Χώροι Ταφής & Ταφικά έθιμα της Αρχαίας Τύρισσας (video αρχείου) Σταύρου Π. Καπλάνογλου

Η προϊστορική πόλη της Τύρισσας, που βρισκόταν στην  θέση της σημερινής πόλης της Κοζάνης, από ό,τι φαίνεται ήταν μια μεγάλη πόλη, για την εποχή της ακμής της, που προφανώς ξεκινούσε από τα όσα μας είναι γνωστά μέχρι σήμερα από τον 16-15ο αιώνα π.Χ.
Kάπου στο 1150 π.Χ, είναι η έδρα Βασιλείου των Τυριννών, κατά τον Στ. Βυζάντιο, στους σκοτεινούς χρόνους προφανώς υποβαθμίζεται μια και ο μυθικός Βασιλιάς της Έλυμος την χρονιά που προαναφέραμε αποφασίζει να μεταφέρει την έδρα του και ιδρύει την Ελίμεια, που και αυτή δεν ικανοποιεί τον γιο του Αιανό που μεταφέρει την πρωτεύουσα του βασιλείου στην Αιανή κάνοντας την πρωτεύουσα του βασιλείου του.
Στα κλασσικά χρονιά η Τύρισσα από ότι δείχνουν τα ευρήματα της οδού Φιλίππου είναι μια ευημερούσα πόλη που στους Ελληνιστικούς χρόνους και μέχρι την έλευση των Ρωμαίων πρέπει να είναι και πάλι σε οικονομική δυσχέρεια, αλλά επανακτά την δύναμη της στα χρόνια των Ρωμαίων ούσα ημιαυτόνομη πόλη με Βουλή και Δήμο από ότι δείχνει το εύρημα της πλατείας Νίκης της Κοζάνης .
Εξαφανίζεται οριστικά στο τέλος του 4ου αιώνα μ.Χ.
Μια μεγάλη πόλη δεν μπορεί στην διάβα των 20 περίπου αιώνων της ζωής της να μην είχε τους δικούς της ταφικούς χώρους
Τα ευρήματα που είναι διάσπαρτα στην πόλη δείχνουν ότι η Νεκρόπολη της οδού Φιλίππου ήταν ο μεγαλύτερος ταφικός χώρος με την μεγαλύτερη διάρκεια ζωής ,
Οι τάφοι που βρέθηκαν έχουν ενδείξεις τάφων της Μυκηναϊκής εποχής (16ος αιών π.Χ.-15ος αιών π.χ.) που φτάνουν μέχρι το 3-4ο αιών π.Χ, των κλασσικών και Μακεδονικών χρόνων .
Ένα μικρο νεκροταφείο θα πρέπει να υπήρχε σαν συνέχεια στην πλατεία της 25ης Μαρτίου (Αλώνια) η όπως ο χώρος ονομάσθηκε μεταγενέστερα στον 19ο αιώνα μ.Χ της Μπίλιως τα νημόρια (Της Μπίλιως τα μνήματα)
Εκεί βρεθήκαν αρχαίοι τάφοι αλλά και τάφος βυζαντινής εποχής
Την εποχή της παρουσίας των Ρωμαίων , οι ταφές γίνονται στην περιοχή του Τρίδενδρου της Κοζάνης (Άγιος Κωνσταντίνος)
Ακόμη από την εποχή που έγραψε την Ιστορία της Κοζάνης ο Π.Λίουφης (πριν το 1924 ) υπήρχαν ενδείξεις για την ύπαρξη του Ρωμαϊκού νεκροταφείου το πρώτο αρχαιολογικό εύρημα που αναφέρει και που πήρε ο Άγγλος Leek από την Μητρόπολη ,ήταν Επιτύμβια επιγραφή της Κρίσταινας
Αλλά αργότερα οι εργασίες για την δημιουργία του σιδηροδρομικοί σταθμού το 1928-1930 μ.Χ. κάτω από την σημερινή εκκλησιά αποκαλύπτουν το Επιτύμβιο της Εαρινής, συγχρόνως όμως εξαφανίζουν τα άλλα ευρήματα λόγω αγνοίας η αδιαφορίας για τα ενδιαφέροντα άλλα ευρήματα που προφανώς υπήρχαν,
Το 1972 στην θεμελίωση του Γκέρτσειου αποκαλύπτονται δυο άθικτοι τάφοι που διασώζεται το περιεχόμενο τους , με την παρέμβαση πολιτών μεταξύ των οποίων και ο υποφαινόμενος .
Το 1992 κατά την εκσκαφή για διάνοιξη αποχετευτικού αγωγού αποκαλύπτεται ταφικό μνημείο με πολλαπλή ταφή και σαρκοφάγο αλλά και προτομές των νεκρών
Ενδείξεις για ύπαρξη ταφής υπήρχαν και από παλιά για την περιοχή του Αγ,Αθανασίου.

ΤΑΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ
Δειγματοληπτικές συστηματικές ανασκαφές στους προαναφερόμενους χώρους ταφής των κάτοικων της Τύρισσα έγιναν μόνον την Νεκρόπολη της οδού Φιλίππου , τόσο από τον Βασ. Καλλιπολίτη και την Feymans όσο και από τον Φ. Πέτσα, οι τάφοι ήταν άθικτοι και έτσι οι άνθρωποι που τους ανέσκαψαν και στην συνέχεια τους μελέτησαν μπόρεσαν από το περιεχόμενο τους και τον τρόπο ταφής να βγάλουν τα συμπεράσματα τους για το πιστεύω τους για το ‘’μεγάλο ταξίδι ‘’
ΟΙ ΤΑΦΟΙ
Οι τάφοι αποτελούσαν τμήμα εκτεταμένου νεκροταφείου ,ήταν άβαθης σκαμμένοι σε μαλακό βράχο [ πεταλέτσι]
Συνήθως σχήματος ορθογωνίου
Πιθανολογείτο ότι κάποιοι τάφοι ήταν καλυμμένοι με κλαδιά η σανίδια μια και από πάνω βρέθηκαν απανθρακωμένα ξύλα.
Πολλοί από αυτούς ανήκαν χρονολογικά στην αρχή της πρωίμου εποχής του σιδήρου.
Στην αρχαιολογία, η Εποχή του Σιδήρου αναφέρεται σε εκείνη την περίοδο της ιστορίας κατά την οποία οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν το σίδηρο για την κατασκευή εργαλείων και όπλων.
Στην Μ. Ασία η εποχή του σιδήρου συνδέεται με τους Χετταίους. Οι Χετταίοι που άκμασαν από τον 17ο μέχρι τον 12ο π.Χ. αιώνα ήταν οι μόνοι που ήξεραν να επεξεργάζονται τον σίδηρο και κρατούσαν την τέχνη αυτή μυστική κάνοντας το βασίλειό τους πανίσχυρο .
Στην Βόρεια Ελλάδα η επεξεργασία του σιδήρου ήταν γνωστή πριν από τον 12ο αιώνα και μέχρι πριν από λίγα χρόνια υπήρχε η άποψη ότι η πτώση του Μυκηναϊκού πολιτισμού οφειλόταν στη κάθοδο των Δωριέων (Κατοικούσαν στο Βοΐο και την Πίνδο ) ,εκείνη την εποχή που ήταν γνώστες αυτής της επεξεργασίας και είχαν σιδερένια όπλα , κατέβηκαν στην Νότια Ελλάδα επεκράτησαν και κάπου από τον 11ο μέχρι τον 8ο π.Χ. αιώνα. άρχισε εκεί η εποχή του σιδήρου
Η περιοχή της ανασκαφής στην Κοζάνη βρισκόταν ανάμεσα στις σημερινούς οδούς Φιλίππου- Κεραμόπουλλου (Τέρμα της οδού Σμύρνης) -Μεθώνης -Σουμελά
Στο κέντρο περίπου της όλης έκτασης, χαράχθηκε ένα ΤΑΥ και κατά την πρώτη ανασκαφή του 1948-1950 βρέθηκαν 13 τάφοι από αυτούς οι 6 ήταν ανδρών,3 γυναικών 2 παιδικοί και 2 τάφοι ήταν αβέβαιου φύλλου ,υπήρχε δε τάφος με 2 παιδικούς σκελετούς απείρακτους σε διπλή ταφή με το 1 κεφαλή προς τα ανατολικά και το άλλο προς τα δυτικά
Βλέποντας το περιεχόμενο των τάφων οι μελετητές έβγαλαν το συμπέρασμα ότι οι αρχαίοι κάτοικοι της περιοχής πίστευαν στη ζωή μετά τον θάνατο
Στους παιδικούς τάφους τοποθετούσαν θήλαστρα και άλλα είδη για τα παιδιά πιστεύοντας προφανώς ότι θα ξανά χρειαστούν
Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για τα κοσμήματα στους τάφους των γυναικών .
Αλλά και κάτι τέτοιο και για τους τάφους των ανδρών που πολεμούσαν και τους αφήνουν τα όπλα τους
Γενικά θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι άφηναν στους τάφους ότι νόμιζαν ότι θα χρειαστούν οι αγαπημένοι τους νεκροί στην άλλη ζωή
ΚΑΥΣΗ ΝΕΚΡΩΝ
Το 1949 από τον Βασίλη Καλλιπολίτη βρέθηκε . Ένας κυκλικός λάκκος που περιβαλλόταν από αργούς λίθους [ανεπεξέργαστους] που είχε μέσα διαδοχικά στρώματα από καμμένη άργιλλο που λόγω της φωτιάς είχε πάρει χρώμα κοκκινωπό
Δίπλα βρισκόταν ένας τάφος που βρέθηκε επίσης το 1949 και δεν είχε μέσα σκελετό ο Καλλιπολίτης με πάσα επιφύλαξη εκτίμησε ότι γινόταν καύση νεκρών
ΕΛΙΨΟΕΙΔΕΣ ΚΤΙΣΜΑ
Το 1956 και λίγο αργότερα έγιναν και πάλι ανασκαφές δειγματοληπτικά από τον Φ. Πέτσα σε κάποιους τάφους με ανάλογο περιεχόμενο
Στο χώρο του νεκροταφείου βρέθηκαν υπολείμματα ελλειψοειδούς κτίσματος από ακανόνιστες πέτρες,λίθινη βάση καλύβας στο επίπεδο των τάφων που κατά τον Φ. Πέτσα σαφή ένδειξη κατοίκησης του χώρου από τα προϊστορικά χρόνια
Γύρω από το κτίσμα αλλά και από την επίχωση των τάφων περισυλλέχτηκαν και διάτρητος λίθινος πέλεκυς των προϊστορικών χρόνων της Νεολιθικής εποχής.
Η Νεολιθική εποχή για την Ελλάδα είναι η ενδιάμεση ανάμεσα στην ή μεσολιθική περίοδο (περίπου 10000-7000 π.Χ. ) και την εποχή του χαλκού (περίπου 3000-1100 π.Χ. ).
ΟΙ ΤΑΦΗ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΑΡΚΑΔΙΟΥ
Στην οδό Αρκαδίου εντοπίσθηκε το 1991 κατά τη διάνοιξη αγωγού και ανασκάφηκε στη συνέχεια μεγάλος κτιστός οικογενειακός τάφος-ηρώο, ο οποίος είναι βέβαιο ότι ανήκει σε οργανωμένο νεκροταφείο ρωμαϊκών χρόνων.
Είχε συληθεί από την αρχαιότητα, διασώθηκαν μεγάλη μαρμάρινη σαρκοφάγος και, μαρμάρινα επίσης, πορτραίτο ηλικιωμένης γυναικείας μορφής, δύο κεφάλια γυναικείων αγαλμάτων και κεφάλι αγοριού, αριστουργήματα της γλυπτικής του 1ου και 2ου αιώνα. μ.Χ.

Υ.Γ.