Ερμηνεία Ποντιακών λέξεων και φράσεων αρχαιοελληνικής προέλευσης: Εφτάγω, Xαρεντερίζω , Κατενά , Επιδέβεν [video]

Δέσποινα Μιχαηλίδου -Καπλάνογλου

Στην σημερινή δημοσίευση θα δούμε 4 λέξεις από ένα τραγούδι του Πόντου ”Η Χαρά ,Ντο να φτάω την παράν ”

ΣΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ
Η Χαράν – Ντο να φτάω την παράν
Ντο να φτάω την παράν, εγώ έχω την χαράν.
Την χαράν το στερνοκλάδι μ’ , το κρασίν και το ελάδι μ’ .
Ντο να Eφτάω την σεβντάν, εγώ έχω την χαράν.Να φιλώ να τσιρμουλίζω και την ψυ μ Xαρεντερίζω.
Ντο να εφτάω τον ήλιον έχω το γιαβρίν τ’ εμόν.
Με το φέγγον θα δουλεύω και ατό θα λαλασεύω.
Θα λέγ’ ατό κατενά, άμον την καϊτέν κοφτά.
Κατ’ αγνόν `ς σην ψυ μ’ εσέβεν ο νους ημ’ επιδέβεν.

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Ερμηνεύεται :
Η Χαρά (Τι να τα κάνω τα λεφτά;)
Tί να κάνω τα λεφτά; Αφού έχω τη χαρά μου; Τη χαρά, το στερνοκλάδι μου (το παιδί μου) το κρασί και το λάδι μου
Τι να τον κάνω τον έρωτα Αφού έχω τη χαρά μου Να τη φιλώ και να της τσιμπάω τα μάγουλα Και την ψυχή μου να γεμίζω χαρά;
Τί να τον κάνω τον ήλιο; Αφού έχω το παιδάκι μου;Με το φεγγάρι θα δουλεύω και αυτό θα ανατρέφω! Θα το πω καθαρά όπως ο ποντιακός σκοπός κοφτά Κάτι παράξενο στην ψυχή μου μπήκε και ο νους μου “ξέφυγε”
Η ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
1.. Εφτάγω
— Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Ευθειάζω , φθειάνω

* Η σημερινή λέξη ‘’ φτιασίδι ‘’ προέρχεται από την ελληνική λέξη του μεσαίωνα φτειάνω / φθειάνω < εὐθειάζω < αρχαία ελληνική εὐθεία, θηλυκό του εὐθύς

— Στην νεοελληνική αποδίδεται : Κάνω ,κάνω κάτι ευθύ, ισιώνω κάτι

*************************************
2. Xαρεντερίζω ,χαρεντερίουμαι

— Το Xαρεντερίζω προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Χαριεντής , χαριεντίζομαι < χαρίεις < χάρις
Χαρίεις, -χαρίεσσα, – Χαρίεν
— Στην νεοελληνική αποδίδεται : Γεμίζω χαρά ,χαριεντίζομαι ,κάνω αστεία με .Το ”Χαριείς = Στην καθαρεύουσα, γεμάτος χάρη, χαριτωμένος.– Συγγενικές λέξεις : Χαρίεις , όμορφος, θελκτικός , ευφυής , ευχάριστος , κομψός.
***********************************************************
3. Κατενά,κατενίζω

— Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Καταιονίζω λέξη σύνθετη .

* Καταιονίζω < αρχαία ελληνική καταιονῶ + -ίζω < αρχαία ελληνική κατά + αἰονάω / αἰονῶ ,
Καταιονίζω (παθητική φωνή: καταιονίζομαι)
— Κατά + το ρήμα Αἰονάω – αἰονῶ

*Αρχαιοελληνική πρόθεση (πρόθεμα )κατά και το ρήμα Αἰονάω – αἰονῶ (συνηρημένο) σημαίνει : Υγραίνω, περιχέω, μουσκεύω.

— Στην νεοελληνική αποδίδεται : Ξεκαθαρίζω , λέω καθαρά , ξεπλένω
Κάνω ντους σε κάποιον, λούζω
Βρέχω κάποιον ή κάτι με νερό που πέφτει με ορμή από πάνω σαν βροχή, καταβρέχω, εκτελώ καταιόνηση
— Συγγενικές λέξεις
Καταιονώ , καταιονισμός , καταιόνηση , καταιονητήρας, καταιονιστήρας.

***********************************************************
4. Επιδέβεν

Είναι σύνθετη λέξη που προέρχεται από την συνένωση 2 αρχαιοελληνικών λέξεων : από + διαβαίνω
Αντίστοιχα Έσω + (Δια) βαίνω = Εσέβεν
” Έξω +(Δια) βαίνω = Εξέβεν

— Από : από- < αρχαία ελληνική από – από την αρχαία πρόθεση από, ως πρώτο συνθετικό σε σχέση με αυτό που εκφράζει το δεύτερο συνθετικό, δηλώνει:
1.Απομάκρυνση ή χωρισμό 2. Αφαίρεση ή αποκοπή 3. Το τέλος ή την ολοκλήρωση 4. Αυτό που έρχεται χρονικά αμέσως μετά κ.α.

— Διαβαίνω < αρχαία συνθέτη ελληνική λέξη διαβαίνω που σημαίνει (για τόπο) περνώ, διασχίζω , (για χρόνο) περνώ
* Διά (πρόθεση) : διά που δηλώνει: διέλευση , χρονική διάρκεια
* Βαίνω : Σημαίνει (λόγιο) βαδίζω, πηγαίνω
— Στην νεοελληνική αποδίδεται : Ξεφεύγω
Η έγκυρη ”Πύλη για την νέα Ελληνική γλώσσα” γράφει:
Αποδιαβαίνω.
1.) Aπομακρύνομαι από έναν τόπο, φεύγω: (Aπολλών. 835).
2) Περνώ: να τσ’ αποδιαβεί η λιγωμάρα εκείνη (Eρωτόκρ. E´ 1094).
[<πρόθ. από + διαβαίνω. H λ. πιθ. το 14. αι. (LBG) και σήμ. ιδιωμ.]

Στην Κρητική διάλεκτο το Αποδιαβαίνω ερμηνεύεται ως φεύγω

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΣΕ VIDEO
Το video προέρχεται από το κανάλι του YOUTUBE
Pontos MusicTube Στίχοι: Χρήστος Αντωνιάδης Μουσική: Κώστας Σιαμίδης Τραγουδά ο Γιάννης Κουρτίδης

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.