Τραπεζούντα του Πόντου: Τα 3. μεγάλα Μοναστήρια της: Παναγιά Σουμελά – Βαζελώνας – Αγ. Γεώργιος Περιστερεώτας

ΑΝΙΣΤΟΡΙΣΗ ΤΩΝ ΜΟΝΩΝ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΒΕΡΜΙΟΝ ΤΗΣ Κ,Δ,ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Σταύρου Π. Καπλάνογλου Συγγραφέα Ιστορικού ερευνητή

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στην Βυζαντινής εποχή στην περιοχή της Τραπεζούντας. αναπτύχθηκαν στα βουνά πολλά μοναστήρια. 3 από αυτά ξεχώρισαν και μετά την Μικρασιατική καταστροφή και τον εκτουρκισμό της Μικράς Ασίας αναγκαστικά έπαυσαν να λειτουργούν , οι μοναχοί τα εγκαταλείψανε υποχρεωτικά, ερημωθήκαν ,και ότι μπόρεσε να διασωθεί από αυτά μεταφέρθηκε στην Ελλάδα

Ήταν το Μοναστήρι της Παναγιάς Σου μελά, το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Βαζελόνα και το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου του Περιστερεώτα

Και τα 3 μοναστήρια σταδιακά αναδημιουργήθηκαν στο όρος Βέρμιο στην Μακεδονία
– Το Μοναστήρι της Παναγιά Σουμελά
Το Μοναστήρι της Παναγιά Σουμελά Στην Καστανιά Ημαθίας στην Νοτιοδυτική πλευρά του βουνού
–2 Το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Βαζελώνα
Ιερά Μονή του Αγίου Ιωάννη του Βαζελόνα στην Ανατολική πλευρά του βουνού στον Άγιο Δημήτριο Κοζάνης
– – Το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα
Το 1968 το Σωματείο ανιστόρησε την Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα Στους πρόποδες του όρους Βέρμιον , στο Ροδοχώρι Ναούσης στην Ημαθία.

1. Μοναστήρι της Παναγιάς Σουμελά

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Ιερά Μονή Παναγίας Σουμελά είναι Χριστιανικό μνημείο της Τουρκίας. Λειτουργούσε ως μοναστήρι έως τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922.

ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ
Είναι χτισμένη μέσα σε σπηλιά σε απόκρημνη πλαγιά του όρους Μελά, στην ενδοχώρα της Τραπεζούντας, από όπου έχει πάρει και το όνομά της. Κτίστηκε στα βράχια περίπου 300 μέτρα πάνω από την κοιλάδα του Altyndere, όπως συνήθως έκαναν τα Ελληνορθόδοξα μοναστήρια εκείνης της εποχής.

Βρίσκεται σε ύψος 1.063 μ. και απέχει 43 χλμ από την Τραπεζούντα και 16ΧΛΜ από τη Ματσούκα, το Βυζαντινό Δικαίσημον.
Η διαδρομή είναι χαραγμένη παράλληλα με «τη Παναΐας το ποτάμ’» –τον ποταμό Πυξίτη , κάτω από τους πελώριους βράχους και μέσα σε πλούσια βλάστηση .

Σήμερα η τοποθεσία έχει χαρακτηριστεί ως «εθνικός δρυμός Σουμελά» και διασώζεται το παραδοσιακό μονοπάτι που χρησιμοποιούσαν οι μοναχοί εδώ και 1.500 χρόνια, το οποίο μετά από 45 λεπτά ανάβασης καταλήγει στην πέτρινη κλίμακα των 99 σκαλοπατιών που οδηγεί στο εσωτερικό του μοναστηριού.

ΠΟΤΕ ΚΑΙ ΑΠΟ ΠΟΙΟΝ ΙΔΡΥΘΗΚΕ
Η πρώτη εκκλησία εμφανίστηκε σε αυτήν την τοποθεσία τουλάχιστον το 385 μ.Χ., όταν κατά την παράδοση, η Παναγία εμφανίστηκε σε όνειρο στον Αθηναίο μοναχό Βαρνάβα, ο οποίος είπε ότι κάπου εδώ ήταν κρυμμένη μια εικόνα που είχε ζωγραφίσει ο ίδιος ο Άγιος Λουκάς. Αφού ο Βαρνάβας μαζί με τον ανιψιό του Σωφρών ανακάλυψε την εικόνα , την τοποθέτησε σε ιερό μέσα σε μια σπηλιά σε μια στενή προεξοχή ενός απόκρημνου βράχου

ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΌΝΟΜΑ ΤΟΥ
Παναγία “εις του Μελά”, “σου Μελά” στην Ποντιακή διάλεκτο
Το όνομα Σουμελά είναι μια ελληνική συντομογραφία της Παναγίας του Μελά, που σημαίνει «Η Παναγία του Μαύρου (Βουνού)», αν και κάποιοι το μεταφράζουν κάπως χαλαρά ως «Μαύρη Κόρη».

ΤΙ ΑΠΕΜΕΙΝΕ
Οι μοναχοί πριν την αναγκαστική έξοδο το 1923 έκρυψαν μέσα στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας την εικόνα της Παναγίας, το ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου και τον σταυρό του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Μανουήλ Κομνηνού.
μαζί με άλλα κειμήλια που γλίτωσαν από τη θηριωδία των Τούρκων: α) το σταυρό που περιείχε λείψανα Αγίων και το δεύτερο μεγαλύτερο κομμάτι ξύλου από τον Τίμιο Σταυρό του Κυρίου, τον οποίο δώρισε στη Μονή ο Αυτοκράτορας Μανουήλ Γ΄ ο Μέγας Κομνηνός, γιος του Αλεξίου Γ΄, και β) το Ευαγγέλιο του Αγίου Χριστοφόρου.

ΣΤΗΝ ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
Στα νεότερα χρόνια το Μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο δέχεται κι άλλα πλήγματα. Οι ακαλαίσθητες επεμβάσεις των συντηρητών στις τοιχογραφίες αλλοιώνουν πλήρως την όψη των αγιογραφιών βυζαντινού ρυθμού, αφήνοντας μόνο μια υποψία από το αρχαίο κάλλος.

ΙΣΤΟΡΙΑ
Σύμφωνα με την παράδοση, το 386 οι Αθηναίοι μοναχοί Βαρνάβας και Σωφρόνιος οδηγήθηκαν στις απρόσιτες βουνοκορφές του Πόντου μετά από αποκάλυψη της Παναγίας, με σκοπό να ιδρύσουν το μοναχικό της κατάλυμα.
Οι μοναχοί Βαρνάβας και Σωφρόνιος έκτισαν με τη συμπαράσταση της γειτονικής μονής Βαζελώνα κελί και στη συνέχεια εκκλησία μέσα στη σπηλιά, στην οποία είχε μεταφερθεί θαυματουργικά η εικόνα. Το σοβαρό πρόβλημα της ύδρευσης του μοναστηριού λύθηκε, επίσης σύμφωνα με την παράδοση, κατά θαυματουργό τρόπο.

Σύμφωνα με την παράδοση, ο ίδιος ο Ευαγγελιστής Λουκάς (ο πρώτος αγιογράφος) είχε ιστορήσει την εικόνα της Παναγίας Σουμελά. Ο Άγιος Λουκάς είχε τη μεγάλη ευλογία να γνωρίσει την Παναγία διά ζώσης και να της χαρίσει την «προσωπογραφία της», παίρνοντας ουσιαστικά τη συγκατάθεσή της για την υψοποιό τέχνη της αγιογραφίας.

Η εικόνα αυτή (μία από τις δέκα που ιστόρησε ο Ευαγγελιστής) μεταφέρθηκε από έναν μαθητή του στην Αθήνα, όπου οικοδομήθηκε εκκλησία για τη φύλαξή της. Έκτοτε πήρε το προσωνύμιο «Παναγία η Αθηνιώτισσα».

Κοντά στο σπήλαιο κτίστηκε το 1860 ένας πανοραμικός τετραώροφος ξενώνας 72 δωματίων και άλλοι λειτουργικοί χώροι για τις ανάγκες των προσκυνητών, καθώς και βιβλιοθήκη. Γύρω από τη μονή ανοικοδομήθηκαν μικροί ναοί αφιερωμένοι σε διάφορους αγίους.

Οι ιδρυτές του μοναστηριού συνέχισαν τη δράση τους και έξω από τον προσκηνυματικό χώρο. Σε απόσταση 12 χιλιομέτρων από τη μονή, απέναντι από το χωριό Σκαλίτα, έχτισαν το ναό του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης και σε απόσταση δύο χιλιομέτρων το παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, στο οποίο οι μοναχοί το 1922 έκρυψαν την εικόνα της Μεγαλόχαρης, τον σταυρό του αυτοκράτορα Μανουήλ Γ΄ του Κομνηνού και το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου.]

Η μονή κατά καιρούς υπέφερε από τις επιδρομές των μη-Ορθοδόξων και των κλεπτών, εξ αιτίας της φήμης και του πλούτου που απέκτησε. Μερικά περιστατικά συνδέονται και με θαυματουργικές επεμβάσεις της Παναγίας για τη σωτηρία του μοναστηριού. Σε κάποια από αυτές τις επιδρομές λεηλατήθηκε από ληστές και, σύμφωνα πάντα με την παράδοση, καταστράφηκε, για να ανασυσταθεί από τον Τραπεζούντιο Όσιο Χριστόφορο το 644. Τη μονή προίκισαν με μεγάλη περιουσία και πολλά προνόμια, κτήματα, αναθήματα και κειμήλια οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου και αργότερα κυρίως οι αυτοκράτορες της Τραπεζούντας Ιωάννης B΄ Κομνηνός (1285-1293), Αλέξιος B΄ Κομνηνός (1293-1330), Βασίλειος Α΄ Κομνηνός (1332-1340).
Μεγάλοι ευεργέτες της μονής ήταν ο Μανουήλ Γ΄ Κομνηνός (1390-1417), και ο Αλέξιος Γ΄ (1349-1390). Ο πρώτος προσέφερε στη μονή ανεκτίμητης αξίας Σταυρό με τίμιο ξύλο, ο οποίος σήμερα μετά από πολλές περιπέτειες, βρίσκεται μαζί με τα άλλα κειμήλια της μονής στην Καστανιά της Βέροιας. Ο Αλέξιος Γ΄ (1349-1390), τον οποίο πιστεύεται ότι έσωσε η Θεοτόκος από μεγάλη τρικυμία και τον βοήθησε να νικήσει τους εχθρούς της, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης την οχύρωσε καλά, έχτισε πύργους, νέα κελιά και ανακαίνισε τα παλαιά της κτίσματα. Της χάρισε 48 χωριά και εγκατέστησε 40 μόνιμους φρουρούς για την ασφάλειά της. Γενικά προσέφερε τόσα πολλά ώστε να ανακηρυχθεί από τους μοναχούς ως «νέος Κτήτωρ». Mέχρι το 1650 σωζόταν έξω από την πύλη του ναού η ακόλουθη ιαμβική επιγραφή «Κομνηνός Αλέξιος εν Χριστώ σθένων / πιστός Βασιλεύς, Στερρός, Ένδοξος, Mέγας / Αεισέβαστος, Ευσεβής, Αυτοκράτωρ / Πάσης Ανατολής τε και Ιβηρίας / Κτήτωρ πέφυκε της Μονής ταύτης νέος (1360 μ.X.) INΔ IΓ΄».

Πολλά από τα προνόμια που χορήγησαν οι Κομνηνοί στη μονή επικυρώθηκαν και επεκτάθηκαν επί Τουρκοκρατίας με σουλτανικά φιρμάνια και πατριαρχικά σιγίλλια. Οι σουλτάνοι Βαγιαζήτ Β΄, Σελήμ Α΄, Μουράτ Γ΄, Σελήμ Β΄, Ιμπραήμ A΄, Μωάμεθ Δ΄, ΣουλεϊμάνΒ΄, Μουσταφά Β΄, Αχμέτ Γ΄, αναγράφονται στους κώδικες της μονής ως ευεργέτες.

Η εύνοια την οποία σε πολύ μεγάλο βαθμό έδειξαν οι αυτοκράτορες προς τη μονή δεν είναι απόρροια μόνον θρησκευτικότητας, αλλά και προσωπικής αντίληψης της θείας επέμβασης. Χαρακτηριστική είναι, όπως προαναφέραμε, η “θαυματουργική” διάσωση του Αλεξίου Γ΄, από φοβερό ναυάγιο. Αλλά και οι σουλτάνοι οι οποίοι ευεργέτησαν τη μονή είχαν προσωπικές εμπειρίες των θαυμάτων που επιτελούσε η Παναγία Σουμελά. Αναφέρεται η περίπτωση του σουλτάνου Σελήμ A΄ που θεραπεύτηκε από σοβαρή ασθένεια με τη βοήθεια του αγιάσματος της μονής.

Πολύτιμα έγγραφα και πολλά αρχαία χειρόγραφα φυλάγονταν στη βιβλιοθήκη του μοναστηριού, μέχρι τον ξεριζωμό. Μέσα στη βιβλιοθήκη της μονής βρήκε το 1868 ο ερευνητής Σάββας Ιωαννίδης το πρώτο ελληνικό χειρόγραφο του Διγενή Ακρίτα.

–Διαμάχες με το Πατριαρχείο
Το 1863 σύμφωνα με τους Εθνικούς Κανονισμούς καταργήθηκαν με απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως οι εξαρχίες και τα εξαρχιακά χωριά των μονών του Αγίου Ιωάννη Βαζελώνα, του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα και της Παναγίας Σουμελά και συγκροτούν από τότε την Αρχιεπισκοπή της Ροδοπόλεως με πρώτο αρχιεπίσκοπο τον Γεννάδιο Μησαϊλίδη. Όμως εξαιτίας των ακραίων αντιδράσεων που προέκυψαν από τις μονές και από τα χωριά εναντίον του Οικουμενικού Πατριαρχείου, το Φανάρι αναγκάστηκε να καταργήσει την Αρχιεπισκοπή 4 χρόνια μετά και να επαναφέρει το εξαρχικό εκκλησιαστικό διοικητικό καθεστώς των Μονών.

Κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 καταστράφηκε ολοσχερώς το μοναστήρι. Αφού πρώτα εξαφανίσθηκαν όλα τα πολύτιμα αντικείμενα που υπήρχαν μέσα στη μονή, μετά μπήκε φωτιά, για να σβήσθουν τα ίχνη των εγκληματιών
Τον Ιούνιο του 2010 το Τουρκικό Κράτος έδωσε άδεια στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως για να τελεστεί στη μονή η λειτουργία για την γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στις 15 Αυγούστου 2010, με την Τουρκία να προσδοκά τόσο στην έξωθεν καλή μαρτυρία για σεβασμό των θρησκευτικών ελευθεριών όσο και σε οικονομικά οφέλη από την αύξηση των τουριστών στην περιοχή τις ημέρες αυτές. Αυτή ήταν η πρώτη φορά ύστερα από 88 έτη που το μοναστήρι λειτούργησε ξανά ως εκκλησία, καθώς τα τελευταία χρόνια είχε μετατραπεί σε μουσείο.

— Ανιστόριση του μοναστηρίου στην Καστανία Ημαθίιας
Με ενέργειες του πρωθυπουργού της Ελλάδας Ελευθερίου Βενιζέλου, το 1930, όταν στα πλαίσια της προωθούμενης τότε Ελληνοτουρκικής φιλίας ο Τούρκος πρωθυπουργός Ισμέτ Ινονού επισκέφτηκε την Αθήνα, δέχτηκε μια αντιπροσωπεία να πάει στον Πόντο και να παραλάβει τα σύμβολα της ορθοδοξίας και του ελληνισμού.

Το 1930 ζούσαν μόνο δύο καλόγεροι του παλιού μοναστηριού. Ο υπέργηρος Ιερεμίας στον Λαγκαδά της Θεσσαλονίκης, ο οποίος αρνήθηκε να πάει γιατί δεν τον άκουγαν τα πόδια του, ή γιατί δεν ήθελε να ξαναζήσει τις εφιαλτικές σκηνές της τουρκικής βαρβαρότητας και ο Αμβρόσιος Σουμελιώτης, προϊστάμενος στην εκκλησία του Αγίου Θεράποντα της Τούμπας στη Θεσσαλονίκη. Από τον μοναχό Ιερεμία έμαθε ο Αμβρόσιος την κρύπτη των ανεκτίμητων κειμηλίων. Στις 14 Οκτωβρίου έφυγε ο Αμβρόσιος, εφοδιασμένος με ένα συστατικό έγγραφο της τουρκικής πρεσβείας για την Κωνσταντινούπολη και από εκεί για την Τραπεζούντα, με προορισμό την Παναγία Σουμελά.Λίγες μέρες αργότερα επέστρεφε στην Αθήνα με τα κειμήλια.

Η εικόνα εκτέθηκε για 20 χρόνια στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας. Πρώτος ο Λεωνίδας Ιασωνίδης πρότεινε το 1931 τον επανενθρονισμό της Παναγίας Σουμελά σε κάποια περιοχή της Ελλάδας.

Το 1951 ο Φίλων Κτενίδης συνέβαλε στη θεμελίωση της Νέας Παναγίας Σουμελά στις πλαγιές του Βερμίου στην Καστανιά της Βέροιας.
Σήμερα αποτελεί Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου. και ανηκει στην αρμοδιοτητα της Ιεράς Μητρόπολις Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας

2. Το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Βαζελώνα – (Hazrat Yahya)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Ιερά Μονή του Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος αποτελεί την πρώτη Μόνη που ιδρύθηκε στον Πόντο, από τους πρώτους Ποντίους Χριστιανούς που ζούσαν στα παράλια της Μικράς Ασίας. Θεωρείται ένα από τα αρχαιότερα Ελληνικά μοναστήρια. Το μοναστήρι διατήρησε κάποια μορφή ελέγχου σε γειτονικά χωριά μέχρι το 1890, κατά τα τέλη της Οθωμανικής εποχής

ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ
Η Μονή Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος, γνωστή και ως Μονή Βαζελών(ος) ή Ζαβουλών, ήταν σπουδαίο ορθόδοξο μοναστήρι στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, το οποίο είναι σήμερα ερειπωμένο

ΠΟΤΕ ΚΑΙ ΑΠΟ ΠΟΙΟΝ ΙΔΡΥΘΗΚΕ
Η Μονή του Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος χτίστηκε μεταξύ του 270-317 μ.Χ. και απέχει 40 χλμ. από την Τραπεζούντα. Η παράδοση θέλει, τους μοναχούς Βαρνάβα και Σωφρόνιο να περνούν πρώτα από την Μονή Βαζελώνος πριν πάνε στο Όρος Μελά με την εικόνα της Παναγίας. Όπου και ίδρυσαν τη Μονή Παναγίας Σουμελά, το 386.

ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΌΝΟΜΑ ΤΟΥ
Είναι πολύ πιθανό το κτήριο να ονομάστηκε Βαζελών, από το «Όρος Ζαβουλών» όπου ιδρύθηκε.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Η Μονή Βαζελώνος αποτελούνταν από μια πολυώροφη πέτρινη κατασκευή. Βρίσκεται ερειπωμένη στα Ποντιακά Όρη κοντά στη Μαύρη Θάλασσα και περιβάλλεται από μικτό δάσος. Πολλά ποτάμια ρέουν μέσα από κοιλάδες σε αυτήν την περιοχή και η περιοχή δέχεται περίπου 100 εκατοστά υετού ανά έτος[17]. Κοντινά βουνά φτάσουν σε ύψος τα 2.500 μέτρα.

Η Μονή ανακαινίστηκε και συντηρήθηκε πολλές φορές από την εποχή της ίδρυσής της μέχρι την εγκατάλειψή της το 1923. Το κυρίως κτήριο είναι φτιαγμένο από ασβέστη και τοπική πέτρα, πιθανώς γρανίτη[6]. Οι εξωτερικοί τοίχοι είναι παχύτεροι από τους εσωτερικούς. Οι οροφές και τα πατώματα, ως επί το πλείστον ξύλινα, έχουν σχεδόν εξαφανιστεί με την πάροδο του χρόνου. Το μοναστήρι είναι τετραόροφο με πολλές αίθουσες, τραπεζαρία, κουζίνα και δεξαμενή συλλογής νερού.

Η πρόσβαση στη Μονή γινόταν αρχικά με μια κρεμαστή ξύλινη σκάλα, η οποία αποσυρόταν τη νύχτα για να αποτραπούν εισβολές. Αυτή καταργήθηκε το 1800 και αντικαταστάθηκε με πέτρινες σκάλες περίπου την ίδια εποχή.

Το μοναστήρι έχει δύο παρεκκλήσια. Στην κορυφή του βρίσκεται μια εκκλησία κτισμένη μέσα σε μια σπηλιά. Αυτή είχε κάποτε και καμπαναριό[19]. Το άλλο παρεκκλήσι βρίσκεται περίπου 30 μέτρα βόρεια του κύριου μοναστηριακού συγκροτήματος. Ο Χρύσανθος[γ], Μητροπολίτης Τραπεζούντας στις αρχές του 20ού αιώνα, έχοντας διαβάσει κείμενα της Μονής[20], απεφάνθη ότι το παρεκκλήσι ήταν αφιερωμένο στον Προφήτη Ηλία.

ΤΙ ΑΠΕΜΕΙΝΕ
Είναι σήμερα ερειπωμένο σήμερα, η Μονή κείται σε ερείπια. Οι βανδαλισμοί συνέβαλαν στην ερειπωμένη κατάστασή της .Το μοναστήρι έχει καταρρεύσει μετά από χρόνια εγκατάλειψης, αρχαιοκαπηλιών και βανδαλισμών. Πολλές ιστορικές τοιχογραφίες έχουν αφαιρεθεί και το καμπαναριό έχει εξαφανιστεί.

ΙΣΤΟΡΙΑ
Το Μοναστήρι αποτελούσε κέντρο της Ελληνορθόδοξης ζωής στην περιοχή της Ματσούκας του Πόντου. Οι τοιχογραφίες του που σώζονται στα βόρεια εξωτερικά τείχη της εκκλησίας απεικονίζουν τον Παράδεισο, την Κόλαση και την Τελευταία Κρίση (Δευτέρα Παρουσία)΄. Έχουν παραμείνει σε αρκετά καλή κατάσταση, παρά τις βεβηλώσεις των Τούρκων.Η Μονή του Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος καταστράφηκε από τους Πέρσες στα τέλη του 6ου αιώνα και ανοικοδομήθηκε από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό με δαπάνη του αυτοκρατορικού ταμείου. Με αυτοκρατορικά χρυσόβουλα, την ανακήρυξε βασιλική και αποφάσισε η ανοικοδόμησή της να γίνει στη σκήτη του Προφήτη Ηλία σε παμμέγιστο βράχο. Σε ένα απέραντο δάσος κοντά στην παλαιά τοποθεσία, για να μην μπορεί να λεηλατηθεί από επιδρομές.Κατά τα βυζαντινά χρόνια η μονή Αγίου Ιωάννου Βαζελώνος περνά μια περίοδο άνθησης, καθώς οι αυτοκράτορες της Τραπεζούντας την προστατεύουν και την ευεργετούν.

Ο Αλέξιος Γ ‘, ένας από τους Αυτοκράτορες της Τραπεζούντας. Μερικοί εξ αυτών παρείχαν χρηματοδότηση στη Μονή.
Η Μονή Βαζελώνος χτίστηκε κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Κατοικήθηκε για πρώτη φορά το 270[2] ή το 317. Μετά την διαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 395, η Ανατολία (συμπεριλαμβανομένης της Μονής) περιήλθε στην Ανατολική Ρωμαϊκή (Βυζαντινή) Αυτοκρατορία.

Κατά τη διάρκεια της Τέταρτης Σταυροφορίας, οι Σταυροφόροι άλωσαν την Κωνσταντινούπολη[12], πράγμα που διέσπασε την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η περιοχή του Πόντου, στην οποία ανήκε η Μονή, συνέστησε την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας]. Οι αυτοκράτορές της χρηματοδότησαν συνεχώς τη Μονή σε όλο τον Μεσαίωνα. Όπως και άλλα μεγάλα Ποντιακά μοναστήρια, η Μονή Βαζελώνος «ήταν προικισμένη από τους αυτοκράτορες». Η περιοχή του Πόντου παρέμεινε υπό την κυριαρχία της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας μέχρι την Οθωμανική κατάκτησή της το 1461

Κατά το έτος 1819, η Μόνη λεηλατήθηκε από ληστές, οι οποίοι απογύμνωσαν το πλούσιο αρχειοφυλακείο της. Κάποια χειρόγραφα χάθηκαν από περιηγητές και ερευνητές, που τα έκλεψαν κατά την επίσκεψή τους στη Μονή. Από τα σημαντικότερα χειρόγραφα της Μονής που διασώθηκαν είναι ο 5ος κώδικας της. Ο 5ος κώδικας αποτελεί τα λεγόμενα «Acta Vazelonos» τα οποία δίνουν πολύ σημαντικές πληροφορίες για την αγροτική, κοινωνική και οικονομική ζωή στο Βυζάντιο, καθώς και για το δίκαιο της εποχής.

Το μοναστήρι δέχθηκε πολλές φορές επιθέσεις σε όλη την ιστορία του. Περί το500, Πέρσες εισβολείς (των Σασσανιδών) εισέβαλαν στο μοναστήρι, σκότωσαν τους μοναχούς και κατέστρεψαν μέρος του[4]. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τουρκικές δυνάμεις επιτέθηκαν στο μοναστήρι Η Μονή εγκαταλείφθηκε οριστικά το 1923 μετά την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας[6]. Διάφοροι βανδαλισμοί που ακολούθησαν συνέβαλαν στην ερειπωμένη εικόνα του μοναστηριο.

Η μονή Βαζελώνος ήταν ένα κέντρο της ελληνορθόδοξης ζωής στην περιοχή[α] και διατηρούσε κάποιου είδους κυριότητα στα γύρω χωριά μέχρι την διάλυσή της

Kατά το τέλος του 17ου αιώνα, η μονή του Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος περιήλθε σε οικονομική κρίση. Η διάλυσή της αποτράπηκε με την οικονομική υποστήριξη των τσάρων της Ρωσίας, Πέτρου και Ιωάννη. κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τουρκικές δυνάμεις επιτέθηκαν στο μοναστήρι. Η Μονή εγκαταλείφθηκε οριστικά το 1923 μετά την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας[6]. Διάφοροι βανδαλισμοί που ακολούθησαν συνέβαλαν στην ερειμωση του .

Το 1923, η Μονή ακολούθησε την τραγική μοίρα του υπόλοιπου Ελληνισμού του Πόντου και της Μικράς Ασίας ,οι τελευταίοι μοναχοί εξαναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν κατά τη διάρκεια της ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων το 1923.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Την εποχή των Αυτοκρατοριών, Βυζαντινής και Τραπεζούντας, δεν ήταν ασυνήθιστο να δωρίζεται γη από πολίτες στη Μονή. Οι μοναχές που ζούσαν σε αγροτικές περιοχές κατείχαν μερικές φορές αγροτικές ιδιοκτησίες, όπως αλώνια και χωράφια. Όσες είχαν περιουσία κοντά στη Μονή, πιθανότατα την παραχωρούσαν στο μοναστήρι.

Σε αντάλλαγμα λάμβαναν προσευχές υπέρ της υγείας των ιδίων και των οικογενειών τους. Αυτές οι γυναίκες είχαν συχνά ταπεινή καταγωγή[28] .
Γενικά, οι δωρητές συνέχιζαν να χρησιμοποιούν τη γη σχεδόν όπως πριν την δωρήσουν στο μοναστήρι[30]. Αν και πολλές γυναίκες έκαναν συναλλαγές με το μοναστήρι, αυτές ήταν η μειοψηφία. Οι γυναίκες της Τραπεζούντας μπορούσαν να κληρονομήσουν περιουσία, αλλά οι άντρες πραγματοποιούσαν τις περισσότερες συναλλαγές με το μοναστήρι.

Τον 13ο αιώνα, μια γυναίκα με το όνομα Ζωή Χαλδαίνα δώρισε κάποια περιουσία στη Μονή Βαζελώνος «για τη σωτηρία των ψυχών μας». Έτσι, το όνομά της, όπως και του συζύγου της, γράφτηκαν στα δίπτυχα της Μονής. Στα τέλη των Βυζαντινών χρόνων, τέτοιες δωρεές πιστεύονταν ότι εξασφάλιζαν μια πιο ευτυχισμένη μετά θάνατον ζωή. Έτσι, πλούσιοι και φτωχοί δώριζαν ιδιοκτησίες για αυτόν τον λόγο[32]. Άλλοι απλώς δώριζαν κρασί].

Ενώ κάποιοι δώριζαν γη στο μοναστήρι με αντάλλαγμα προσευχές, άλλοι πουλούσαν τις ιδιοκτησίες τους στο Βαζέλον. Για παράδειγμα, ο Γιώργος Γαβράς, μέλος της ισχυρής οικογένειας των Γαβράδων, είχε ιδιοκτησία στη Ματζούκα και την πούλησε στο μοναστήρι το 1344 ή το 1345 .
Η Μονή παρέμεινε ελληνορθόδοξο κέντρο στην περιοχή έως ότου εγκαταλείφθηκε το 1922/3. Ακόμα και το 1920, η περιοχή Maçka της Τραπεζούντας ήταν κατά 76% χριστιανική. Η συγκεκριμένη κοιλάδα, στην οποία είναι κτισμένο το μοναστήρι, κατοικούνταν κατά 88% από Πόντιους. Η Μονή διατήρησε επίσης τον έλεγχο σε μεγάλο μέρος του πλούτου και της γης της μέχρι το 1923

ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΕΣ
Πολλές από τις ιστορικές τοιχογραφίες της Μονής σώζονται μέχρι σήμερα[3]. Σε μια οροφή εικονίζεται ο Ιησούς ως παιδί σε κούνια. Άλλες τοιχογραφίες απεικονίζουν την Δευτέρα Παρουσία, τον Παράδεισο και την Κόλαση. Το παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία διαθέτει επίσης πολλές αγιογραφίες[21][δ].

Τοιχογραφίες στην βόρεια εξωτερική πλευρά του καθολικού της απεικονίζουν τον Παράδεισο, την Κόλαση και την Τελευταία Κρίση και χρονολογούνται από πολλούς αιώνες[3].

Η Μονή Βαζελώνος συνέχισε την λειτουργία της κατά την οθωμανική εποχή και τον Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της ρωσικής κατοχής της Τραπεζούντας το 1916-7, κάποια μοναστηριακά έγγραφα κατασχέθηκαν και βρίσκονται ως σήμερα στην Αγία Πετρούπολη[11].
Το Μουσείο της Αγίας Πετρούπολης και η Τουρκική Ιστορική Εταιρεία (Türk Tarih Kurumu) διατηρούν ό,τι διασώθηκε από τα αρχεία της[8].
Λίγα αντικείμενα διασώζονται από το αρχείο της Μονής. Ορισμένα έγγραφα βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο της Αγίας Πετρούπολης, ενώ άλλα φυλάσσονται από την Τουρκική Ιστορική Εταιρεία (Türk Tarih Kurumu)[8]. Οι ιστορικοί έχουν αντλήσει χρήσιμες πληροφορίες από αυτά τα έγγραφα σχετικά με την ζωή στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντα

Μεταξύ του 8ου και του 19ου αιώνα, οι μοναχοί του Βαζελώνος διατηρούσαν αναλυτικά γραπτά αρχεία, με τα οποία τεκμηριώνονταν ιδιοκτησίες και τρέχοντα γεγονότα, όπως συναλλαγές γης και δωρεές στο μοναστήρι[38], αλληλεπίδραση μεταξύ της Μονής και του κοινού[39] [40], διαθήκες[41], αποφάσεις της Μονής, ειδήσεις από τον έξω κόσμο[17] και ένοπλες συγκρούσεις στην περιοχή γύρω από τη Μονή[42]. Καταγράφονταν διαθήκες απλών ανθρώπων και συμφωνίες μεταξύ αγροτών[33]. Σήμερα, αυτά τα αρχεία ονομάζονται Acta Vazelonos (Πράξεις του Βαζελώνος).
Οι Πράξεις δεν έχουν διασωθεί πλήρως. Ωστόσο, υπάρχουν δύο συλλογές μοναστικών εγγράφων: η μία στην Αγία Πετρούπολη και η άλλη στην Άγκυρα[8]. Τα έγγραφα που βρίσκονται σήμερα στην Άγκυρα κάποτε ανήκαν στην Ελληνική Φιλολογική Εταιρεία της Κωνσταντινούπολης[8]. Ωστόσο, η Εταιρεία αυτή διαλύθηκε λίγο μετά το 1923 και η τουρκική κυβέρνηση μοίρασε τα ιστορικά της χειρόγραφα στις αρχές της δεκαετίας του 1930[ε].
Η Τουρκική Ιστορική Εταιρεία (Türk Tarih Kurumu) διατηρεί τον Κώδικα του μοναστηριού]. Τα σωζόμενα έγγραφα δίνουν στους σύγχρονους μελετητέςχρήσιμες πληροφορίες για την ιστορία των Αυτοκρατοριών, Βυζαντινής και Τραπεζούντας. Οι Πράξεις είναι από τις λίγες πηγές που διασώζουν ονόματα και τίτλους εργασίας των αγροτών της περιοχής, δίνοντας στους ιστορικούς κάποιες πληροφορίες για τη ζωή των μέσων ανθρώπων στον μεσαιωνικό Πόντο.
Τελευταίος ηγούμενος της μονής στον Πόντο ήταν ο Αρχιμανδρίτης Πανάρετος Τοπαλίδης
— Η ανιστόρηση της Μονής στον Άγιο Δημήτριο Κοζάνης
Πέρα από τα έγγραφα που σώζονται στην Άγκυρα και στην Αγία Πετρούπολη, θρησκευτικά έργα τέχνης της Μονής διασωθηκε και μια εικόνα του Ιωάννη του Βαπτιστή, την οποία οι μοναχοί πήραν μαζί τους στην εξορία μετά την ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών, .
Συγκεκριμένα κατά την καταστροφή της μονής το 1922, ο εκτελών χρέη τοποτηρητή της μονής, τότε ιερομόναχος και κατόπιν Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Αμαραντίδης, διέσωσε την εικόνα της αποτομής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, την οποία και φύλαξε σε μοναστήρια της περιοχής των Σερρων
Τον Ιούνιο του 1970, η εικόνα της αποτομής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου μεταφέρθηκε από τις Σέρρες στον Άγιο Δημήτριο, Κοζάνης . Από τότε, το Σωματείο «Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος
Ψυχή τότε της προσπάθειας για την ανέγερση του Μοναστηρίου στον Άγιο Δημήτριο ήταν ο αείμνηστος καλός μου φίλος Στάθης Παναγιωτίδης που μαζί με τους συγχωριανούς του έδωσαν τα πάντα για στηθεί η εκκλησιά και τα παρακείμενα κτίσματα .
O πανηγυρικός εορτασμός της Μονής γίνεται κάθε χρόνο την 24η Ιουνίου, στο «Γενέθλιο του Τιμίου Προδρόμου».
Η αρμοδιότητα του Μοναστηρίου ανήκει στην Μητρόπολη Σερβίων & Κοζάνης

***********************************************************************************************

3.Το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα

ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ
Το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα βρισκότα στο όρος Πυργί, στη περιοχή Γαλλίαινα της Ματσούκας. σε υψόμετρο 1200 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, βορειοανατολικά της Παναγίας Σουμελά.
Η Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα χτίστηκε πάνω στην κορφή ενός τεράστιου βράχου . Ο Βράχος πάνω στον οποίο κτίστηκε η Μόνη, ορθώνεται πάνω στο Διπόταμο και μοιάζει με περιστερεώνα και απόρθητο φρούριο, ανάμεσα στα δάση
Στην ίδια περιοχή επίσης ήταν χτισμένες και οι άλλες δυο μεγάλες Μονές του Πόντου. Η Παναγία Σουμελά και ο Άγιος Ιωάννης ο Βαζελών. Οι οποίες έμελλε στα επόμενα χρόνια να διαδραματήσουν σημαντικότατο ρόλο στην ιστορία των Ελλήνων στην περιοχή.

ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΌΝΟΜΑ ΤΟΥ
Η μόνη έλαβε την ονομασία Περιστερεώτα, γιατί σύμφωνα με την παράδοση τρεις ασκητές μοναχοί από τα Σούρμενα, οδηγήθηκαν από τρία περιστέρια στην περιοχή. Οι ασκητές, αφού πρώτα είδαν στον ύπνο τους στον Άγιο Γεώργιο, έφτασαν στο όρος Πυργί ύστερα από δύο μέρες, οδηγημένοι από τον ίδιο μέσω των τριών περιστεριών.
Ονομάστηκε «Περιστερεώτα», γιατί κατά την παράδοση, τρία περιστέρια οδήγησαν τους ισάριθμους ιδρυτές μοναχούς, από τα δάση των Σουρμένων, σε απόσταση 50 χλμ από τη τοποθεσία της Μονής.

ΙΣΤΟΡΙΑ
Η Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα ήταν Σταυροπηγιακή Μονή, που χτίστηκε πάνω στην κορφή ενός τεράστιου βράχου, το 752 μ.Χ.. Υπαγόταν απ’ ευθείας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης, όπως όλα τα Σταυροπηγιακά Μοναστήρια.Λειτούργησε για 11 και πλέον αιώνες,

Είναι χτισμένη στο όρος Πυργί της επαρχίας Γαλίαινας, σε υψόμετρο 1200 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, βορειοανατολικά της Παναγίας Σουμελά[1], 30 χλμ. νοτιοανατολικά της Τραπεζούντας.

Το όνομά της προήλθε από τον μοναχό Περιστερεώτη. Κατά τον θρύλο, ένα κοπάδι περιστέρια κατέβηκε από τα δάση των Σουρμένων και οδήγησε τρεις μοναχούς που μετέφεραν την εικόνα του Αγίου Γεωργίου στον τόπο όπου χτίστηκε το μοναστήρι[1]. Κατά την εποχή της ακμής του, το μοναστήρι αποτελείτο από 187 κελιά και μια μεγάλη βιβλιοθήκη που φιλοξενούσε πάνω από 7000 τόμους.
Το 1203,ένα χρόνο πριν από την ίδρυση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας από τους Δαυίδ Κομνηνό και Αλέξιο Κομνηνό, μετά από 450 χρόνια συνεχούς χρήσης, το μοναστήρι υπέστη περσικές επιδρομές, λεηλατήθηκε και εγκαταλείφθηκε. Για δύο αιώνες δεν έζησε κανένας μοναχός σε αυτό.

Το 1388 η Μονή επανα ιδρύεται από τον Προηγούμενο της μονής Σουμελά Θεοφάνη, ο οποίος ανακαίνισε τα κελιά και το ναό και στη συνέχεια έγινε Ηγούμενος της μονής.

Το 1398 δόθηκε άδεια από τον αυτοκράτορα της Τραπεζούντας, Μανουήλ Γ΄ για να ανοίξει ξανά το μοναστήρι.
Ακολούθησαν ως ηγούμενοι ο Βαρνάβας Λαζίας (1426–49) και ο Μεθόδιος Σουρμένων (από το 1449).

Το 1461 η Μονή Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα υπέστη νέες ζημιές από επιθέσεις και διαρπαγές και πυρκαγιές . Από την πυρκαγιά αυτή καταστράφηκαν διάφορα έγγραφα, κώδικες και το Χρυσόβουλο του Αυτοκράτορα της Τραπεζούντας, Αλέξιου Γ’ Μεγάλου Κομνηνού.
Το 1462 το μοναστήρι καταστράφηκε εν μέρει όταν ληστές έκλεψαν πολλά από τα κειμήλιά του. Πολλά από τα υπάρχοντά του χάθηκαν επίσης στις πυρκαγιές του 1483, όταν από απροσεξία του εκκλησιάρχου Ιωαννίκιου κάηκε το Άγιο Βήμα του Καθολικού της Μονής, με αποτέλεσμα να καταστραφούν τα παλαιότερα έγγραφα, οι κώδικες αλλά και το χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Τραπεζούντας Αλεξίου Γ.

Το 1493 ξαναχτίστηκε μετά την τελευταία καταστροφή με άδεια και προνόμια του σουλτάνου Βαγιαζίτ Β΄. Τα προνόμια ενισχύθηκαν με ιδιαίτερο χρυσόβουλο από τον διάδοχό του, τονΣουλτάνο Σελίμ Α΄. Το 1501, με σιγίλλιο του Πατριάρχη Ιωακείμ Α΄, το μοναστήρι τέθηκε υπό την άμεση δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και παρέμεινε ως σταυροπήγιο μέχρι την εγκατάλειψή του.

Σε μετόχι της μονής στεγαζόταν στις αρχές του 19ου αιώνα το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας, πριν στεγαστεί σε δικό του διδακτήριο.
Το 1903 η Μονή του Αγίου Γεωργίου του Περιστερεώτα είχε 15 μοναχούς

Η μονή συντηρούσε πολλά σχολεία και το 1909 συστήθηκε με ενέργειές της η κεντρική σχολή της Γαλλίαινας, ένα πλήρες τετρατάξιο ημιγυμνάσιο. Τα παλαιά κτίσματα της μονής κάηκαν το 1904 και ξανά χτίστηκαν από τον Αρχιμανδρίτη Γρηγόριο.
Το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα, εκτός των άλλων σχολείων που συντηρούσε, σύστησε το 1909 την Κεντρική Σχολή της Γαλλίαινας, που ήταν πλήρες τετρατάξιο ημιγυμνάσιο.

Χιλιάδες ήταν κατ’ έτος οι οικονομικές ενισχύσεις πτωχών και αναξιοπαθούντων, οι οποίοι προσέτρεχαν στην Μονή μη έχοντας άλλη ελπίδα για βοήθεια.
Η σημαντικότερη όμως προσφορά της Μονής του Περιστερεώτα, όπως και άλλων μεγάλων Μονών του Πόντου, ήταν η διατήρηση της Ελληνοχριστιανικής συνείδησης στους Έλληνες.

Συνολικά η Μονή είχε 392 πολυτελή δωμάτια και πλούσια βιβλιοθήκη αποτελούμενη από 7500 τόμους βιβλίων και άλλα πολύτιμα χειρόγραφα.
Το Μοναστήρι ερημώθηκε στις 17 Ιανουαρίου 1923 και οι εναπομείναντες μοναχοί, ακολουθώντας τη μοίρα του υπολοίπου Ελληνισμού, πήραν τον δρόμο του ξεριζωμού για την Ελλάδα.

ΤΙ ΑΠΕΜΕΙΝΕ
Η βιβλιοθήκη καταστράφηκε εν μέρει τον Ιανουάριο του 1904 από πυρκαγιά, μαζί με τα άλλα κτίρια. Ξαναχτίστηκαν λίγο αργότερα από τον Ηγουμενεύοντα αρχιμανδρίτη Γρηγόριο, με βοηθούς τους μοναχούς Ιλαρίωνα και Θεοδόσιο.

Ο Άγιος Γεώργιος Περιστερεώτα είχε κειμήλια αμύθητης αξίας, εκ των οποίων τα περισσότερα χάθηκαν κατά τον ξεριζωμό του 1922.
Σωθήκαν ,η εικόνα του Αγίου Γεωργίου, δυο μαρμάρινα περιστύλια από το Ιερό Βήμα της Μονής στον Πόντο, καθώς και λείψανα πέντε Αγίων. Επίσης σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο φυλάσσονται τα ιερά οστά των Ιερομονάχων της παλιάς Μονής του Αγίου Γεωργίου στον Πόντο…

Τα παλαιά κτίσματα της μονής κάηκαν το 1904 και ξανά χτίστηκαν από τον Αρχιμανδρίτη Γρηγόριο. Τελευταίος ηγούμενος της μονής ήταν ο Γρηγόριος, ο οποίος διώχθηκε από τους Τούρκους το 1923 μαζί με άλλους μοναχούς καταφεύγοντας στην Ελλάδα.

Το μοναστήρι έκλεισε στις 17 Ιανουαρίου 1923, όταν ο ηγούμενος Γρηγόριος και οι μοναχοί, όπως και οι υπόλοιποι Έλληνες κάτοικοι εκδιώχθηκαν στην Ελλάδα.

– Η ανιστόρηση της μονής του Άγιος Γεώργιος Περιστερεώτα στο Βέρμιο
Το μοναστήρι ανιστορήθηκε και έγινα τα εγκαίνια του το 1978 στο χωρίο Ροδοχώρι της Νάουσας σημαντική ήταν η συμβολή του Σωματείο με την ονομασία «Άγιος Γεώργιος Περιστερεώτα» που ιδρύθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1965 .
Η μόνη ανήκει στην αρμοδιότητα της Μητρόπολης Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας,

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.