Καταφύγι και Πολύφυτο: Δύο από τους σταθμούς στη Μακεδονία του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού το 1750 μ.Χ.

του παπαδάσκαλου Κωνσταντίνου Ι. Κώστα

Αύγουστος, 24. ‘’Τη ΚΔ’ του αυτού μηνός μνήμη του αγίου ενδόξου Ιερομάρτυρος Κοσμά του Ισαποστόλου, αθλήσαντος δι’ αγχόνης κατά το έτος 1779’’. (Συναξάριον).

Το ορεινό των Πιερίων Καταφύγι και το παραποτάμιο του Αλιάκμονα Πολύφυτο (Ενορίες της Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης και Τ.Κ. του Δήμου Σερβίων-Βελβεντού) υπήρξαν δύο από τους σταθμούς του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού (1714-24 Αυγ. 1779) στη Μακεδονία το 1750 μ.Χ.

Οι πηγές (προφορικές του λαού ενθυμήσεις και όσες γραπτές) αφηγούνται:

ΚΑΤΑΦΥΓΙ:

Μνήμες και αφηγήσεις. Οι παλαιοί Καταφυγιώτες για την επίσκεψη του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού στο Καταφύγι αφηγούνται:

‘’Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός επισκέφτηκε το Καταφύγι. Μας το έλεγαν οι παππούδες μας. Εξομολόγησε και διάβασε τον κόσμο. Επισκέφτηκε τον παλιό Άγιο Αθανάσιο κι έμεινε στο Εξωκλήσι τρεις μέρες. Είπε προφητείες εκεί.’’. (Νικόλαος Τζινίκος, 95 ετών, Καταφυγιώτης. Εκκλησάρης στο παλιό Εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου Καταφυγίου από το 1960 έως το 2010. Διαμένει στο Βελβεντό. Αύγουστος 2018).  

Η εφημερίδα ‘’ΤΟ ΚΑΤΑΦΥΓΙ’’ αποτυπώνει την ζωντανή από γενιά σε γενιά παράδοση των Καταφυγιωτών για την επίσκεψη του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού στο Καταφύγι:  

‘’Κατά την πρώτη περιοδεία του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού – 1750 – και όπως αναφέρει η παράδοση, ο Άγιος Κοσμάς πέρασε από το Καταφύγι και στη συνέχεια επισκέφτηκε το εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου και παρέμεινε σ’ αυτό το εξωκλήσι τρεις ημέρες, που κατά σύμπτωση εκεί έμενε μόνιμα ο παππούς Πασκάλης, όπως τον αποκαλούσαν οι Καταφυγιώτες και ο Άγιος Κοσμάς του είπε τις παρακάτω προφητείες και από χείλι σε χείλι έφτασαν μέχρι τις μέρες μας: Θα έρθει καιρός που όλοι οι άνθρωποι θα δεθούν μ’ ένα σύρμα – το τηλέφωνο -. Θα έρθει καιρός που στον κάμπο το αμάξι θα τρέχει γρηγορότερα από το λαγό – το αυτοκίνητο – . Θα έρθει καιρός που οι άνθρωποι θα πετούν στον ουρανό σαν μαυροπούλια και θα ρίχνουν φωτιά στον κόσμο – τα αεροπλάνα -. Θα έρθει καιρός που η γυναίκα θα φορέσει τόσο ψηλό παπούτσι που από κάτω θα περνά ένα ποντίκι. – το ψηλοτάκουνο–‘’. (‘’ΤΟ ΚΑΤΑΦΥΓΙ’’, αρ. φύλλου 324-325, Ιούλιος-Αύγουστος 2006).

ΠΟΛΥΦΥΤΟ:

Μνήμες και αφηγήσεις. Η προφορική παράδοση του Πολυφύτου (ζωντανή ως τα σήμερα) για την επίσκεψη του Αγίου Κοσμά στο Πολύφυτο αφηγείται:   

‘’Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός επισκέφτηκε το Πολύφυτο – 1750 μ.Χ. – και φιλοξενήθηκε στο σπίτι του Βουλγαρόπουλου. Υπάρχουν σήμερα τα χαλάσματα αυτού του σπιτιού. Ο Άγιος εξομολόγησε τους χριστιανούς και λειτούργησε στον Ιερό Ναό της Αγίας Παρασκευής Πολυφύτου. Ο Ναός αυτός αργότερα κάηκε. Πάνω στα ίδια θεμέλια, χτίστηκε ο σημερινός Ναός της Αγίας Παρασκευής Πολυφύτου. Οι Πολυφυτιανοί παρέθεσαν εορταστικό τραπέζι (έσφαξαν κριάρι) προς τιμήν του Αγίου Κοσμά. Ο Άγιος έφαγε καρύδια με μέλι. Το κρέας είπε να το μοιράσουν στα παιδιά’’. (Αφηγήσεις των Πολυφυτιανών Λεωνίδα Αντ. Βρακόπουλου παλιού επιτρόπου και της Αθηνάς Μπλάνα σημερινής επιτρόπου Πολυφύτου. Αύγουστος 2018).

Στον Ι. Ναό του Αγίου Διονυσίου Βελβεντού τελέσαμε (24-8-2018) Θεία Λειτουργία. Έψαλαν οι ψάλτες: Γιάννης Τζινίκος, Γιώργος Καραγιάννης, Γιάννης Παπαγόρας.

ΤΡΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΣΤ’ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ.

Α. ‘’Ο Κοσμάς ο Αιτωλός όργωσε την Ελλάδα διδάσκοντας. Απ’ όπου πέρασε ίδρυσε κι από ένα σχολείο. Έφτασε να ιδρύσει διακόσια κοινά σχολεία (δημοτικά, θα λέγαμε) και δέκα ελληνικά (γυμνάσια). Ο λαός τον λάτρευε και τον τιμούσε σαν άγιο. Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο στην Ήπειρο (1779)’’. (‘’ΣΤΑ ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ’’, Ιστορία ΣΤ’ Δημοτικού, έκδοση 2004, σελ. 55). Το έχω διδάξει για πολλά χρόνια. Τώρα αντικαταστάθηκε από το κείμενο που ακολουθεί .

Β. ‘’Ξεχωριστή προσωπικότητα αποτελεί ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο οποίος συνδύαζε το πνεύμα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και της παιδείας με τη θρησκευτική πίστη και την εθνική συνείδηση. Ήταν λόγιος μοναχός του Αγίου Όρους, ιεροκήρυκας και μάρτυρας. Το κήρυγμά του έβρισκε μεγάλη απήχηση στον υπόδουλο ελληνικό πληθυσμό της υπαίθρου, όπου περιόδευε για να αναχαιτίσει τους εξισλαμισμούς, ιδρύοντας σχολεία’’. (‘’Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου’’, ΣΤ’ Δημοτικού, σελ. 53, έκδοση 2012). Είναι αυτό που διδάσκεται σήμερα.

Γ. ‘’Και σεις, γονείς, να παιδεύετε τα παιδιά σας εις τα χριστιανικά ήθη, να τα βάνετε να μανθάνουν γράμματα. Να κάμετε τρόπον εδώ εις την χώραν σας διά σχολείον, να βρήτε έναν διδάσκαλον να τον πληρώνετε να σας μαθαίνη τα παιδιά σας, ότι αμαρτάνετε πολύ να τα αφήνετε αγράμματα και τυφλά. Και μη μόνον φροντίζετε να τους αφήνετε πλούτη και υποστατικά και μετά τον θάνατόν σας να τα τρων και να τα πίνουν και να σας οπισωλογούν. Καλύτερα να τα αφήνετε πτωχά και γραμματισμένα, παρά πλούσια και αγράμματα’’. ‘’Ι. Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού, Διδαχές και βιογραφία, Αθήνα 1980, σ. 173’’. (‘’Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου’’, ΣΤ’ Δημοτικού, σελ. 54, έκδοση 2012. Οι πηγές αφηγούνται.). Διδάσκεται σήμερα. Στη σελ. 52 υπάρχει και εικόνα ολόσωμη του Αγίου με τη σημείωση: ‘’Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός’’.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ:

Έλεγε ο Κόντογλου: ‘’Πρέπει να καταλάβουμε πως ο Ελληνισμός δεν χάνεται μονάχα σα χάσει την πολιτική του ελευθερία, αλλά σα χάσει την πνευματική ελευθερία του. Όσο είχε πίστη ο Έλληνας, οι διάφορες προπαγάνδες δεν κάνανε τίποτα’’.  Θα μπορούσε, άραγε, να συνεχιστεί και να αξιοποιηθεί αυτή η μέχρι των ημερών μας ζωντανή στη μνήμη του λαού παράδοση για τον Άγιο Κοσμά και για τους δύο σταθμούς στην παραποτάμια, παραλίμνια και ορεινή (που ‘’αρδεύτηκε’’ από τη θεολογία, την αγιοσύνη, την κοινοβιακή εμπειρία, Γρηγορίου του Παλαμά (1320 μ.Χ.), Νικάνορος της Ζάβορδας και Διονυσίου εν Ολύμπω (1524 μ.Χ.), περιοχή μας;

Ανακύπτει αίφνης το ερώτημα: ποιος, πώς και γιατί να το κάνει αυτό;

Όπου περισσεύει η αυτοδικαίωση, η αυταρέσκεια και η κολακεία (κολακευόντων και κολακευομένων) εκεί τα εκτιμώμενα μεγέθη είναι διαφορετικά. Η ελπίδα για αυτεπίγνωση λιγοστεύει. ”Πίσω απ’ τ’ αυτάρεσκα τραγούδια μας η σήψη προχωρούσε” διαπίστωνε με οδυνηρή ακρίβεια από το 1989 στο ”Κούρεμα” ο Διονύσης Σαββόπουλος. Το ίδιο συμβαίνει πάντα. Οι καιροί αλλάζουν. Το σαράκι το ίδιο.  

Σε όλα τα δύσκολα υπάρχει φως και ελπίδα. Η κατήφεια και η ηττοπάθεια δεν είναι στοιχεία του πολιτισμού μας. Με την πεποίθηση αυτή, μια από τις απαντήσεις στο ερώτημα: ‘’Ποιος, πώς και γιατί να το κάνει;’’ είναι και αυτή που ακολουθεί.

Ποιος;: Ο παπάς, ο δάσκαλος, οι νέοι γονείς, οι παππούδες και οι γιαγιάδες.

Πώς;: Με απλή διδαχή (ως ιστορία) στο εκκλησίασμα ο παπάς, στους μαθητές του ο δάσκαλος, στα μικρά παιδιά τους οι νέοι γονείς και στα εγγόνια τους οι γιαγιάδες.

Κι εμείς τον μαργαρίτη της πίστης (που ελευθερώνει, ανορθώνει και μεταμορφώνει) από τη γιαγιά μας, τον παπά και το δάσκαλο τον δεχτήκαμε και – χάριτι Θεού – τον διαφυλάττουμε, τον κάνουμε εμπειρία προσωπική και τον ανοίγουμε ως σχέση προς τον άλλον – εικόνα Θεού. Αυτή την πίστη (ως βίωμα, ως μετάδοση, ως σχέση) δεν μπορεί κανείς να μας την πάρει. Παρεκτός κι αν την  παραδώσουμε εμείς οι ίδιοι (ή την κάνουμε διακοσμητική βιτρίνα) με τη θέλησή μας.  

Γιατί;: Για να μην αποκοπούμε (και εν τέλει αποξηρανθούμε) από την ‘’καλλιέλαιο’’ της Ορθοδοξίας και του εμβαπτισμένου σ’ Αυτήν Γένους. Για να κατορθώσουμε τη σύνθεση λ.χ. παράδοσης και νεωτερικού βίου, Ανατολής και Δύσης. Τη χρειάζεται, άλλωστε, η ψυχή μας. Εύκολο αυτό δεν είναι, αλλά δεν είναι και ακατόρθωτο. Υπό τη σκέπη της ‘’πλατυτέρας των ουρανών’’ Παναγίας, πάντα δυνατά τοις πιστεύουσι.

ΥΓ.: ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ. ‘’Για μας η ψυχή μας είναι το όνομά μας’’ (Οδυσσέας Ελύτης). ‘’Δεν αποδεχόμαστε την απονομή του όρου Μακεδονία ή παραγώγου του ως συστατικού ονόματος άλλου Κράτους’’ (Διαρκής Ιερά Σύνοδος. Δ.Ι.Σ.). Η Συμφωνία των Πρεσπών ‘’πράξη ιστορικής ήττας και εθνικής μειοδοσίας… η μεγάλη Ντροπή που θα μας στιγματίζει για πάντα’’ (Μίκης Θεοδωράκης).

π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας

παπαδάσκαλος,

30-8-2018

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.