Σταύρου Π.Καπλάνογλου
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ
Το 1883 ο Γάλλος γεωγράφος Elisée Reclus γράφει για τα Θείρα και την περιοχή τους: «Νότια των βουνών της Σμύρνης, η κοιλάδα του Καΰστρου ή του «Μικρού Μαιάνδρου» που καταλήγει στα έλη της Εφέσου, που αποτελεί μια πυκνοκατοικημένη περιοχή, στην επαρχία της Σμύρνης στην δυτική Τουρκία.
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟ 1922
Το 1835 η πόλη έχει 16.000 κατοίκους και 4.000 σπίτια, από τα οποία τα 200 ελληνικά περίπου 1300 ανθρώπους,. που αντιστοιχούσαν στο 1/3 του πληθυσμού της ( Wrontschenko )
Το 1893 ο εμπορικός οδηγός Nalpas αναφέρει πληθυσμό 25.000 Μουσουλμάνων
5.000 Ελλήνων και 2.000 Εβραίων .
Στις αρχές του 20ου αιώνα η Θείρα, κατά τον Αντωνόπουλο, είχε 35.000 κατοίκους
Μουσουλμάνους, 4.000 Ελληνορθόδοξους, 3.000 Εβραίους .
Κατά τον Κοντογιάννη οι κάτοικοι ήταν 40.000, επί το πλείστον. Μουσουλμάνοι
ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ
Τα Θείρα, συνδεδεμένα στο σιδηροδρομικό δίκτυο της Σμύρνης, είναι μια από τις πιο όμορφες αστικές περιοχές της Μικράς Ασίας. Χωρισμένη σε πολυάριθμες συνοικίες, τις οποίες χωρίζουν δασωμένα ρέματα, είναι πιο πολύ μια ομάδα πόλεων παρά μια ενιαία πόλη».
Υπήρχαν ξεχωριστές γειτονιές για κάθε εθνότητα Η γειτονιά των Ελλήνων ήταν απλωμένη στην είσοδο της πόλης και έφτανε μέχρι το κέντρο Από εκεί ξεκινούσαν οι γειτονιές των Οθωμανών ενώ η Εβραϊκή συνοικία ξεκινούσε από τα δεξιά της αγοράς
ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ
Η ετυμολογία του ονόματος Τύρος- Tyrrha έχει να κάνει με την αρχαία ονομασία του πύργου που ήταν Τύρινς
Λέξη συναντάται και στην γλώσσα των Λυδών .
Υπάρχει και ετυμολογική ομοιότητα μεταξύ της ονομασίας της πόλης και των ονομασιών όπως η Τυρρηνία , οι Τυρρηνικοί και Τυρσηνοί που έχουν την ίδια προέλευση
Φυσικά η ονομασία Tyrrha εμφανίζεται με την πάροδο των αιώνων με διάφορες παραλλαγές .
Διαχρονικά το όνομα της πόλης ήταν Τύρος ,Θήρα, Θυείρα, Τυρρά, Απέτειρα, Τείρα. η πόλη που ονομάζεται Αρκαδιαπόπολη,κατά την περίοδο των Ρωμαίων
Όταν ο Katip Çelebi (1608-1656) πέρασε από την περιοχή την ονόμασε «Η Πόλη του Παλαιού Θρόνου» .
Πλεονέκτημα των Θειρών το γεγονός ότι βρισκόταν στη μέση της οδικής σύνδεσης μεταξύ της πρωτεύουσας της Λυδίας και την εξέχουσα λιμενικές κέντρο της Έφεσος
ΙΣΤΟΡΙΑ
–Προϊστορία -εισαγωγή
Φαίνεται ότι η ιστορία των Θειρών αρχίζει από την εποχή των Χετταίων, το όνομά της πιθανόν να ήταν Τύρος ή Τυρά, που σημαίνει φρούριο-φρούριο
Οι Χετταίοι ονόμασαν αυτό το μέρος της χώρας του Assuwa. Με την πάροδο του χρόνου, το όνομα αυτής της περιοχής πήρε τη μορφή της Ασίας, που σημαίνει αστική περιοχή
Αυτή η περίοδος στην κοιλάδα του μικρού Μαιάνδρου πρέπει να ήταν υπό την κυριαρχία των Ηρακλειδών, κατά τη διάρκεια της Φρυγικής περιόδου. Που τελείωσε με την εξασθένηση και πτώση του Φρυγικού βασιλείου.
— Γίγης
Πρώτη αναφορά Την ιστορική εποχή για την ύπαρξη των Θειρών ανάγεται στον 8ου αιώνα π.Χ. ως Τυρρά που φαίνεται να έχει σχέση με τον Βασιλιά Gyges της Λυδίας
Ο οποίος ίδρυσε τη δυναστεία των Mermnad της Lydia τον 7ο αιώνα π.Χ. και έθεσε τις βάσεις για την επέκταση της Λυδίας και της επικράτησης της στην περιοχή για τα 150 χρόνια που ακολούθησαν.
Μερικοί μελετητές δηλώνουν με βεβαιότητα ότι εδώ ήταν η γενέτειρά του, άλλοι ισχυρίζονται ότι κυβερνήθηκε για πρώτη φορά εδώ ή ότι η πόλη ιδρύθηκε είτε από τον βασιλιά του 7ου αιώνα είτε από έναν προηγούμενο ομώνυμο.
— Κροίσος
Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Κροίσου της Λυδίας, δημιουργήθηκε ένας εξαιρετος πολιτισμός και μεγάλος πλούτος.
Τα χρυσά αποθέματα του ποταμού Πακτωλούς ) που κατεβαίνουν από το όρος Θώμος (Bozdağ) κατέστησαν τη Λυδία το πλουσιότερο κράτος στον κόσμο και το πρώτο νόμισμα στον κόσμο τυπώθηκε εδώ.
— Πέρσες
Ο Κροίσος ηττήθηκε το 650 π.Χ από τους Πέρσες και η πόλη ο καταλήφθηκε από τους Πέρσες . Παρέμειναν για μια περίοδο 213 ετών μέχρι την στιγμή που εμφανίστηκαν οι Μακεδόνες του Μ. Αλεξάνδρου
— Μ. Αλεξάνδρου
Ο Μέγας Αλέξανδρος απελευθέρωσε την πόλη το 334 π.Χ
. Μετά τον Αλέξανδρο, ο οποίος πέθανε το 323π.Χ χωρίς διάδοχο,
— Διάδοχοι
Η περιοχή πέρασε στα χέρια του Αντιγόνου, του Λυσιμάχου κ.α.
–Βασίλειο της Περγάμου
Όταν οι Ατταλίδες κυριάρχησαν στην περιοχή οι Θείρα πέρασε στην κυριαρχία του βασιλείου της Περγάμου
Την περίοδο αυτή η πόλη αναπτύχθηκε πάρα πολύ και έγινε επιστημονικό κέντρο.
Με το θάνατο του βασιλιά της Περγάμου Αττάλου, η Τύρος πέρασε στους Ρωμαίους και έγινε η πιο ελίτ πόλη της Μ. Ασίας κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
— Ρωμαίοι
Στην περίοδο των Ρωμαίων η οικονομική άνοδος συνεχίστηκε
Η Τύρος είχε μια σημαντική πολιτική θέση κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο.
Ο πλούτος της ρωμαϊκής περιόδου γίνεται κατανοητός από τα αρχαιολογικά έγγραφα που εμφανίστηκαν σε αυτά τα χωριά στην ιστορική γεωγραφία της Τύρου
Ο διάσημος Ρωμαίος αυτοκράτορας Ιούλιος Καίσαρ, ο Αύγουστος και ο Τραϊανός δώρισαν μέρος της περιοχής της Τύρου στον Ναό της Άρτεμις , η Τύρος εκπροσωπήθηκε στη Ρωμαϊκή Γερουσία με το όνομα “Kaystros Senator”,
— Βυζάντιο
Κατά τη βυζαντινή περίοδο, που ξεκίνησε αργότερα, ειδικά στη διαμόρφωση της Ορθοδοξίας, οι εκκλησιαστικές συνελεύσεις στη «Νίκαια». αποδεικνύεται ότι είναι μια δυνατή και υπολογίσιμη χριστιανική πόλη.
Κατά τη βυζαντινή περίοδο, οι σύνοδοι της Κωνσταντινούπολη) και Νίκαιας θεωρούνται ότι επηρέασαν την αποτελεσματικά με τις αποφάσεις τους την εξέλιξη του Χριστιανισμού
Η Τύρος, είχε δικαίωμα ψήφου σε αυτά τα συνέδρια έτσι , συνέχισε την λαμπρή περίοδο καθ ‘όλη τη βυζαντινή ιστορία
— Οθωμανοί
Οι Οθωμανοί εμφανίσθηκαν στην περιοχή μετά τις συγκρούσεις με τους Βυζαντινούς το 1079 π.Χ. κάποια στιγμή υποχώρησαν ,επανεμφανίσθηκαν το 1300 μ.Χ και αργότερα καταλαμβάνοντας οριστικά την περιοχή το 1425 μ.Χ.
— Σεισμοί -καταποντισμοί
Σοβαροί σεισμοί σημειώθηκαν το 1653, τον Απρίλιο 1739 και τον Ιούνιο του 1778, και οι σεισμοί συνεχίστηκαν μεταξύ 1846 και 1850 για 40 ημέρες. Υπήρξε μια μεγάλη πυρκαγιά τον Ιούλιο του 1880, και η Τύρο υπέστη μεγάλη ζημιά στη φωτιά στις 2 Ιουλίου 1916. Λόγω του γεγονότος ότι υπήρχε στο πέρασμα καθ ‘όλη τη διάρκεια της ιστορίας, έχει εκτεθεί σε διάφορες επιδημικές ασθένειες, και το πιο σημαντικό, πολλοί άνθρωποι πέθαναν στην επιδημία της πανώλης το 1866.
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Η Χριστιανική κοινότητα των Θειρών ανήκε στην Μητρόπολη Ηλιουπόλεως και Θειρών
Εμφανίζεται στον σχετικό πίνακα της Μητρόπολης με τον αριθμό Κ’ (20ο)
κ) Θείρα (Tire) από τη σημερινή Επαρχία Tire (Θείρων) του Νομού İzmir (Σμύρνης) που δίνει και την πληροφορία για την πόλη
Θείρα: (τουρκ. Tire). Πόλη της Μικράς Ασίας στην κοιλάδα του Καΐστρου. Πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών ζούσαν εκεί περίπου 3.500 Έλληνες.
Έδρα της Μητρόπολης οι Τράλλεις (Αϊδίνι)
— Εκκλησίες
Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα στα Θείρα λειτουργούσαν πέντε ορθόδοξες εκκλησίες:
*-Η εκκλησία των Εισοδείων «Κάτω Παναγιά» η Μητρόπολη
Η εκκλησία των Εισοδείων ήτανε η Μητρόπολη και όπως λένε, πήρε το όνομά της «Κάτω Παναγιά» από την ημιυπόγεια κατασκευή της στα 1872.
Μια και υπήρχε περιορισμός ως προς το ύψος της τα 2 μέτρα.
Η Μητρόπολη είχε αυλόγυρο με ψηλό τοίχο με έκταση πάνω από 10 στρέμματα με ελιές και πορτοκαλιές και με δυο μεγαλόπρεπες εισόδους. Πλάι από την μπροστινή είσοδο υπήρχαν αίθουσες, κελιά και τα γραφεία της Μητρόπολης
*-Η Εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ” Πάνω Παναγιά,”
Η Εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ή η Πάνω Παναγιά, ήτανε χτισμένη κοντά στην αγορά Η παλιά θαυματουργή εικόνα της Παναγιάς, συγκέντρωνε πληθώρα προσκυνητών από κάθε γωνιά της γύρω περιοχής την ημέρα της γιορτής της .
Πολλές Τουρκάλες που πιστεύαν στη χάρη της, την αποκαλούσαν «Μεριέμ Ανά» (Μητέρα Μαρία) και παίρναν μέρος στις αγρυπνίες των χριστιανών φέρνοντας λάδι και άλλα αφιερώματα.
*-Η Εκκλησία των Ταξιαρχών
Η Εκκλησία των Ταξιαρχών βρισκόταν παράπλευρα στο χείμαρρο Σκουράν Ντερέ, ήτανε μαρμαρόστρωτη και μαρμαρόχτιστη και είχε αξιόλογη αγιογράφηση…*- Το Εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής
Το Εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής βρισκότανε στην άκρη της πόλης στη μια πλευρά της καταπράσινης χαράδρας, που δίπλα της περνούσε ο χείμαρρος των Μύλων το θαυματουργό του αγίασμα, που ξεπηδούσε κάτω από την ωραία του πύλη.
Και οι Τούρκοι πιστεύανε στην δύναμη που είχε το αγίασμα της Αγίας Κυριακής και κόβαν μικρά κομμάτια από τα ρούχα των αρρώστων και τα δέναν στο καγκελόφραχτο παραθυρο της εκκλησούλας, για να βοηθήσει η Αγία στη γιατρειά τους και λέγαν ότι την βλέπαν συχνά να χτενίζεται ανάμεσα στα αγριολούλουδα.
*-Η Εκκλησία του Άγιου Χαράλαμπου
Η Εκκλησία του Άγιου Χαράλαμπου είχε μέσα στον περίβολό της το μικρό Ελληνικό νοσοκομείο ο «Άγιος Χαράλαμπος», πλημμυρισμένο στο πράσινο και στα άνθη. Κατάντικρυ στην εκκλησία βρισκόταν ο ξενώνας τα «Παλιά Σπιτάλια», κτήμα της Χριστιανικής Κοινότητας, όπου στεγαζόταν δωρεάν οι άποροι ξένοι.
.ΠΑΙΔΕΙΑ
Ελληνικά σχολεία ιδρύθηκαν γύρω στα 1825.
Αργότερα κατασκευάστηκαν σύγχρονα σχολεία. Μέσα στον αυλόγυρο της Μητρόπολης κατασκευάστηκε το επτατάξιο Παρθεναγωγείο με το Νηπιαγωγείο.
Προς τα πίσω ο αυλόγυρος επικοινωνούσε με τον δεντρόφυτο του Αρρεναγωγείου.
Το 1901 το Νηπιαγωγείο είχε 249 νήπια,
το Παρθεναγωγείο 250 μαθήτριες και
το Αρρεναγωγείο 198 μαθητές.
Το διδακτικό προσωπικό των Σχολείων το διόριζε η Δημογεροντία και το παρακολουθούσε η Εφορευτική επιτροπή
Υπήρχε απαλλαγή από οποιαδήποτε οικονομική επιβάρυνση για τα άπορα παιδιά στα οποία έδιναν και δωρεάν βιβλία και ρουχισμό
Υπήρχε ξεχωριστή φροντίδα για την μόρφωση των κληρικών από το σωματείο «Θρησκευτικόν Αναγνωστήριον»
Στο περίβολο της εκκλησίας των Ταξιαρχών βρισκότανε το αναγνωστήριο της Κοινότητας που ιδρύθηκε πριν από το 1880 με συνδρομές και είχε μεγάλο αριθμό από κάθε είδος συγγράμματα. Στο Αναγνωστήριο αυτό, που ήταν ανοιχτό και τις γιορτές και βραδινές ώρες, δινόντουσαν τακτικά διαλέξεις από ιεροκήρυκες και λογοτέχνες της Σμύρνης.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ
— Το σωματείο «Απόλλων», ασχολείτο με αθλητισμό και μουσική με την Φιλαρμονική του με πάνω από 20 όργανα. Η Φιλαρμονική έπαιρνε μέρος και έδινε λαμπρότητα σε όλες τις θρησκευτικές και πανηγυρικές εκδηλώσεις των Ρωμιών.
— «Κινηματογράφος των Θειρών»
Στα τέλη του 1913 οι Βασίλειος Μωραϊτίδης και Τηλέμαχος Δούλης ανοίξανε στο κεντρικότερο σημείο της Ελληνικής συνοικίας κινηματογράφο .
— Σύλλογος «Σύμπνοια” με τις γυναίκες μελή του οργάνωναν μαζί με άλλες εκδηλώσεις, για κοινωφελείς και φιλανθρωπικούς σκοπούς, λαχειοφόρες αγορές και παραστάσεις θεατρικές, αρχαίες τραγωδίες και σύγχρονα κωμειδύλλια.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
–Στην γεωργία
Χαρακτηριστικά της Θείρας αποτελούν το γόνιμο έδαφος και κατάλληλο κλίμα που ευνοούν της καλλιέργεια αλλά και τη μεταποίηση γεωργικών προϊόντων, .
Αξιόλογη ήταν η παραγωγή καπνού, γλυκόριζας, σταφίδας, φρούτων, δημητριακών, ο βαμβακιού και κανναβιού , .σταφίδας, λαδιού, σύκων, δημητριακών και φρούτων όπως καρπούζια, κεράσια, ροδάκινα ξηρούς καρπούς, καρύδια και κάστανα.
— Σηροτροφία
Τρέφανε στα σπιτικά τους μεταξοσκώληκες με φύλλα μουριάς, που τα μαζεύανε από τα δέντρα των δρόμων, πραγματοποιώντας ένα καλό εισόδημα από το πούλημα των κουκουλιών
— Κτηνοτροφία
Εκτός από την εκτροφή οικόσιτων ζώων για προσωπική χρησιμοποίηση του γάλακτος, των αυγών και του κρέατος εξ έτρεφαν αλόγα καλής ράτσας
— Στην βιοτεχνία
Βιοτεχνία αξιόλογη και για εξαγωγή ήταν η σχοινοποιία. Ξεπερνούσε τα 400 εργαστήρια το πιο πολύ τουρκικά
Η ποτοβιοτεχνία, που βρισκόταν σε Ρωμέικα χέρια
Αλευροβιομηχανία μόνο σε τουρκικά, δεν ξεπερνούσαν τη ντόπια κατανάλωση. Οι νερόμυλοι για το άλεσμα σταριού, πάνω από είκοσι, ήτανε αραδιασμένοι σε όλο το μάκρος του Ντερμέν Ντερέ.
Κεντήστρες Άλλες ειδικευμένες κεντήστρες, μαζί με το ράψιμο της τουρκικής φορεσιάς, αναλάμβαναν και το στόλισμα της με κεντίδια
— Στο εμπόριο
Από τους Ρωμιούς που κρατούσαν στα χέρια τους το εμπόριο
Οι Έλληνες γιατροί ήσαν 5 οι δε Φαρμακοποιοί 2
ΔΙΩΞΕΙΣ
Οι συστηματικοί διωγμοί των Eλλήνων αρχίζουν στα Θείρα, όπως σε ολόκληρη τη Δυτική Μικρασία, από τις αρχές του 1914, πριν από τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Συνδυάζονται με μποϋκοτάζ που κηρύσσεται «κατά των γκιαούρηδων και απαγορεύεται στους Τούρκους να αγοράζουνε οτιδήποτε από τους Ρωμιούς.
Απαγορεύεται στους Τούρκους εργάτες να δουλεύουν στα Ρωμέ
ικα κτήματα. Νεκρώνεται έτσι το ρωμαίικο εμπόριο και καταστρέφεται η παραγωγή.
Στα Θείρα, με τη στράτευση της νεολαίας, την ανασφάλεια της υπαίθρου και την άγρια τρομοκρατία, τα κτήματα μένουν απεριποίητα και ακαλλιέργητα, γιατί τα γυναικόπαιδα δεν τολμούνε να ξεμυτίσουν από τη πόλη.
Οι Ρωμιοί εξοντώνονται έμμεσα με την κατάταξή τους στα αμελέ ταμπουρού. Την πρωτινή ευημερία διαδέχεται φτώχεια, θλίψη και πολλά δάκρυα, όταν μαθαίνονται, ο ένας ύστερα από τον άλλον, τόσοι θάνατοι παλικαριών και ντύνονται στα μαύρα μάνες και αδέλφια. Όσοι αποτολμούν να κρυφτούνε τουφεκίζονται ως φυγόστρατοι, Με τη στράτευση των Ρωμιών… η Μικρασιατική νεολαία βρέθηκε στην απελευθέρωση αποδεκατισμένη.
Είχε φθορά ασύγκριτα μεγαλύτερη από τη νεολαία της ελεύθερης Ελλάδας… Ωστόσο πολέμησε και στις τάξεις του στρατού μας, του Ελληνικού, κάνοντας το καθήκον της, ως το τέλος, ως την καταστροφή.
ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Απο τους Θειριανούς που έφθασαν στην Ελλάδα μερικές οικογένειες εγκαταστάθηκαν στον προσφυγικό συνοικισμό του Ναυπλίου. Οι Θειριανοί και οι άλλοι Μικρασιάτες που εγκαταστάθηκαν στο Ναύπλιο, έγιναν σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας της πόλης