Ο ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΣ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ (1928–1932 )
ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΜΑ ΒΑΣΕΙ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 14 ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΗΣ
ΠΩΣ ΕΞΑΝΕΜΙΣΤΗΚΕ Η ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΗ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Στην προηγούμενη δημοσίευση μας στην σειρά ”Ο ΔΡΟΜΟΣ ΕΙΧΕ ΤΗΝ ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ” για την οδό 11ης Οκτωβρίου της Κοζάνης ,δώσαμε τον λόγο που ο προαναφερόμενος δρόμος πήρε το όνομα του. Πέρα όμως από αυτή την μεγάλη ιστορία της ΑΠΕΥΛΕΘΕΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ, υπάρχουν και άλλες μικρές ιστορίες του δρόμου, που συνέβησαν διαχρονικά και από τις δυο πλευρές του. Και πρώτη στην σειρά από την δεξιά πλευρά του δρόμου και ξεκινώντας από την είσοδο του ΄Ελληνα στρατιώτη ανιχνευτή, ο οποίος μπήκε στην πόλη το 1912, είναι η δημιουργία ενός προσφυγικού συνοικισμού, με 150 περίπου κατοικίες το χρονικό διάστημα 1928 – 1932.
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ
Είναι γνωστή σε όλους η Μικρασιατική καταστροφή του 1922 και το ξερίζωμα των Ελλήνων, από ένα τόπο που έζησαν οι πρόγονοι τους, για χιλιάδες χρόνια πριν.
Με βάση τα όσα γράφτηκαν, στα μέρη εκείνα ζούσαν περισσότεροι από 2.500.000 ΄Ελληνες.
‘Οταν η μεγάλη προσπάθεια για την απελευθέρωση και εκείνων των πατρίδων απέτυχε, ήρθε μια απίστευτη τραγωδία των κατοίκων της Μ. Ασίας και της Ανατολικής Θράκης, οι οποίοι υπέστησαν εξορίες, δολοφονίες,αρπαγή περιουσιών , βασανιστήρια κ.α., για μια δεκαετία (1912-1922 ). (κολάζ 1 )
Έχασαν τα πάντα και έφτασαν στην Ελλάδα μόνον όσοι ήταν τυχεροί, το 1922 – 23 ρακένδυτοι και ταλαιπωρημένοι , μόνον 1500000 άνθρωποι αφήνοντας πίσω για πάντα την πατρίδα τους, χωρίς δικαίωμα επιστροφής.
Οι υπόλοιποι 1.000.000 άνθρωποι ήταν οι άτυχοι, γιατί χάθηκαν για πάντα.
Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΗΣ
Το 1923 υπεγράφη η συνθήκη της Λωζάνης με την οποία έγινε η ανταλλαγή των πληθυσμών. Οι κάτοικοι της πρώην Οθωμανικής αυτοκρατορίας χωριστήκαν σε 2 κατηγορίες: στους Ορθόδοξους Χριστιανούς και τους Μουσουλμάνους.
Τους πρώτους τους ονόμασαν ΄Ελληνες και τους δεύτερους Τούρκους και οι πρώτοι ναι μεν ήταν ΄Ελληνες,
Οι δεύτεροι όμως στην μεγάλη τους πλειοψηφία ήταν και αυτοί ΄Ελληνες, οι οποίοι κάτω από την εκβιαστική μεθόδευση των Οθωμανών της εφαρμογής, στην αρχή της Εθνοκάθαρσης και στην συνέχεια της Γενοκτονίας , άλλαζαν πίστη για να διασωθούν, μη ξεχνώντας πολλοί από αυτούς τις ρίζες τους .
Μετά από αυτό, οι Χριστιανοί, οι οποιοι επέζησαν από τους διωγμούς τις Μ. Ασίας ήρθαν στην Ελλάδα και οι Μουσουλμάνοι της Ελλάδος πήγαν στην Τουρκιά.
Η Συμφωνία της Λοζάνης προέβλεπε και την ανταλλαγή των περιουσιών (ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΕΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΕΣ).
Έτσι, κάποια στιγμή έγινε αποτίμηση περιουσιών και φάνηκε ότι η αξία των περιουσιών των Μουσουλμάνων, που άφησαν στην ΕΛΛΑΔΑ ήταν το 1/10 τις αντίστοιχης των Χριστιανών της ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ.
Πήρε το Ελληνικό κράτος την περιουσία των Μουσουλμάνων και με αυτή έπρεπε να αποκαταστήσει τους πρόσφυγες. Δημιουργήθηκε η ΕΑΠ (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων ), η οποία ανέλαβε να δώσει στους αγρότες χωράφια και οικόπεδα, για να κτίσουν σπίτια, στα χωριά και στους άστους (κατοίκους των πόλεων της Μ. Ασίας ) να δημιουργήσει οικισμούς, κατασκευάζοντας όλη την υποδομή και τα σπίτια.
Αυτά δεν ήταν ” ΧΑΡΙΣΜΑ,” αλλά επιστροφή ενός μέρους της περιουσίας ,που έμεινε εκεί. H Σύμβαση Υποχρεωτικής Ανταλλαγής των Ελληνοτουρκικών πληθυσμών της Λωζάνης της 30.1.1923 ήταν ξεκάθαρη και προέβλεπε ότι οι Ανταλλάξιμοι (Έλληνες και Τούρκοι) χάνουν μεν τις ακίνητες περιουσίες τους στις παλιές πατρίδες, παίρνουν, όμως άλλες ακίνητες περιουσίες στις νέες πατρίδες.(κολάζ 1 )
Με βάση αυτή την συμφωνία απαλλοτριώθηκε η έκταση, η οποία βρίσκεται στα δεξιά του δρόμου της 11ης Οκτωβρίου, στην Κοζάνη ,αποζημιώθηκαν οι ιδιοκτήτες των αγρών και δημιουργήθηκαν 150 περίπου κατοικίες, ανάμεσα στους σημερινούς δρόμους 11η Οκτωβρίου – Ε. Γιάνναρη – Φιλίππου – Περγάμου – Προύσης.
Στην Κοζάνη, μετά την Μικρασιατική καταστροφή ήρθαν 955 άνθρωποι.
(τότε είχε 12500 κατοίκους )και αποτέλεσαν το 7,50 % του πληθυσμού της ..(κολάζ 2 )
Είναι αξιοσημείωτο ότι το ποσοστό αυτό ήταν το μικρότερο από όλες τις πόλεις της Μακεδονίας- στην Καστοριά ήταν 13,5 %,στην Φλώρινα 34 % και οι υπόλοιπες είχαν ποσοστά που έφθαναν στην Δράμα το 70 % {Κολάζ 2 ).
Η συμπεριφορά των Κοζανιτών, σε γενικές γραμμές ήταν καλή απέναντι στους πρόσφυγες, υπήρχαν όμως περιπτώσεις που κάποιοι δεν φέρθηκαν καλά και σε αυτές τις περιπτώσεις ήταν και εκείνοι που όταν άρχισαν να κτίζονται οι προσφυγικές κατοικίες, πήγαιναν το βράδυ και τις γκρέμιζαν.
ΟΙΚΟΠΕΔΑ ΚΑΙ ΣΠΙΤΙΑ
Τα πρώτα σπίτια που κατασκευάστηκαν είχαν 2 υπνοδωμάτια και από ένα μικρο σαλόνι και κουζίνα με wc και τα οικόπεδα είχαν μια έκταση περίπου 200 τ.μ.
Οι τελευταίες κατασκευές είχαν 1 υπνοδωμάτιο και από ένα μικρό σαλόνι και κουζίνα με wc ,αλλά το οικόπεδο που τους παραχωρήθηκε ήταν μεγαλύτερο περίπου 300 τ.μ.
Κάθε αρχηγός της οικογένειας έπαιρνε ένα σπίτι και αν, εν τω μεταξύ είχαν τα παιδιά τους κάνει δικές τους οικογένειες, έπαιρναν και αυτοί σπίτι.
Υπήρχαν δε και νέες οικογένειες με προσφυγοπούλες, που παντρεύτηκαν, σε εκείνο το διάστημα, κ παλικάρια της Κοζάνης που πήραν σπίτι.
Αμέσως, μετά την παραλαβή των σπιτιών, οι περισσότεροι περιέφραξαν τα οικόπεδα ,άνοιξαν πηγάδια, καλλιέργησαν τα μέρη αυτά και σε λίγο χρόνο ο συνοικισμός των προσφύγων έγινε η κηπούπολη της Κοζάνης, αφού πέραν του ‘’ ζειν ‘’με την καλλιέργεια, φρόντισαν κάποιους χορούς για το ‘’ευ ζειν ’’ φυτεύοντας λουλούδια.
Υπήρχε ρυμοτομικό σχέδιο, οι δρόμοι ήταν ευρύχωροι και έτσι έγινε το σημείο της πόλης που ξεχώρισε.
Και ήταν φυσικό να ξεχωρίζει η περιοχή, γιατί αν εξαιρέσει κανείς τα σπίτια 100 οικογενειών στην Κοζάνη που ήταν πλούσια ευρύχωρα και σε μεγάλα οικόπεδα, τα υπόλοιπα ήταν φτωχικά και σε μικρά οικόπεδα με τον καταμερισμό σε κληρονόμους που έγινε με το πέρασμα των χρόνων.
Οι δε δρόμοι ήταν στενοί και η δυνατότητα καλλιέργειας περιορισμένη.
Βλέποντας αυτή την εικόνα ήταν πολλοί που διαμαρτυρηθηκαν λέγοντας ότι έδωσαν στους πρόσφυγες το καλύτερο κομμάτι της πόλης και μάλιστα δωρεάν.
Η ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΠΕΔΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΠΙΤΙΩΝ
Ήταν όμως ήταν έτσι ; Στο κολάζ 3 έχω το παραχωρητήριο της πατρικής κατοικίας, που δόθηκε στην γιαγιά μου Ανδρονίκη Καπλάνογλου. (Κολάζ 3 )
Εκεί φαίνεται ότι το τίμημα που έπρεπε να καταβάλει ήταν 69060,98 σε 14 δόσεις ,όχι λίγα χρήματα αν σκεφθεί κανείς ότι η προπολεμική δραχμή είχε αξία.
Αποζημιώσεις από τις ανταλλάξιμες περιουσίες στην Κοζάνη δεν πήραν,χωράφια σαν αστοί, δεν έλαβαν και η ανταλλάξιμη περιουσία εξανεμίστηκε.
ΤΙ ΗΤΑΝ Η ΑΝΑΤΑΛΛΑΞΙΜΗ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ
Από τη Σύμβαση Υποχρεωτικής Ανταλλαγής των Ελληνοτουρκικών πληθυσμών της Λωζάνης της 30.1.1923 προκύπτει ότι οι Ανταλλάξιμοι (Έλληνες και Τούρκοι)χάνουν μεν τις ακίνητες περιουσίες τους στις παλιές πατρίδες, παίρνουν, όμως άλλες ακίνητες περιουσίες στις νέες πατρίδες.
Θεωρητικά και όχι πραγματικά το Ελληνικό Κράτος με σωρεία διατάξεων και Νόμων, αναγνώρισε ότι η περιουσία αυτή ανήκει στους Ανταλλάξιμους πρόσφυγες από την Αν. Θράκη, τη Μικρά Ασία και τον Πόντο και ότι αυτό διαχείριση μόνο ασκεί πάνω σ’ αυτήν. Ανταλλάξιμη Περιουσία ονομάσθηκε η περιουσία των μουσουλμάνων που εκδιώχτηκαν από την Ελλάδα με τη Συνθήκη της Λωζάνης του 1923 και αντιστοιχούσε μόλις στο ένα δέκατο των περιουσιών που εγκατέλειψαν υποχρεωτικά οι Έλληνες στη Μικρά Ασία, τον Πόντο, την Ανατολική Θράκη και την Καππαδοκία.
Σύμφωνα με τη Συνθήκη, η περιουσία αυτή έπρεπε να μοιραστεί από το ελληνικό κράτος, το διαχειριστή δηλαδή, στους πρόσφυγες
. Όμως, ούτε το 17% δεν αποδόθηκε στους δικαιούχους.
Εκτιμήθηκε ότι η περιουσία των Ελλήνων ξεπερνούσε τα 120 δισ δρχ και των Τούρκων ήταν μόλις 10δισ δρχ.
Με την συνθήκη ειρήνης του 1930, ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκιά συμψηφιστήκαν τα οφειλόμενα ποσά της Ελλάδος προς την Τουρκιά 12,5 δισ δρχ, με τα 100 δισ που όφειλε η Τουρκία στην Ελλάδα, σε σταθεροποιημένες τιμές του 1924. Αυτό έγινε και με νομό από την βουλή( Ν. 4793/1930).
Το μεγαλύτερο μέρος, με διάφορες μεθόδους, καταχράστηκε από τους πελάτες των κομμάτων εξουσίας, ενώ το ελληνικό κράτος φρόντισε να εξασφαλίσει με διατάγματα την κυριαρχία του επί της περιουσίας.
Σήμερα, το ελληνικό κράτος ετοιμάζεται να ρευστοποιήσει τα τελευταία 10.000 ακίνητα παραχωρώντας στο ΤΑΙΠΕΔ και εξόφληση ενός ανυπάρκτου από τους πρόσφυγες χρέους ,αλλά και των υπολοίπων Ελλήνων αλλά χρέους των Τραπεζών.
ΠΟΙΑ Η ΤΥΧΗ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΙΚΙΩΝ
Οι περισσότεροι πρόσφυγες της Α’ γενιάς έφυγαν από την Κοζάνη, κυρίως τα χρόνια του εμφυλίου πολέμου και λίγο πριν , και εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα ,Θεσσαλονίκη, Δράμα, κ.α μέρη της Ελλάδος αλλά και στην Αμερική και την Αυστραλία. Είναι ζήτημα αν ένα 20 % των απογόνων εκείνων των πρώτων οικογενειών βρίσκονται πια στην Κοζάνη.
Τα περισσότερα από τα σπίτια έγιναν πολυκατοικίες, για ευνόητους λόγους και σε αυτό βοήθησε και ο σεισμός του 1995, ενώ κάποια κατεδαφίστηκαν τελευταία (λόγω ΕΜΦΙΑ) όντας ακατοίκητα και μόνο 12 από αυτά υπάρχουν γερασμένα (κολάζ 4 )
Το μόνο που απέμεινε είναι οι ονομασίες των δρόμων να θυμίζουν τις αλησμόνητες πατρίδες των προγόνων μας. (κολάζ 4 ) Κωνσταντινουπόλεως ,Δορυλαίου , Νικομήδειας, Καισαρείας , Περγάμου , Σμύρνης ,Πάνορμου , Προύσης , Φιλιππούπολης, και ενός τέκνου εκείνων των πατρίδων του ηρωικού Μητροπολίτη Κοζάνης και Σερβίων από το Ορτάκοι της Νικομήδειας, Ιωακείμ Αποστολίδη ,(κολάζ 4 )
Έχοντας, συγχρόνως, την τιμή ο συνοικισμός προσφύγων να κουβάλα άλλα δυο ηρωικά ονόματα μη προσφύγων , σε ένα δρόμο να φέρει το όνομα του Εθνομάρτυρα από τον Κρόκο και συνεργάτη του Μητροπολίτη Ιωακείμ συνονόματο του, Ιωακείμ Λιούλια και το άλλο το όνομα του να φέρει η οδός Ευαγγέλου Γιάνναρη, του αεροπόρου που σκοτώθηκε στην έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου, στις 30 Οκτωβρίου 1940, κατά την εκτέλεση αποστολής αναγνωρίσεως και βομβαρδισμού στα βουνά της Πίνδου.
