Ομιλητής της ημέρας ήταν ο Δυτικομακεδόνας Πρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών Νίκος Ι. Μέρτζος, τον οποίον παρουσίασαν στο κοινό με θερμά λόγια η Πρόεδρος του Ομίλου Χρυσάνθη Καραγιαννίδου και ο Περιφερειάρχης Γιώργος Δακής. Την κατανυκτική εκδήλωση έκλεισε η εξαιρετική μουσική ομάδα και χορωδία των μαθητών του Γυμνασίου.
Ο κ. Μέρτζος στην ομιλία του αναφέρθηκε στους συνεχείς αγώνες και τις αιματηρές θυσίες των Μακεδόνων για την ελευθερία από την Άλωση μέχρι και την Εθνεγερσία του Εικοσιένα. Αντλώντας πληροφορίες από τις ιστορικές πηγές της εποχής εξιστόρησε τον πρωταγωνιστικό ρόλο των Μακεδόνων, ιδιαίτερα των Δυτικομακεδόνων, τόσο στο πλευρό του Ρήγα Βελεστινλή όσο και κατά το επαναστατικό κίνημα του Αλεξάνδρου Υψηλάντη στις Παραδουνάβιες Ημενομίες.
Ακόμη πιο σημαντικό, έδειξε ότι στη συνέχεια οι Μακεδόνες, με τα επαναστατικά τους κινήματα και τα ολοκαυτώματά τους στη Χαλκιδική τον Μάιο 1821 και, μετά, στη Νάουσα τον Απρίλιο 1822, συγκράτησαν τις δύο μεγάλες στρατιές που ο Σουλτάνος έστειλε από την Ανατολή για να καταπνίξουν την Επανάσταση των Ελλήνων στη Ρούμελη και στον Μοριά επειδή το Αιγαίο είχαν αποκλείσει τα ελληνικά καράβια
. Έτσι η Μακεδονία αναδείχθηκε ακόμη μια φορά Ελλάδος πρόφραγμα όπως αναφέρει ήδη τον 2ο π.Χ. αιώνα στην Ιστορία του ο Πολύβιος. Χάρισε στους Ρουμελιώτες και Μοραΐτες αδελφούς της τον πολύτιμο κρίσιμο για να κερδίσουν τον Ιερό Αγώνα. Αλλά, αυτό το μακεδονικό φιλί της ζωής στο θαύμα του Εικοσιένα κόστισε πολύ ακριβά στη Μακεδονία.
Οι δύο αλλεπάλληλες στρατιές των Οθωμανών υπό τον Μπαϊράμ πασά και τον Μεχμέτ Εμίν Εμπού Λουμπούτ πασά αφάνισαν από προσώπου της γης περισσότερα από 160 χωριά από την Έδεσσα μέχρι την Κατερίνη, από τη Ρεντίνα μέχρι τη Θεσσαλονίκη, και από τη Χαλκιδική μέχρι την ηρωική Νάουσα. Έκαψαν όλα τα σπίτια, έσφαξαν όλους τους άνδρες και πούλησαν όλα τα γυναικόπαιδα στα σκλαβοπάζαρα.
Οι επίσημες αναφορές των δύο πασάδων είναι συγκλονιστικές. Το τελικό, όμως, αποτέλεσμα ήταν ότι μέχρι και τον Ιούλιο του 1822 η στρατιά του Μεχμέτ Εμίν πασά παρέμεινε καθηλωμένη στη Μακεδονία. Μετά τέτοιες θυσίες και εθνική προσφορά, οι Μακεδόνες πολεμιστές κατήλθαν στην μαχόμενη Νότιο Ελλάδα όπου πολέμησαν σε όλες τις μάχες μέχρι το τέλος του αγώνα. Έπεσαν στο Μεσολόγγι και στα Ψαρά.