδευτική εταιρεία «Όμηρος» της Σμύρνης, ίδρυσε μεγαλύτερο και πιο σύγχρονο σχολείο στο χωριό
Έτσι στις αρχές του 20ού αιώνα στο χωριό υπήρχαν τρία σχολεία,
Στο προαύλιο χώρο της εκκλησιάς του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου κτίσθηκε το μεγάλο σχολείο που στέγαζε το αρρεναγωγείο και το νηπιαγωγείο .
Δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου. κτίσθηκε το παρθεναγωγείο .
Το παρθεναγωγείο του χωριού βρισκόταν δίπλα στην εκκλησία. Και τα δυο σχολεία ήταν πλήρη δημοτικά και έφταναν ως την έβδομη τάξη.
Κατά τα σχολικά έτη 1921-1922 στο σχολείο θηλέων δίδασκαν πέντε δασκάλες και σπούδαζαν 250 μαθήτριες. Στο σχολείο αρρένων 3 δάσκαλοι δίδασκαν 370 μαθητές, ενώ το νηπιαγωγείο παρακολουθούσαν 260 νήπια.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Κύρια απασχόληση των κατοίκων ήταν η γεωργία και το βασικό προϊόν του χωριού ήταν τα σύκα. Για τη συγκομιδή των σύκων ή των ελιών έρχονταν στο χωριό εποχιακοί εργάτες από διάφορα μέρη, όπως τα Σώκια, το Κουσάντασι και το Αϊδίνι, αλλά και τα νησιά του Αιγαίου.
Εκτός από τα σύκα παράγονταν ελιές, βαμβάκι, καπνά σιτηρά ,όσπρια,σουσάμι Στο χωριό λειτουργούσε ένα μεγάλο κοινοτικό ελαιοτριβείο Υπήρχαν και κήποι με μποστάνια, καρυδιές, αμυγδαλιές, μηλιές, αχλαδιές και κερασιές. αλλά κυρίως για οικιακή χρήση
Υπήρχε και καλλιέργεια μουριάς για εκτροφή μεταξοσκωλήκων για την παραγωγή μεταξιού που ήταν μια εργασία που ξεχωρίζαν οι γυναίκες του χωριου. Από το μετάξι ύφαιναν πουκάμισα, μαντίλια, τραπεζομάντιλα και σεντόνια..
Υπήρχαν πολλοί νερόμυλοι ανάμεσα στον Κιρκιντζέ και το Αγιασολούκ, και τους δούλευαν οι κάτοικοι του Κιρκιντζέ.
ΔΙΩΞΕΙΣ
Όταν ο Ελληνικός στρατός ήρθε στο Κιρκιντζέ το 1919, πολλοί άνδρες από τον Kirkinje προσχώρησαν σε αυτόν, αγωνιζόμενοι εναντίον των Τούρκων .
Οι πρώην κάτοικοι του χωριού εκτοπίστηκαν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας ένας μεγάλος αριθμός από τους κατοικους του ,ίδρυσαν την Νέα Έφεσο στο νομό Πιερίας
ΤΟ ΚΙΡΚΙΝΤΖΕ ΣΗΜΕΡΑ
Στο χωριό αυτό σήμερα κατοικούν τα παιδιά και τα εγγόνια των 478 οικογενειών Μουσουλμάνων που ήρθαν από την Κρήτη, τη Βόρεια Ελλάδα και τη Βουλγαρία τη δεκαετία του 1940 πρόσφυγες και αυτοί
Σήμερα, περίπου 700 άτομα ζουν μόνιμα στο Şirince. οι περισσότεροι από αυτούς κατάγονται από την Καβάλλα
Οι πρώτες δύο γενιές μεταναστών γνώρισαν πολλές δυσκολίες και σκληρή φτώχεια κάτι ανάλογο που συνεβη και με τους .Ελληνορθόδοξους Μικρασιάτες που ήρθαν στην κεντρική Ελλάδα
Οι περισσότεροι από τους 4.000 κατοίκους που εγκαταστάθηκαν στη Şirince, μετακόμισαν αργότερα στην Έφεσο και στη Σμύρνη αναζητώντας εργασία και μια καλύτερη ζωή. Τα παλιά αγροτικά σπίτια έπεσαν σε κακή κατάσταση.
Στην δεκαετία όμως του 1980 το χωρίο άρχισε να αναπτύσσετε όταν οι πρώτοι ταξιδιώτες έφτασαν στο χωριό.ανακαλύπτοντας το πανέμορφο χωρίο και άρχισε η ανακατασκευή των εγκαταλελειμμένων κατοικιών σε παραδοσιακό στυλ των Ελλήνων . Στην περαιτέρω ανάπτυξη του χωρίου συνετέλεσε και η μόνιμη εγκατάσταση στο Κιρκιντζέ ενός Τουρκοαρμένιου γλωσσολόγου και ταξιδιώτικου συγγραφέα Σεβάν Νισανιάν και της συζύγου του Μουτζέντ Τομπεκισί που εγκαταστάθηκαν στο χωρίο και κυριολεκτικά με τις ενέργειες τους, το απογείωσαν τουριστικά.Φρόντισαν να χαρακτηρισθεί τόπος εθνικής κληρονομιάς , ανακαινίστηκαν ερειπωμένα ιστορικά σπίτια, χρησιμοποιώντας τα αρχικά υλικά και παραδοσιακές τεχνικές κατασκευής Βέβαια σε κάποιο στάδιο εφαρμόσθηκε και εδώ η ρήση ”ουδείς αχάριστος του ευεργετηθέντος” το ζεύγος διώχτηκε για θρησκευτικούς λόγους και κατοικεί πλέον στην Ελλάδα