Άλλες πόλεις : Εράτυρα ή Σέλτσα & Ομβλάστιοι ή Ομβλάστειων Πολιτεία
Σταύρος Π. Καπλάνογλου Συγγραφέας – Ιστορικός ερευνητής
H Ελίμεια ήταν βασίλειο της Άνω Μακεδονίας που πριν από την υπαγωγή του στο Μακεδονικό Βασίλειο ήταν αυτόνομο με έδρα την Αιανή.
Υπήρχε και πόλη Ελίμεια που ακριβής τοποθεσία ακόμη δεν έχει καθορισθεί εικάζεται ότι βρισκόταν στην θέση που σήμερα βρίσκεται ο Άγιος Γεώργιος των Γρεβενών ,
Στην προσπάθεια μας να βρούμε την ιστορία της πόλης Τύρισσα που μετά από πολυετή έρευνα πιστεύουμε ότι βρισκόταν στην θέση της σημερινής Κοζάνης
Δημοσιεύσαμε ήδη τα τρία ονόματα πόλεων που συνυπήρχαν κάποια στιγμή στο έδαφος αυτού του βασιλείου με την σειρά αρχαιότητος που ήταν Τύρισσα -Ελίμεια -Αιανή
Την βεβαιότητα γι’ αυτή την σειρά μας την δίνει η βιβλιογραφία όπου έχει καταγραφεί :
<< Την Ελίμεια την δημιούργησε ο Έλιμος ο μυθικός βασιλείας των Τυρρηνών που κατοικούσε στην προϊστορική πόλη Τύρισσα ,την δε Αιανή , ο Αιανός ο γιος του Έλιμου >>
Στην παρούσα δημοσίευση θα αναφερθούμε σε 2 πόλεις η μια είναι γνωστή ,είναι η σημερινή Εράτυρα , όνομα που έφερε και στην αρχαιότητα που στην διάρκεια της τουρκοκρατίας λεγόταν Σέλιτσα ,
Η δεύτερη είναι μια πόλη που δεν είναι βέβαιο που ακριβώς βρισκόταν , έγινε γνωστή από μια επιτύμβια στήλη που βρέθηκε επί τουρκοκρατίας , ανάμεσα στα δυο χωριά των Σερβίων Γούλες και Αυλές και από τον λόγο αιτώ εικάζεται ότι βρισκόταν στην περιοχή των Σερβίων και υπάρχει παλιότερη πληροφόρηση ότι βρισκόταν στην θέση του προϊστορικού χωρίου Παλιόκαστρο που βρίσκεται στο ορός Μπούρινος απέναντι από την Σιάτιστα
Ι.ΕΡΑΤΥΡΑ / ΣΕΛΤΣΑ/ΣΕΛΙΤΣΑ
Η Εράτυρα σήμερα ανήκει στον Δήμου Βοΐου, της Κοζάνης.
Βρίσκεται σε υψόμετρο 700-800 μέτρων, στους πρόποδες του όρους Άσκιου ή Σινιάτσικου. Απέχει 42 χλμ από την Κοζάνη. Μέχρι το 1928,, ονομαζόταν Σέλιτσα και η πρώτη αναφορά γι’ αυτήν ήταν στον κώδικα της Ζάβορδας του 1534 μ.Χ.
Ήταν από τους πλουσιότερους κτηνοτροφικούς οικισμούς κατά τον 18ο αιώνα. .
Η Εράτυρα είναι γνωστή για τα πολλά αρχοντικά, χτισμένα σύμφωνα με μια ιδιαίτερη τοπική λαϊκή παράδοση.
Το τοπωνύμιον μνημονεύεται από τον Στράβωνα χωρίς όμως να προσδιορίζει αν πρόκειται για οικισμό ή περιοχή .
Ο Destevises du Dezert την τοποθετεί βόρεια του Αλιάκμονα στο Σισανι .
Ο Μ. Δήμτσας πίστευε ότι βρισκόταν στην Ήπειρο .
Τα ερείπια προϊστορικών οχυρών από σειρές τειχών («Κτίσματα») χρονολογούνται πριν το 700 π.Χ. αλλά και οι ανασκαφές το 1930,από τον καθηγητή Ιωάννη Κεραμόπουλο στη Μαγούλα, έφεραν στο φως σπουδαία ευρήματα, που μαρτυρούν την ύπαρξη οικισμού της Ρωμαϊκής Εποχής.
Ιστορικοί τοποθετούν την αρχαία Εράτυρα, ως μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της αρχαίας Ελίμειας στους Μακεδονικούς χρόνους.
Περίπου τρία χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από την Εράτυρα και συγκεκριμένα στα ριζά του λόφου «Μαγούλα», που υψώνεται πλάι στον ποταμό Μύριχο, έχει εντοπιστεί η θέση αρχαίας κώμης, ενώ στην κορυφή του λόφου σώζονται υπολείμματα προϊστορικού φρουρίου με πελασγικά («κυκλώπεια») τείχη
Για την πόλη αυτή μετά την έναρξη των δημοσιεύσεων μας είχαμε την παρέμβαση ενός καλού φίλου που υποστήριξε ότι σύμφωνα με ότι διαβάσει ι ενδεχόμενα η Τύρισσα να βρισκόταν στην θέση της Εράτυρας .
Είναι άνθρωπος που εκτιμάω που αγαπά την αρχαία Ελλάδα και έχει ιδιαίτερη αδυναμία στην τοπική ιστορία . (Δεν μπορώ να αναφέρω τα όνομα γιατί δεν έχω την αδεία του )
Είχαμε ένα δημιουργικό διάλογο μέσω μηνυμάτων τα οποία παραθέτω σε περίληψη :
– Γράφει ο καλός φίλος
<< Η Τύρισσα Σταυρό έχω διαβάσει σε βιβλίο τοπικού συγγραφέα της Εράτυρας ήτανε στον Μύριχο ποταμό κοντά στον Πελεκάνο απλά αναφέρω ότι διάβασα . >>
– Απάντηση
Ο μόνος στην βιβλιογραφία που κάνει αναφορά για Τύρισσα στο Βοΐο είναι ο Γάλλος ιστορικός και φιλέλληνας Φρανσουά- Σαρλ – Υγκ – Λοράν Πουκεβίλ, που ταξίδεψε στη Δυτική Μακεδονία την άνοιξη του 1806. που γράφει, αναφερόμενος στην ονομασία της Σιάτιστας :
”Απ’ ότι φαίνεται, όμως, τα ονόματα αυτά δεν υιοθετήθηκαν από τις βλάχικες μητροπόλεις, οι οποίες την ονόμασαν, λόγω των τυριών της, Τυρίτσα, ενώ αργότερα οι λέξεις Τσαντίρι και Τυρίτσα έδωσαν την ονομασία Σιάτιστα, που έχει επικρατήσει, σήμερα, στη Μακεδονία “
Δεν ξέρω που στηρίζει ο ιστορικός της Εράτυρας την εκδοχή <<Τύρισσα γύρω από τον ποταμό Μύριχο >>,έχει ενδιαφέρον να μάθουμε , δυστυχώς η ιστορία της Δυτική Μακεδονίας ποτέ δεν είχε ενδιαφέρον για τις αρμόδιες αρχές και επιστημονικά ιδρύματα , αν φυσικά εξαιρέσεις λίγους αξιόλογους ανθρώπους που επιβεβαιώνουν τον κανόνα της αδιαφορίας για την περιοχή μας , μια και είναι η εξαίρεση του κανόνα .
– Η ανταπάντηση του φίλου και η αποκάλυψη του βιβλίου που το διάβασε
Έχω διαβάσει στο βιβλίο του λυκειάρχη Γιομπλίακη <<η Εράτυρα >> και υποσχέθηκε ότι όταν βρεθεί στο σπίτι του χωριού του όπου βρίσκεται το βιβλίο θα μου στείλει το σχετικοί απόσπασμα Η πλήρης ονομασία του βιβλίου είναι <<Αθανάσιος Γιομπλιάκης Ιστορία της Εράτυρας (Σέλιτσας) >>
Ο χάρτης που παρουσιάζουμε στην σημερινή δημοσίευση δείχνει την Εράτυρα και την Τύρισσα προκείμενου να διευκολύνουμε τους αναγνώστες κάναμε μια παρέμβαση τοποθετώντας τις πιθανές θέσεις της επόμενης πόλης Ομβλάστιοι και επίσης χαράξαμε τα πιθανά σύνορα του Βασιλείου της Ελίμειας
Το απόσπασμα αυτό προέρχεται από το δίτομο έργο “Μακεδονία -Ιστορία” που
τo 1995 o εκδοτικός οίκος Ελληνική Εθνική Γραμμή εξέδωσε , 550 περίπου σελίδων, με το όνομα “Μακεδονία” ,για λογαριασμό της εφημερίδος Έθνος. Ο πρώτος τόμος είναι “Μακεδονία- Ιστορία”, ενώ ο δεύτερος “Μακεδονία- Πολιτισμός”, υπό τη γενική εποπτεία του καθηγητή Πανεπιστημίου, Αθ. Παλιούρα. Προλογίζει ο γνωστός αρχαιολόγος και καθηγητής του πανεπιστημίου του Bristol N.G.I Hammonf, ενώ στη σύνταξη του έργου συμμετέχουν 23 διαννοούμενοι, κυρίως καθηγητές πανεπιστημίων.
Στον πρώτο τόμο υπάρχει ένας χάρτης της αρχαίας Μακεδονίας, όπου στη θέση της σημερινής Κοζάνης υπάρχει η αρχαία Τύρισσα.
Διακρίνεται ακόμη, η Αιανή ,η Εράτυρα, το Άργος Ορεστικό, η Βέροια κ.α. πόλεις της αρχαιότητος της Άνω Μακεδονίας .
Υπάρχει και καταγραφή των από τα βασιλεία με κεφάλαια γράμματα.
ΕΛΙΜΕΙΑ-ΟΡΕΣΤΙΣ-ΠΕΛΑΓΟΝΙΑΣ ΛΥΓΚΗΣΤΑΙ
Ο χάρτης είναι γραμμένος στα Ελληνικά και δεν αναφέρεται το όνομα του δημιουργού
******************************
ΙΙ. ΟΒΛΟΣΤΙΟΙ- ΟΒΛΟΣΤΙΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες γι’ αυτή την πόλη, την αναφέρει ο Δ. Κ. Σαμσάρης, στην “Ιστορική γεωγραφία της Ρωμαϊκής επαρχίας Μακεδονίας” (Το τμήμα της σημερινής Δυτικής Μακεδονίας), το 1989
• Αν κρίνει κανείς από τον τόπο ανεύρεσης της επιγραφής η θέση της πολιτείας θα πρέπει να αναζητηθεί στην περιοχή των Σερβίων και συγκεκριμένα ανάμεσα στα δυο χωρία Αυλές και Γούλες δηλαδή κοντά στην είσοδο των στενών του Σαρανταπόρου
• Το όνομα της πόλις είναι δυσανάγνωστο στην επιγραφή και υπάρχει διχογνωμία από τους ειδικούς αν γραφεί<< Οβλοστίων πολιτεία ή << Οβλοστενών πολιτεία >>
Η θέση των στενών του Σαρανταπόρου ταυτίζεται μ ε την αρχαία πόλη Volystena που οδηγεί σε ετυμολογική συσχέτιση με την λεξη Οβλοστενά ή Βολο(υ )στενά και πιθανολογείται από κάποιους ότι να είναι η ίδια πόλη
Αλλα μπορεί να ήταν << Βάλλας στενά >> αλλά τέτοια πόλη έχει αποδειχθεί οτι βρίσκεται στην έξοδο του Αλιάκμονα για τον κάμπο στα Πιέρια
Κατά πάσα πιθανότητα η ονομασία προέρχεται από την Δωρική λεξη Βάλος = Είσοδος / Πόρτες που σημαίνει στενά δικαιολογώντας και την παλαιότερη ονομασία της περιοχής Πόρτες
H φωτογραφία της επιτύμβιας στήλης είναι αναρτημένη στον Πανδέκτη της Αρχαιολογικής υπηρεσίας ( Αρχαίες Ελληνικές και Λατινικές Επιγραφές ) και φέρει τον αριθμό ΕΑΜ 037
– Τίτλος της
<<Τιμητική της πολιτείας των Οβλοστίων για τρεις πολείτιδες >> ”
– Η επιγραφή που υπάρχει χαραγμένη πάνω σε αυτή. *:
<< vac. Ὀβλοστίω̣ν̣ vac. πολιτεία vac.
[Φλ]αουίαν <κ>αὶ vac. Ἀλεξάνδραν
κ̣αὶ Ἰουλιανὴν τὰς πολεί̣τ̣[ι]-
[δ]ας vac. ἀρετῆς vac. καὶ εὐνοίας χά̣-
5ριν vac. δι΄ ἐπιμελητῶν Ἀπ̣[ολ]-
λοδώρου τοῦ Λουκίου κα[ὶ]
Ἀπ̣ολλοδώρου τοῦ Μά[ρ]-
κου· τῷ β̣λc´ vac. σεβαστῷ τ̣[ῷ]
[καὶ ημτ´ ἔτει (;)]. >>
* (ακριβής αντιγραφή από την σελίδα του πανδέκτη )
–Η αρχαιολογική υπηρεσία την τοποθετεί :
Μακεδονία, Κοζάνη, Σέρβια / Ελίμεια
–Χρονολόγηση
Χρονολογήθηκε 200/1 μ.Χ. Βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο Κοζάνης και έχει τον αριθμό , αρ. 964
— Σημειώνει :
Βρέθηκε από τον προπάππο του κ. Γεωργίου Αντωνόπουλου, στην περιοχή των Σερβίων την περίοδο της Τουρκοκρατίας και έκτοτε φυλασσόταν στο προαύλιο του σπιτιού του (Γαλανίδης). Κατά πληροφορίες του Θ. Αντωνόπουλου (περιοδεία 1981), η επιγραφή βρέθηκε προπολεμικά σε χώρο ανάμεσα στα χωριά Αυλές και Γούλες.
–Περιγράφεται ως εξής
<< Το επάνω τμήμα μαρμάρινου παραλληλεπίπεδου τιμητικού βωμού με συμφυές τριταινιωτό επίθημα. Στην επάνω επιφάνεια μεγάλη ημισφαιρική κοιλότητα με οπή στο κέντρο, προφανώς από δεύτερη χρήση του μνημείου.
Διαστάσεις: 0,45×0,45×0,58.
Η επιγραφή εντός υπογραμμών. Ύψος γραμμάτων: 0,019-0,037.
Διάστιχο: 0,005-0,025. μάρμαρο
— Για την θέση που βρισκόταν πόλη υπάρχει και άλλη εκδοχή.
Παλαιότερα , άλλος ερευνητής την τοποθετούσε στο προϊστορικό χωρίο Παλιόκαστρο Κοζάνης στο όρος Μπούρινος απέναντι από την Σιάτιστα.